Για τις περισσότερες θεραπείες είναι άγνωστες οι παρενέργειες

Του Jeremy Howick, καθηγητή στο University of Leicester, πηγή The Conversation.

Μόνο μία στις 20 ιατρικές θεραπείες έχει στοιχεία υψηλής ποιότητας που υποστηρίζουν τα οφέλη τους, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι οι παρενέργειες των θεραπειών μετρώνται πολύ πιο σπάνια (κατά ένα τρίτο) από τα οφέλη.

Οι ασθενείς και οι γιατροί –και οποιοσδήποτε πληρώνει– πρέπει να γνωρίζουν ότι οι ιατρικές θεραπείες είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές, αλλά είναι κοινό μυστικό στον ιατρικό τομέα ότι δεν είναι όλες οι θεραπείες ασφαλείς και αποτελεσματικές. Για παράδειγμα, αντιαρρυθμικά φάρμακα συνταγογραφούνταν ευρέως με την πεποίθηση ότι θα μείωναν τους θανάτους από καρδιακή προσβολή έως ότου μια κλινική δοκιμή διαπίστωσε ότι στην πραγματικότητα αύξαναν τον κίνδυνο θανάτου. Σε ένα άλλο παράδειγμα, το να κοιμούνται τα βρέφη μπρούμυτα συστηνόταν με βάση τη γνώμη των ειδικών ότι τα μωρά θα ήταν λιγότερο πιθανό να πνιγούν από τον εμετό τους έως ότου μεγάλες μελέτες διαπίστωσαν ότι ο ύπνος στο στομάχι αύξησε τον κίνδυνο του συνδρόμου αιφνίδιου βρεφικού θανάτου.

Πόσο μεγάλο είναι λοιπόν αυτό το πρόβλημα;

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι ερευνητές υπολόγισαν ότι μόνο το 25-50% των θεραπειών υποστηρίζονται από στοιχεία υψηλής ποιότητας. Αλλά αυτές οι εκτιμήσεις είναι πλέον ξεπερασμένες και χρησιμοποιούσαν παλιές μεθόδους (όπως η γνώμη των ερευνητών) για να καθορίσουν εάν τα στοιχεία ήταν υψηλής ποιότητας ή όχι. Πιο πρόσφατα, το 2020, δημοσιεύτηκε μια αυστηρή εκτίμηση και διαπιστώθηκε ότι μόνο το 10% των ιατρικών θεραπειών βασίστηκαν σε στοιχεία υψηλής ποιότητας. Ωστόσο, αυτή η εκτίμηση βασίστηκε σε ένα μικρό δείγμα 151 μελετών.

Εν τω μεταξύ, ορισμένοι συνεχίζουν να επιμένουν ότι οι περισσότερες θεραπείες πρέπει να έχουν αποτέλεσμα. Πώς αλλιώς μπορούμε να εξηγήσουμε ότι ζούμε 10 χρόνια περισσότερο από τους προπάππους μας; Ωστόσο, η παράταση της διάρκειας ζωής εξηγείται τουλάχιστον εν μέρει από μέτρα δημόσιας υγείας όπως το καθαρό νερό, η καλύτερη διατροφή και οι περιορισμοί στο κάπνισμα.

Για να επιλύσει τη διαμάχη σχετικά με το ποσοστό των θεραπειών που βασίζονται σε καλά στοιχεία, μια διεθνής ομάδα ερευνητών από το Ηνωμένο Βασίλειο (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης), τις ΗΠΑ, την Ελβετία και την Ελλάδα έκαναν μια μεγάλη μελέτη με 1.567 θεραπείες υγειονομικής περίθαλψης [από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν οι Ιωάννης Ιωαννίδης, Δέσποινα Κολέτση και Νικόλαος Πανδής]. Το δείγμα περιελάμβανε όλες τις θεραπείες που δοκιμάστηκαν στα Cochrane Reviews μεταξύ 2008 και 2021. Οι κριτικές Cochrane είναι αυστηρές μελέτες που συγχωνεύουν όλα τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τις θεραπείες. Συχνά αναφέρονται σε εθνικές και διεθνείς οδηγίες υγειονομικής περίθαλψης.

Το 2008 επιλέχθηκε ως όριο επειδή τότε ήταν που τα Cochrane Reviews ενσωμάτωσαν ένα σύστημα βαθμολόγησης της ποιότητας των αποδεικτικών στοιχείων και της ισχύος των συστάσεων για να αξιολογήσουν πόσο αξιόπιστα είναι τα στοιχεία. Σε αντίθεση με προηγούμενες εκτιμήσεις που βασίζονταν συχνά σε απόψεις, η βαθμολόγηση είναι κάτι ευρύτερα αποδεκτό και χρησιμοποιείται από περισσότερους από 100 οργανισμούς σε όλο τον κόσμο.

Η μελέτη αποκάλυψε ότι το 95% των θεραπειών δεν έχουν στοιχεία υψηλής ποιότητας που να υποστηρίζουν τα οφέλη τους. Ακόμη χειρότερα, οι παρενέργειες αναφέρονται μόνο στο 33% περίπου των Cochrane Reviews.

Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι οι παρενέργειες των παρεμβάσεων στον τομέα της υγείας σπάνια ποσοτικοποιούνται. Για να αποφασίσει ένας γιατρός ή ένας ασθενής εάν θα χρησιμοποιήσει μια θεραπεία, πρέπει να γνωρίζει εάν τα οφέλη υπερτερούν των παρενεργειών. Εάν οι παρενέργειες δεν μετρηθούν ανεπαρκώς, δεν είναι δυνατή μια «ενημερωμένη επιλογή».

Ένας πιθανός περιορισμός της μελέτης είναι ότι η βαθμολόγηση μπορεί να είναι πολύ αυστηρή. Οι γιατροί και οι ασθενείς μπορεί να είναι πρόθυμοι να χρησιμοποιούν θεραπείες των οποίων τα οφέλη δεν υποστηρίζονται από στοιχεία υψηλής ποιότητας, εφόσον υποστηρίζονται από στοιχεία μέτριας ποιότητας. Ακόμα κι αν αυτό είναι σωστό, η μελέτη διαπίστωσε ότι λιγότερες από τις μισές θεραπείες υποστηρίζονται από στοιχεία υψηλής ή μέτριας ποιότητας. Ασθενείς με παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες μπορεί να είναι πρόθυμοι να δοκιμάσουν θεραπείες που δεν υποστηρίζονται καν από στοιχεία χαμηλής ποιότητας. Επίσης, το δείγμα μπορεί να μην ήταν αντιπροσωπευτικό. Θεωρητικά, οι θεραπείες που δοκιμάστηκαν στις πρόσφατες ανασκοπήσεις Cochrane μπορεί να είναι λιγότερο αποτελεσματικές -αλλά δεδομένης της αυστηρότητας των Cochrane Reviews, αυτό φαίνεται απίθανο. Στην πράξη, οι γιατροί μπορούν να χρησιμοποιήσουν off-label θεραπείες που είναι λιγότερο πιθανό να έχουν μελετηθεί από τα Cochrane Reviews και γενικά έχουν στοιχεία χαμηλότερης ποιότητας για να τις υποστηρίξουν.

Παρά αυτούς τους πιθανούς περιορισμούς, η μελέτη έδειξε ότι οι περισσότερες θεραπείες δεν υποστηρίζονται από στοιχεία υψηλής ποιότητας.

Οι γιατροί, οι ασθενείς και όσοι πληρώνουν για τα φάρμακα και τις θεραπείες μπορεί να επιθυμούν να επικεντρωθούν σε θεραπείες των οποίων τα οφέλη και η ασφάλεια τεκμηριώνονται από στοιχεία υψηλής ποιότητας. Η χρηματοδότηση της έρευνας θα πρέπει να διατίθεται για τη δημιουργία αποδεικτικών στοιχείων υψηλής ποιότητας για θεραπείες που χρησιμοποιούνται ευρέως αλλά δεν υποστηρίζονται ακόμη από στοιχεία υψηλής ποιότητας σχετικά με τα οφέλη και τις βλάβες τους. Τέλος, οι πιθανές παρενέργειες θα πρέπει να μετρώνται με την ίδια αυστηρότητα με τα πιθανά οφέλη. Η ιατρική κοινότητα που βασίζεται σε στοιχεία έχει δίκιο να συνεχίζει να ζητά έρευνα υψηλότερης ποιότητας.

Δείτε επίσης