Πριν λίγες μέρες είδαμε στο τηλεριάλιτι Survivor 5 ότι ο Γιάννης έδωσε την μπλούζα του στην Θωμαή, όταν ο καιρός έγινε κρύος και βροχερός. Ο παρουσιαστής του παιγνιδιού το εντόπισε και μια άλλη παίχτρια που έδειχνε ενδιαφέρον για τον Γιάννη, η Σοφιάννα, σχολίασε αυτή την συμπεριφορά ως μια κίνηση που στην πραγματικότητα μπορεί να προκλήθηκε από την Θωμαή για να καταφέρει μια προσωπική σύνδεση με τον Γιάννη. Εν τω μεταξύ, για τις φεμινίστριες, οι ιπποτικές συμπεριφορές των ανδρών είναι σεξιστικές και επιλήψιμες.
Εάν ένας άντρας προσφερθεί να βοηθήσει μια γυναίκα που κουβαλάει μια βαριά βαλίτσα, τί πρέπει να κάνει η γυναίκα; Είναι η προσφορά μια αθώα πράξη ευγένειας και καλοσύνης ή μια σεξιστική προσβολή των ικανοτήτων της; Το δεύτερο υποστηρίζουν οι φεμινίστριες. Η συμπεριφορά του τζέντλεμαν άνδρα είναι επιφανειακά καλοπροαίρετη, η ουσία είναι σεξιστική. Οι σεξιστές μπορούν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες, στους ανοιχτά εχθρικούς και στην ύπουλη μορφή των καλοπροαίρετων ιπποτών.
Η έννοια του καλοπροαίρετου σεξισμού (benevolent sexism) εμφανίστηκε στη βιβλιογραφία για πρώτη φορά το 1996. Δημιουργοί της ιδέας ήταν οι κοινωνικοί ψυχολόγοι Susan Fiske και Peter Glick, οι οποίοι είπαν ότι ο σεξισμός δεν είναι πάντα ανοιχτά εχθρικός. Η Fiske γεννήθηκε το 1952 στο Σικάγο, ο πατέρας της ήταν γνωστός ψυχολόγος, η μητέρα της είχε ηγετικό ρόλο στην κοινότητα ενώ η γιαγιά της και η προγιαγιά της ήταν σουφραζέτες. Κατά τη θεωρία της, υπάρχουν δύο είδη σεξισμού, ο εχθρικός που τιμωρεί τις γυναίκες όταν δεν εκπληρώνουν τον παραδοσιακό τους ρόλο και ο καλοπροαίρετος που τις επιβραβεύει όταν τον πραγματοποιούν. Και οι δύο τύποι μαζί συγκροτούν τον αμφίθυμο σεξισμό (ambivalent sexism).
Ο καλοπροαίρετος σεξισμός δεν γίνεται εύκολα αντιληπτός γιατί κρύβεται πίσω από την ευγένεια και το χαμόγελο. Ιδέες όπως ότι οι γυναίκες πρέπει να αγαπιούνται και να προστατεύονται από τους άνδρες και συμπεριφορές όπως το άνοιγμα της πόρτας του αυτοκινήτου, το “παρακαλώ προηγούνται οι κυρίες” και οι φιλοφρονήσεις, υποκρύπτουν σεξισμό γιατί θεωρούν τις γυναίκες λιγότερο ικανές που χρειάζονται βοήθεια. Το κομπλιμέντο και ο έπαινος μπορεί να κολακεύουν μια γυναίκα αλλά συχνά πηγάζουν από το αίσθημα ανωτερότητας του άνδρα ο οποίος στην πραγματικότητα θέλει να επιβραβεύσει την υπεροχή του. Ο καλοπροαίρετος σεξισμός μπορεί να είναι πιο επιβλαβής από τον απροκάλυπτο γιατί μοιάζει με τον λύκο που φοράει ένδυμα προβάτου και υπονομεύει διακριτικά τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Παρόλο που νομικές διακρίσεις μεταξύ των φύλων έχουν εξαφανιστεί στις δυτικές χώρες, η διαφορετική συμπεριφορά σε προσωπικό επίπεδο είναι αυτή που στηρίζει την εξουσία των ανδρών και διατηρεί την πατριαρχία.
Ορισμένοι κοινωνικοί ψυχολόγοι είναι σήμερα απασχολημένοι με την τεκμηρίωση των καταστροφικών επιπτώσεων του καλοπροαίρετου σεξισμού. Ο εχθρικός σεξισμός είναι η φανερή αντιπάθεια προς τη γυναίκα, που έρχεται στο προσκήνιο είτε ως υποτιμητική συμπεριφορά είτε ως κυρίαρχη συμπεριφορά του άνδρα, σε μια προσπάθεια διατήρησης της εξουσίας του. Ο καλοπροαίρετος σεξισμός είναι, επιφανειακά, λιγότερο αρνητικός αλλά η ιπποτική συμπεριφορά είναι άκρως πατερναλιστική και στην πραγματικότητα υποτιμητική, προσβλητική και ταπεινωτική. Οι άντρες που είναι περιποιητικοί στην πραγματικότητα θεωρούν ότι οι γυναίκες χρειάζονται την προστασία τους επειδή είναι κάτι κατώτερο από αυτούς. Το βασικό πρόβλημα, σύμφωνα με τις φεμινίστριες, είναι ότι οι πολλές γυναίκες παραπλανώνται και δεν μπορούν να αντιληφθούν τους τρόπους με τους οποίους ο καλυμμένος σεξισμός υπονομεύει τη θέση τους.
Σε μια μελέτη του 2015, δύο ψυχολόγοι, από το Πανεπιστήμιο του Northeastern στις ΗΠΑ, ο Jin Goh και η Judith Hall ήθελαν να διερευνήσουν πώς η επιλογή λέξεων, οι συμπεριφορές και τα χαμόγελα των ανδρών δείχνουν το είδος του σεξισμού τους απέναντι σε γυναίκες που μόλις γνώρισαν. Βιντεοσκόπησαν την κοινωνική αλληλεπίδραση 27 δυάδων προπτυχιακών φοιτητών ενώ έπαιζαν μαζί ένα παιχνίδι trivia και στη συνέχεια έπιασαν κουβεντούλα. Οι εχθρικοί σεξιστές χαμογελούσαν λιγότερο και θεωρήθηκαν πιο απρόσιτοι. Οι καλοπροαίρετα σεξιστές ήταν πιο ζεστοί, φιλικοί και υπομονετικοί, περιμένοντας τη γυναίκα να απαντήσει στις ερωτήσεις του παιχνιδιού.
Το συμπέρασμα αυτής της μελέτης ήταν ότι οι γυναίκες δεν ήταν σε θέση να εντοπίσουν εύκολα τον καλοπροαίρετο σεξισμό. Ενώ πολλές γυναίκες είναι ευαίσθητες στις σεξιστικές προσβολές, δεν συνδέουν εύκολα τον σεξισμό με τη ζεστασιά και τη φιλικότητα. Η Hall ανέφερε ότι ο καλοπροαίρετος σεξισμός διαιωνίζει την ανισότητα των φύλων σε διαπροσωπικό επίπεδο και ότι οι υποτιθέμενες χειρονομίες καλής πίστης δελεάζουν τις γυναίκες να αποδεχτούν το status quo επειδή ο σεξισμός αυτός φαίνεται φιλόξενος, χαμογελαστός, ελκυστικός και αβλαβής. Αν αυτός ο ύπουλος σεξισμός δεν κατανοηθεί και δεν αποκρουστεί, θα συνεχίσει να είναι μια από τις κινητήριες δυνάμεις πίσω από την κοινωνική ανισότητα των φύλων.
Σύμφωνα με τη φεμινιστική θεωρία, ο καλοπροαίρετος σεξισμός πρέπει να τελειώσει διότι μειώνει τις επαγγελματικές φιλοδοξίες των γυναικών. Οι γυναίκες που έχουν συντρόφους χορηγούς και προστάτες τους, έχουν χαμηλότερες φιλοδοξίες. Απολαμβάνοντας αυτό το είδος φροντίδας, δείχνουν αναγκαστικά μικρότερο ενδιαφέρον να γίνουν οικονομικά ανεξάρτητες. Η επαγγελματική φιλοδοξία τους αντικαθίσταται από την επιθυμία τους να βρουν τον ιππότη. Μπορεί μάλιστα να φοβούνται ότι η επιτυχία τους θα τις κάνει λιγότερο ελκυστικές στους άνδρες. Νομίζοντας ότι ένας εν δυνάμει σύζυγος θα νιώσει απειλή από την επιτυχία τους, σταματούν να προσπαθούν για την καριέρα τους.
Ένας άλλος τρόπος που ο καλοπροαίρετος σεξισμός θεωρείται αρνητικός για τις γυναίκες είναι ότι τις κάνει λιγότερο ανταγωνιστικές στο χώρο εργασίας. Όταν ένας άνδρας προϊστάμενος αντιμετωπίζει τις υφισταμένές του ως εύθραυστες, θα φερθεί με επιείκεια. Οι μελέτες βρίσκουν ότι οι γυναίκες δεν δέχονται την ίδια σκληρή κριτική με τους άνδρες, με αποτέλεσμα να μην τους ανατίθενται δυσκολότερες εργασίες και η καριέρα τους να υστερεί. Ακριβώς επειδή περιβάλλονται από επιείκεια, οι γυναίκες έχουν μικρότερες πιθανότητες να προαχθούν σε πιο απαιτητικές θέσεις.
Παρά τις αρνητικές συνέπειες, ο ιπποτισμός αποτελεί μερικές φορές άμεσο πλεονέκτημα για τις γυναίκες, κι έτσι δεν έχουν κίνητρο να τον αλλάξουν. Όταν για παράδειγμα ένας άντρας και μια γυναίκα βγουν έξω για φαγητό, συνήθως ο άνδρας προσφέρεται να πληρώσει το λογαριασμό, ίσως να αισθάνεται και υποχρεωμένος. Αυτό, αν και σεξισμός, φαίνεται καλό στις περισσότερες γυναίκες. Έτσι, παρά τη θεωρία, δεν είναι σίγουρο ότι οι γυναίκες, ακόμα και οι φεμινίστριες, θέλουν να μπει τέλος στη συγκεκριμένη παράδοση. Όσο για τους άνδρες, που θα τους συνέφερε να μην πληρώνουν συστηματικά, κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν τσιγγούνηδες, ή να θεωρήσει η συνοδός τους ότι δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτήν.
Πιο σέξι οι καλοπροαίρετοι σεξιστές
Θεωρείται δεδομένο ότι οι γυναίκες δεν προτιμούν τους εχθρικούς σεξιστές ως συντρόφους. Η ερώτηση τίθεται για τους καλοπροαίρετους σεξιστές τους οποίους μια γυναίκα δεν μπορεί να αντιληφθεί εύκολα χωρίς τα σεμινάρια του φεμινισμού: μήπως οι γυναίκες προτιμούν τελικά τους ιππότες;
Το 2010, μια γερμανική μελέτη που εξέτασε αυτό το θέμα βρήκε κάτι μη αρεστό στις φεμινίστριες αλλά όχι και απρόσμενο. Οι γυναίκες προτιμούν τους άνδρες που συμπεριφέρονται με τρόπους που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν καλοπροαίρετα σεξιστές σε σχέση με αυτούς που δεν το κάνουν, κάτι που περιλαμβάνει και όσες σκοράρουν ψηλά στο φεμινισμό. Πώς μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο; Η φεμινιστική εξήγηση είναι ότι οι γυναίκες δεν είναι αρκετά συνειδητοποιημένες ώστε να καταλαβαίνουν πότε ένας άντρας τις υπονομεύει και τις πατρονάρει -συνεπώς υπάρχει μεγάλο περιθώριο να επιμορφωθούν και να ανακαλύπτουν τη μαύρη πλευρά του ιπποτισμού. Πρέπει να μάθουν την αληθινή στάση του άνδρα παρακολουθώντας προσεκτικά το πώς χαμογελά και συνομιλεί μαζί τους.
Σύμφωνα με μελέτες, οι γυναίκες που συναινούν στην ιπποτική συμπεριφορά τείνουν να εξαρτώνται από τους άνδρες για βοήθεια. Είναι πιο πρόθυμες να επιτρέψουν στους άνδρες να τους λένε τι μπορούν και τι δεν μπορούν να κάνουν, είναι πιο αμφίθυμες στο να σκέφτονται μόνες τους, λιγότερο φιλόδοξες και δεν αποδίδουν καλά στη δουλειά του και στα γνωστικά τεστ. Αλλά δεδομένων αυτών των τεκμηριωμένων μειονεκτημάτων, το γιατί οι γυναίκες ελκύονται από την ιπποτική συμπεριφορά είναι ένα ερώτημα που αναζητά απάντηση. Και θα μπορούσε να βρίσκεται σε αυτό που οι εξελικτικοί ψυχολόγοι αποκαλούν θεωρία γονικής επένδυσης.
Ένα μέρος της συμπεριφορά μας λειτουργεί δίνοντας μηνύματα στους άλλους και οι εξελικτικοί ψυχολόγοι λένε ότι η ιπποτική συμπεριφορά των ανδρών εμφανίστηκε και έγινε ελκυστική στη γυναίκα διότι σηματοδοτεί την προθυμία του άνδρα να επενδύσει πόρους στη γυναίκα και τους απογόνους της. Η αναπαραγωγική επιτυχία μιας γυναίκας συνδέεται με την ικανότητά της να αντέξει για πολλούς μήνες κύησης και γαλουχίας. Κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών ανθρώπινης ιστορίας, η επιλογή ενός άνδρα που θα ήταν ικανός και πρόθυμος να βοηθήσει στο μεγάλωμα των παιδιών, παρέχοντας τροφή και προστασία απέναντι στις αντιξοότητες της ζωής, είχε οπωσδήποτε μεγάλη σημασία για την επιβίωση των απογόνων.
Η εξέλιξη, επομένως, διαμόρφωσε τη γυναικεία ψυχολογία έτσι ώστε να παρακολουθεί, να εντοπίζει και να προτιμά, συντρόφους των οποίων η συμπεριφορά δείχνει προθυμία για γονική επένδυση. Η μυώδης σωματική διάπλαση ενός υποψήφιου συντρόφου δείχνει ότι διαθέτει τη δυνατότητα (σήμερα, κυρίως, το μεγάλο πορτοφόλι) αλλά το ερώτημα είναι αν έχει την προθυμία. Τι σηματοδοτεί ο καλοπροαίρετος σεξισμός; Το άνοιγμα μιας πόρτας αυτοκινήτου ή η προσφορά μιας μπλούζας όταν κάνει κρύο ή μια επιλεκτική ευγένεια είναι σημάδια ότι ο άντρας έχει την διάθεση να επενδύσει στη δημιουργία οικογένειας. Στην πραγματικότητα, η διαδικασία της ερωτοτροπίας κατά την οποία η γυναίκα είναι δύσκολη μέχρι κάποια στιγμή που θα πει το μεγάλο ναι, είναι ένα τεστ για το πόσο πρόθυμος είναι ένας άνδρας να δώσει προτεραιότητα στη γυναίκα και να δεσμευτεί σε αυτήν.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2018 ζήτησε από περίπου 700 γυναίκες, ηλικίας από 18-73 ετών, σε πέντε πειράματα, να διαβάσουν το προφίλ ανδρών που εξέφραζε στάσεις και συμπεριφορές που θα μπορούσαν να περιγραφούν ως καλοπροαίρετα σεξιστικές, όπως το να δίνουν ένα παλτό ή να προσφέρονται στη μεταφορά βαριών κουτιών. Στη συνέχεια, ζητήθηκε από τις συμμετέχουσες να αξιολογήσουν την ελκυστικότητα του άνδρα, την προθυμία του για προστασία και δέσμευση, καθώς και την πιθανότητά του να είναι πατροναριστικός. Το συμπέρασμα ήταν ότι οι γυναίκες αντιλαμβάνονταν τους καλοπροαίρετους σεξιστές και καταλάβαιναν επίσης ότι είναι πιο χειριστικοί και πιο πιθανό να τις υπονομεύσουν ως συντρόφους. Αλλά διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες θεωρούσαν τους άνδρες αυτούς πιο ελκυστικούς, παρά τις πιθανές παγίδες. Τι τους έκανε πιο ελκυστικούς; Οι γυναίκες είπαν ότι είναι πιο πιθανό να παρέχουν προστασία και δέσμευση.
Οι ερευνητές αναρωτήθηκαν εάν τα ευρήματα ίσχυαν μόνο για γυναίκες που ακολουθούσαν τους παλιομοδίτικούς ρόλους των φύλων. Έτσι εξέτασαν το βαθμό φεμινισμού των συμμετεχουσών με ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο ερωτηματολόγιο που μετρά τις φεμινιστικές απόψεις και στάσεις. Για παράδειγμα, ζητήθηκε από τις γυναίκες να υποδείξουν το επίπεδο συμφωνίας τους με δηλώσεις όπως «μια γυναίκα δεν πρέπει να αφήνει τη γέννηση και την ανατροφή των παιδιών να εμποδίζουν μια καριέρα, αν το θέλει», κλπ. Διαπιστώθηκε ότι οι ισχυρές φεμινίστριες αξιολόγησαν τους πατροναριστικούς άνδρες ως πιο υπονομευτικούς από τις παραδοσιακές γυναίκες αλλά ακόμη και αυτές έβρισκαν τους ιππότες πιο ελκυστικούς. Οι ένθερμες φεμινίστριες προτιμούν έναν ιπποτικό σύντροφο διότι τα μειονεκτήματα του πατροναρισμού αντισταθμίζονται από την προθυμία του να επενδύσει και να δεσμευτεί.
Στη σημερινή εποχή των σφοδρών σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων, τα ευρήματα αυτά μπορούν να καθησυχάσουν τις γυναίκες που έχουν σύγχυση σχετικά με το πώς πρέπει να αισθάνονται απέναντι στους ιππότες. Επίσης, μπορούν να καθησυχάσουν τους καλοπροαίρετους άνδρες που αναρωτιούνται μήπως πρέπει να αλλάξουν συμπεριφορά προς τις γυναίκες.
Παραμένουν πάντως ορισμένα ενδιαφέροντα ερωτήματα: o καλοπροαίρετος σεξισμός υπονομεύει πάντα τις γυναίκες; Ένας άνδρας που είναι υπερβολικά εξυπηρετικός προς μια γυναίκα συνάδελφό του μπορεί πράγματι να την βλάπτει, προβάλλοντας τη δική του επαγγελματική ικανότητα. Από την άλλη πλευρά όμως, είναι δύσκολο να δει κανείς κάτι κακό όταν o άντρας βοηθάει τη γυναίκα να μετακινήσει βαριά έπιπλα στο σπίτι. Η κατανόηση αυτών των αποχρώσεων μπορεί να επιτρέψει να μειωθούν οι αρνητικές συνέπειες του καλοπροαίρετου σεξισμού που έχουν στο μυαλό τους οι γυναίκες χωρίς να απορρίπτουν τα καλά πράγματα που προκύπτουν από αυτή τη συμπεριφορά ή ακόμα και αυτά που απλά συμφέρουν.
