Τα άτομα με «σκοτεινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας», όπως η ψυχοπάθεια ή ο ναρκισσισμός, είναι πιο πιθανό να είναι σκληροτράχηλα, δυσάρεστα και ανταγωνιστικά στη φύση τους. Τέτοια γνωρίσματα υπάρχουν σε κάποιο βαθμό σε όλα τα άτομα αλλά αυτό δεν ισοδυναμεί απαραίτητα με κλινική διάγνωση διαταραχής προσωπικότητας.
Παραδοσιακά, οι άνθρωποι που έχουν υψηλό σκορ στα σκοτεινά χαρακτηριστικά θεωρείται ότι έχουν έλλειμμα ενσυναίσθησης, γεγονός που τα καθιστά δυνητικά πιο επικίνδυνους και επιθετικούς από τους υπόλοιπους. Όμως πρόσφατα βρέθηκε κάτι που αμφισβητεί αυτή την ιδέα.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2021 στο Personality and Individual Differences, εντόπισε μια ομάδα ατόμων με σκοτεινά χαρακτηριστικά που έχουν ικανότητες ενσυναίσθησης άνω του μέσου όρου. Από αυτή τη μελέτη, η σκοτεινή ενσυναίσθηση έχει κερδίσει τη φήμη ως ενός πιο επικίνδυνου προφίλ προσωπικότητας. Είναι όμως πράγματι έτσι;
Τα σκοτεινά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας περιλαμβάνουν την ψυχοπάθεια, τον μακιαβελισμό και τον ναρκισσισμό, που συλλογικά ονομάζονται «σκοτεινή τριάδα». Πιο πρόσφατα, έχει προταθεί να προστεθεί ο σαδισμός, με αποκορύφωμα μια «σκοτεινή τετράδα». Η ψυχοπάθεια χαρακτηρίζεται από επιφανειακή γοητεία και σκληρότητα. Τα άτομα αυτά εμφανίζουν ασταθή τρόπο ζωής και αντικοινωνική συμπεριφορά. Ο μακιαβελισμός προέρχεται από τα γραπτά του Niccolò Machiavelli, ενός συγγραφέα, ιστορικού και φιλοσόφου της Αναγέννησης. Περιέγραψε τα παιχνίδια εξουσίας που περιλαμβάνουν εξαπάτηση, προδοσία και έγκλημα. Ο μακιαβελισμός αναφέρεται σε εκμεταλλευτικό, κυνικό και χειριστικό χαρακτήρα. Ο ναρκισσισμός χαρακτηρίζεται από αίσθηση ότι κάποιος δικαιούται περισσότερα από τους άλλους, ανωτερότητα και μεγαλείο σκέψης. Ο σαδισμός υποδηλώνει μια ορμή για πρόκληση και απόλαυση πόνου στους άλλους.
Ιδιαίτερα η ψυχοπάθεια και ο μακιαβελισμός, έχουν συσχετιστεί με επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά.
Το παζλ της ενσυναίσθησης
Η ενσυναίσθηση αναφέρεται στην ικανότητα να μοιράζεται κανείς συναισθήματα (π.χ. αν είσαι λυπημένος, νιώθω και εγώ λυπημένος). Αλλά μπορεί επίσης να είναι η ικανότητα κατανόησης του μυαλού των άλλων, που ονομάζεται γνωστική ενσυναίσθηση (ξέρω τι σκέφτεσαι και γιατί νιώθεις λυπημένος). Η έλλειψη συναισθηματικής ενσυναίσθησης είναι ένα καλά τεκμηριωμένο χαρακτηριστικό στην κλινική ψυχοπάθεια που χρησιμοποιείται για να εξηγήσει τη συχνά επίμονη, συμπεριφορά.
Υπάρχει η ιδέα ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους τα άτομα με σκοτεινά χαρακτηριστικά πληγώνουν άλλους ανθρώπους ή έχουν δυσκολίες στις σχέσεις τους είναι η κυρίως η έλλειψη ενσυναίσθησης. Ωστόσο, ορισμένοι ερευνητές έχουν αναφέρει στο παρελθόν μέτρια ή και υψηλά επίπεδα ορισμένων πτυχών ενσυναίσθησης στα άτομα με σκοτεινά χαρακτηριστικά. Αυτό είναι λογικό κατά κάποιον τρόπο, καθώς για να χειραγωγήσετε τους άλλους για δικό σας κέρδος –ή όντως να απολαύσετε τον πόνο των άλλων– πρέπει να έχετε τουλάχιστον κάποια ικανότητα να τους καταλάβετε. Έτσι, υπάρχει μια αμφισβήτηση για το εάν τα σκοτεινά χαρακτηριστικά και η ενσυναίσθηση είναι όντως φαινόμενα αμοιβαία αποκλειόμενα.
Στη μελάτη που αναφέρεται πιο πάνω, οι ερευνητές ζήτησαν από σχεδόν 1.000 άτομα να ολοκληρώσουν αξιολογήσεις, βασισμένες σε ερωτηματολόγια, σχετικά με τη σκοτεινή τριάδα και την ενσυναίσθηση. Στη συνέχεια χρησιμοποίησαν μια μέθοδο ανάλυσης προφίλ και βρήκαν:
- Mια παραδοσιακή σκοτεινή ομάδα τριάδας με χαμηλές βαθμολογίες στην ενσυναίσθηση (περίπου 13% του δείγματος).
- Mια ομάδα με χαμηλά έως μέσα επίπεδα σε όλα τα χαρακτηριστικά (περίπου το 34%)
- Μια ομάδα με χαμηλά σκοτεινά χαρακτηριστικά και υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης (περίπου το 33%).
- Μια τέταρτη ομάδα ανθρώπων, με «σκοτεινή ενσυναίσθηση», ήταν εμφανής. Είχαν υψηλότερες βαθμολογίες τόσο στα σκοτεινά χαρακτηριστικά όσο και στην ενσυναίσθηση (περίπου το 20% του δείγματος). Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η τελευταία ομάδα σημείωσε υψηλότερη βαθμολογία τόσο στη γνωστική όσο και στη συναισθηματική ενσυναίσθηση.
Στην τελευταία ομάδα τα άτομα δεν ήταν τόσο επιθετικά όσο στην παραδοσιακή ομάδα της σκοτεινής τριάδας, υποδηλώνοντας ότι οι τελευταίες είναι πιθανώς πιο επικίνδυνες. Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι με σκοτεινή ενσυναίσθηση ήταν πιο επιθετικοί από τους τυπικούς και τους εμπαθείς, τουλάχιστον σε ένα βαθμό έμμεσης επιθετικότητας -δηλαδή, πληγώνουν ή χειραγωγούν τους ανθρώπους μέσω κοινωνικού αποκλεισμού, κακόβουλου χιούμορ και πρόκλησης ενοχής. Έτσι, αν και η παρουσία της ενσυναίσθησης περιόριζε το επίπεδο επιθετικότητάς τους, δεν το εξαφάνιζε εντελώς.
Αυτοί που είχαν ενσυναίσθηση και ανήκαν στη σκοτεινή τριάδα ήταν πιο εξωστρεφείς από τους υπόλοιπους, ένα χαρακτηριστικό που αντανακλά την τάση να είναι κοινωνικοί, ζωηροί και δραστήριοι. Έτσι, η παρουσία ενσυναίσθησης μπορεί να ενθαρρύνει την απόλαυση της ύπαρξης ή της αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους. Αλλά μπορεί επίσης να υποκινείται από την επιθυμία για κυριαρχία. Επιπλέον, είχαν ψηλότερο σκορ στο νευρωτισμό, έναν τύπο αρνητικής σκέψης, αλλά δεν είχαν ψηλότερο σκορ στην κατάθλιψη, το άγχος ή το στρες. Ο νευρωτισμός μπορεί να αντανακλά χαρακτηριστικά όπως ο θυμός, η εχθρότητα ή η αμφιβολία για τον εαυτό τους. Πράγματι, ανέφεραν ότι κρίνουν τον εαυτό τους πιο σκληρά. Φαίνεται ότι μπορεί να έχουν συνείδηση, ίσως και να αντιπαθούν τη σκοτεινή τους πλευρά. Εναλλακτικά, τα αρνητικά τους συναισθήματα μπορεί να είναι μια απάντηση στην απέχθεια του εαυτού τους.
Αν και η επιθετικότητα που αναφέρθηκε από αυτή την ομάδα δεν ήταν τόσο υψηλή όσο στην παραδοσιακή ομάδα της σκοτεινής τριάδας, ο κίνδυνος αυτού του προφίλ προσωπικότητας είναι ότι η ενσυναίσθησή τους και οι πιθανές κοινωνικές δεξιότητές τους κάνουν πιο δύσκολο να εντοπιστεί το “σκοτάδι” τους. Ίσως έχουν την ικανότητα να είναι σκληροί και αδίστακτοι, αλλά είναι σε θέση να περιορίσουν μια τέτοια επιθετικότητα.
Να σημειωθεί ότι όσοι έχουν κλινικά διαγνωστεί με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας (συχνά εμφανίζουν υπερβολικά επίπεδα σκοτεινών χαρακτηριστικών), σίγουρα δεν έχουν ενσυναίσθηση και και πολλοί από αυτούς βρίσκονται στη φυλακή. Η παρούσα έρευνα εξέτασε άτομα του γενικού πληθυσμού που έχουν υψηλά επίπεδα σκοτεινών χαρακτηριστικών προσωπικότητας, παρά διαταραχές προσωπικότητας.
Οι ερευνητές θέλουν να μάθουν περισσότερα για τη σκοτεινή ενσυναίσθηση σε σχέση με άλλα ψυχολογικά αποτελέσματα. Τους ενδιαφέρει η ανάληψη κινδύνου, η παρορμητικότητα και η σωματικά επιθετική συμπεριφορά. Θέλουν επίσης να κατανοήσουν πώς επεξεργάζονται οι άνθρωποι αυτοί τα συναισθήματα ή τις εκφράσεις του προσώπου ή πώς αντιλαμβάνονται και αντιδρούν σε απειλές.
