Των Clare Collins και Rebecca Williams, The Conversation.
Οι κετογονικές δίαιτες είναι στην επικαιρότητα με τον ισχυρισμό ότι είναι μια «θεραπεία για όλα». Η έρευνα δείχνει ότι στην επιληψία που δεν ελέγχεται από την τρέχουσα θεραπεία, περίπου το 50% των παιδιών και των ενηλίκων που ακολουθούν κετογονικές δίαιτες έχουν μείωση των κρίσεων. Για τον καρκίνο του εγκεφάλου, οι περισσότερες έρευνες έγιναν σε ζώα. Μια σειρά από δοκιμές σε ανθρώπους βρίσκονται σε εξέλιξη και δοκιμάζουν την ασφάλεια, την ανοχή, τις αλληλεπιδράσεις με άλλες θεραπείες, τις παρενέργειες και τον αντίκτυπο στην εξέλιξη του καρκίνου, την ποιότητα ζωής και την επιβίωση. Τι είναι λοιπόν οι κετόνες;
Αν και η κύρια πηγή ενέργειας για το σώμα είναι συνήθως οι υδατάνθρακες, οι οποίοι μετατρέπονται σε γλυκόζη κατά τη διάρκεια της πέψης και του μεταβολισμού, το σώμα επίσης καίει λίπος για να έχει ενέργεια. Τα κετονοσώματα, ή κετόνες, είναι μόρια που παράγονται από το ήπαρ όταν καίγεται το λίπος. Οι κετόνες χρησιμοποιούνται ως πηγή καυσίμου για την παραγωγή ενέργειας όταν η γλυκόζη δεν είναι διαθέσιμη. Τα τρία κετονοσώματα που προκύπτουν από το μεταβολισμό του λίπους είναι το ακετοξικό, το β-υδροξυβουτυρικό και η ακετόνη. Το ακετοξικό μετατρέπεται αυθόρμητα σε ακετόνη, η οποία εξατμίζεται εύκολα. Η ακετόνη διασχίζει τις μεμβράνες των πνευμόνων και εκπνέεται με την αναπνοή. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν πολλές κετόνες μπορεί να έχουν μια μυρωδιά «βερνικιού νυχιών».
Καθώς τα επίπεδα των κετονών στο αίμα αυξάνονται, το ακετοξικό και το β-υδροξυβουτυρικό διασχίζουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό για να γίνουν η κύρια πηγή καυσίμου στον εγκέφαλο. Οι κετόνες εμφανίζονται και στα ούρα. Η παρουσία τους ελέγχεται για τη χρήση λωρίδων «κέτο» που αλλάζουν χρώμα από ροζ σε βυσσινί, ανάλογα με τη συγκέντρωση. Θεωρείται ότι οι μεταβολικές αλλαγές που σχετίζονται με τις αυξημένε κετόνες, σε συνδυασμό με τα χαμηλότερα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, είναι τα σημαντικά ζητήματα στην επιληψία και τον καρκίνο.
Οι κετογονικές δίαιτες -όταν παράγονται πολλές κετόνες λόγω της διατροφής που κάνουμε- πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο ως μέρος της ιατρικής διατροφικής θεραπείας, όπου η δίαιτα χρησιμοποιείται ειδικά για τη θεραπεία μιας ιατρικής πάθησης και παρέχονται συμβουλές από ειδικευμένους επαγγελματίες υγείας, όπως διαπιστευμένους διαιτολόγους. Στοχεύουν στη δραστική μείωση των υδατανθράκων και την αντικατάστασή τους με λίπος, ώστε το συκώτι να παράγει αρκετές κετόνες. Απαιτούν χρήση συμπληρωμάτων διατροφής με συγκεκριμένες βιταμίνες και μέταλλα, επειδή ο σοβαρός περιορισμός των υδατανθράκων σημαίνει ότι δεν καλύπτεστε σε βιταμίνες και μέταλλα. Τα άτομα που ακολουθούν κετογονικές δίαιτες πρέπει επίσης να παρακολουθούνται για παρενέργειες, συμπεριλαμβανομένης της κακής ανάπτυξης στα παιδιά.
Οποιαδήποτε δίαιτα που οδηγεί σε αυξημένη καύση λίπους, αντί της γλυκόζης, είναι τεχνικά μια κετογονική δίαιτα. Αυτό περιλαμβάνει όταν ακολουθείτε μια δίαιτα πλούσια σε λιπαρά, πολύ χαμηλή σε υδατάνθρακες, κατά τη διάρκεια της νηστείας, όταν κάνετε διαλειμματική διατροφή ή της παρατεταμένης άσκησης χαμηλής έως μέτριας έντασης.
Οι κλασικές κετογονικές δίαιτες υπολογίζουν καθορισμένες αναλογίες λίπους προς υδατάνθρακες, συν πρωτεΐνη. Η πιο περιοριστική κετογονική δίαιτα είναι η 4:1 (τέσσερα γραμμάρια λίπους προς ένα γραμμάριο υδατάνθρακες, συν πρωτεΐνη), ακολουθούμενη από τις δίαιτες 3:1 και 2:1. Αυτές οι δίαιτες απαιτούν προσεκτικά προγραμματισμένα γεύματα με συγκεκριμένες ποσότητες τροφών, έτσι ώστε το συκώτι να συνεχίζει να παρέχει σταθερά κετόνες και το σώμα να τις χρησιμοποιεί ως κύρια πηγή καυσίμου. Αυτό αναφέρεται ως διατροφική κέτωση. Στην επιληψία αυτές οι δίαιτες παρακολουθούνται σε σχέση με τα συμπτώματα, με στόχο τη βελτίωση των επιληπτικών κρίσεων, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τις παρενέργειες.
Μια τυπική κετογονική δίαιτα περιορίζει τους συνολικούς υδατάνθρακες στα 20-50 γραμμάρια την ημέρα. Αυτός ο περιορισμός είναι πολύ δραστικός -ένα μέτριο μήλο έχει 20 γραμμάρια υδατάνθρακες. Μια καλά σχεδιασμένη κετογονική δίαιτα θα μπορούσε να περιλαμβάνει λαχανικά (κρεμμύδι, σπανάκι, λάχανο, μπρόκολο) και ξηρούς καρπούς. Η ποσότητα που λίπους σε μια κετογονική δίαιτα μπορεί να είναι μεγαλύτερη από 150 γραμμάρια την ημέρα. Ένα κουταλάκι του γλυκού βούτυρο ή μαργαρίνη περιέχει 4 γραμμάρια λίπους, μια φέτα τυρί έχει 7 γραμμάρια και ένα τηγανητό αυγό έχει περίπου 12 γραμμάρια. Για τη σύγκριση, η τρέχουσα πρόσληψη λίπους για ορισμένους ανθρώπους είναι περίπου 70-90 γραμμάρια την ημέρα και οι προσλήψεις υδατανθράκων 210 έως 260 γραμμάρια την ημέρα.
Περιορίζοντας σοβαρά τους υδατάνθρακες, καταλήγετε να μην λαμβάνετε αρκετές φυτικές ίνες και άλλα θρεπτικά συστατικά, όπως φολικό οξύ, βιταμίνες του συμπλέγματος Β, ασβέστιο και μέταλλα, καθώς επίσης και αντιοξειδωτικά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι κετογονικές δίαιτες χρειάζονται συνεχή παρακολούθηση και τακτική αναθεώρηση των συμπληρωμάτων διατροφής με βάση τα αποτελέσματα της διατροφικής αξιολόγησης.
Κετογονικές δίαιτες για επιληπτικούς
Το 400 π.Χ. οι ιατρικές διδασκαλίες από τον Ιππροκράτη αμφισβήτησαν την αντίληψη ότι η επιληψία ήταν υπερφυσικής προέλευσης και πρότειναν διατροφική θεραπεία. Αλλά χρειάστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1920 για να χρησιμοποιηθούν οι κετογονικές δίαιτες ως θεραπεία για την επιληψία.
Μια συστηματική ανασκόπηση επτά μελετών σε παιδιά διαπίστωσε ότι μεταξύ εκείνων που ακολουθούσαν κετογονική δίαιτα 4:1, το 50% ήταν χωρίς κρίσεις και το 85% είχε μείωση του αριθμού των κρίσεων μετά από τρεις μήνες. Ακολουθώντας τη δίαιτα Άτκινς, που δεν είναι τόσο περιοριστική, είχε ως αποτέλεσμα το 10% να είναι απαλλαγμένο από κρίσεις και το 60% να έχει λιγότερες κρίσεις μετά από έξι μήνες. Ενώ η κετογονική δίαιτα 4:1 ήταν πιο αποτελεσματική, συσχετίστηκε με παρενέργειες, όπως διάρροια, δυσκοιλιότητα και έμετο. Αυτές οι παρενέργειες είναι ένας λόγος που οι περισσότεροι άνθρωποι σταματούν να την ακολουθούν -σε άλλους απλώς δεν αρέσει.
Μια συστηματική ανασκόπηση 12 μελετών βρήκε ότι το ποσοστό των 270 ενηλίκων που πέτυχαν τουλάχιστον 50% μείωση των κρίσεων ήταν 52% με την κλασική κετογονική δίαιτα και 34% με την τροποποιημένη δίαιτα Άτκινς. Παρόμοια με τις μελέτες για παιδιά, το ποσοστό συμμόρφωσης ήταν χαμηλότερο για την κλασική κετογονική δίαιτα στο 38%, σε σύγκριση με 56% για την τροποποιημένη δίαιτα Atkins.
Κετογονικές δίαιτες για τον καρκίνο του εγκεφάλου
Το ενδιαφέρον με τις κετογονικές δίαιτες ως μέρος της θεραπείας του καρκίνου αυξήθηκε όταν αναγνωρίστηκε ότι τα καρκινικά κύτταρα χρειάζονται μια σταθερή παροχή γλυκόζης για να αναπτυχθούν και δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις κετόνες. Αυτό σημαίνει ότι είναι θεωρητικά δυνατό να λιμοκτονήσουν τα καρκινικά κύτταρα και έτσι να γίνουν πιο ευαίσθητα στις επιπτώσεις της ακτινοθεραπείας και της χημειοθεραπείας. Ωστόσο, υπάρχει μια μεγάλη πρόκληση στο να διασφαλιστεί ότι τυχόν διατροφικοί περιορισμοί δεν προκαλούν υποσιτισμό και επιδεινώνουν την πρόγνωση του καρκίνου.
Στο κακόηθες γλοίωμα, έναν τύπο καρκίνου του εγκεφάλου, προκλινικές μελέτες σε ζωικά μοντέλα υποδηλώνουν ότι οι κετογονικές δίαιτες μπορούν να μειώσουν τη συχνότητα ή την εξέλιξη του καρκίνου. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι θα υπάρχουν τα ίδια αποτελέσματα στους ανθρώπους. Ένας αριθμός μελετών σε ανθρώπους βρίσκεται σε εξέλιξη. Υποδηλώνουν ότι η κετογονική δίαιτα μπορεί να είναι ασφαλής και εφικτή, με δύο από τις έξι μελέτες να υποδεικνύουν πιθανά κλινικά οφέλη ενώ οι υπόλοιπες ήταν ασαφείς.
Σε αυτό το στάδιο τα κλινικά στοιχεία είναι περιορισμένα, αλλά η έρευνα επιδιώκει να εντοπίσει ποιες κετογονικές προσεγγίσεις μπορεί να είναι χρήσιμες. Αν και είναι πάντα καλή ιδέα να περιορίζετε τα ενεργειακά πυκνά, εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα που περιέχουν πολλά επεξεργασμένα σάκχαρα, λίπη και αλάτι, οι αυστηρές κετογονικές δίαιτες θα πρέπει να ακολουθούνται μόνο υπό ιατρική επίβλεψη.
