Είναι λογικό να σκεφτούμε πως εάν τα αντιοξειδωτικά που υπάρχουν εκ φύσεως στο φαγητό μας, όπως το μπρόκολο και τα καρότα, μας κάνουν καλό, τότε και ένα διατροφικό συμπλήρωμα με το ίδιο πράγμα είναι καλό. Αλλά τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.
Τα αντιοξειδωτικά διαφημίζονται ως προστάτες της υγείας μας επειδή εξαλείφουν τις ελεύθερες ρίζες οι οποίες βλάπτουν χρήσιμα μόρια στα κύτταρα αρπάζοντας ηλεκτρόνια από αυτά. Αυτή η διαδικασία μπορεί, καθώς συνεχίζεται, να προκαλέσει τον θάνατο του κυττάρου ή ακόμη να κάνει χαλάσει την καλή λειτουργία ενός ολόκληρου οργάνου π.χ. να οδηγήσει σε ηπατική ανεπάρκεια ή καρδιακή ανεπάρκεια. Τα αντιοξειδωτικά σταματούν τις ελεύθερες ρίζες που αρπάζουν ηλεκτρόνια από άλλα μόρια και να μας κρατούν υγιείς.
Σε αυτή τη βάση, μια ομάδα επιστημόνων πρότεινε το 1981 τη δημιουργία ενός συμπληρώματος διατροφής για την καταπολέμηση των ελεύθερων ριζών. Επειδή πολλές επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν ότι οι άνθρωποι που τρώνε πολλά λαχανικά διατρέχουν χαμηλότερο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου και καρδιακών παθήσεων, θεωρήθηκε ότι τα «ενεργά» συστατικά τους μπορούν να εντοπιστούν και να γίνουν ένα χάπι. Πιο συγκεκριμένα, η σκέψη ήταν ότι θα μπορούσε να δοθεί η βήτα-καροτίνη, ένα αντιοξειδωτικό που υπάρχει στα καρότα και τους δίνει το πορτοκαλί χρώμα τους.
Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η συνεχής αλληλεπίδραση μεταξύ των δεκτών ηλεκτρονίων (ελεύθερες ρίζες) και των δοτών ηλεκτρονίων (αντιοξειδωτικά) είναι μια περίπλοκη βιοχημεία που βρίσκεται στον πυρήνα της επιβίωσης ενός κυττάρου. Όταν υπάρχουν πάρα πολλοί είτε αποδέκτες είτε δωρητές, το σύστημα είναι εκτός ισορροπίας και μπορεί να προκληθεί ζημιά. Επομένως, τα επιπλέον αντιοξειδωτικά δεν είναι απαραίτητα κάτι καλό.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ξεκίνησαν δύο δοκιμές παρέμβασης για τη βήτα-καροτίνη, η μία στο Σιάτλ των ΗΠΑ και η άλλη στη Φινλανδία -οι δοκιμές αυτές είναι εξαιρετικά δαπανηρές. Για τη δοκιμή του Σιάτλ, περίπου 18.000 άνδρες και γυναίκες τυχαιοποιήθηκαν το 1988 για να λάβουν ένα χάπι που είτε περιέχει βήτα-καροτίνη είτε ένα αδρανές συστατικό. Το σχέδιο ήταν να παρακολουθήσουν αυτά τα άτομα για 10 χρόνια. Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι θα παρατηρούσαν λιγότερους καρκίνους του πνεύμονα στην ομάδα της βήτα-καροτίνης. Όμως συνέβη το αντίθετο και η δοκιμή έπρεπε να διακοπεί επειδή η ομάδα της βήτα-καροτίνης είχε σημαντικά περισσότερους καρκίνους του πνεύμονα από την ομάδα του εικονικού φαρμάκου. Το ίδιο παρατηρήθηκε και στη μελέτη της Φινλανδίας. Επρόκειτο για μια μεγάλη απογοήτευση.
Τα «αντιοξειδωτικά» συμπληρώματα μπορεί να είναι επιβλαβή
Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η λήψη αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων έχει αρνητικές συνέπειες. Το 2007 μια ανάλυση 68 τυχαιοποιημένων δοκιμών, οποιωνδήποτε αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων, έδειξε στατιστικά σημαντική αύξηση 5% στον κίνδυνο θανάτου στις ομάδες που λάμβαναν τα συμπληρώματα σε σύγκριση με τις ομάδες που λάμβαναν εικονικό σκεύασμα
Η αύξηση των θανάτων κατά 5% είναι τεράστια ήταν ένα σοκ και για την ερευνητική κοινότητα. Το πρώτο στην ιατρική είναι να μην προκαλείται ζημιά αλλά αυτές οι δοκιμές αυτό ακριβώς έκαναν. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως όταν τα μεμονωμένα αντιοξειδωτικά δισκία συμπληρώθηκαν με βήτα-καροτίνη, βιταμίνη Α και βιταμίνη Ε, το καθένα αύξανε σημαντικά τον κίνδυνο θανάτου. Εκτός από το ρόλο τους ως βιταμίνες, η Α και η Ε είναι επίσης αντιοξειδωτικά. Τα συμπληρώματα βιταμίνης C και σεληνίου δεν είχαν καμία επίδραση στον κίνδυνο θανάτου. Για τα κατά τα άλλα υγιή άτομα, η λήψη αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων δεν φαίνεται να κάνει καλό, και ίσως να κάνει κακό. Ωστόσο, μπορεί να υπάρχει εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα, οι χαμηλή δοσολογία ή οι πολυβιταμίνες.
Σε μια μελέτη που ξεκίνησε το 1997 συμμετείχαν σχεδόν 15.000 άνδρες -ήταν γιατροί- στους οποίους ανατέθηκε τυχαία να πάρουν ένα από τέσσερα είδη χαπιών. Το ένα ήταν εικονικό φάρμακο και τα άλλα ήταν είτε βιταμίνη Ε, είτε βιταμίνη C, είτε μια πολυβιταμίνη που περιείχε κάποια αντιοξειδωτικά, όπως π.χ. χαμηλή δόση βιταμίνης Ε. Επειδή οι ερευνητές ήθελαν να χρησιμοποιήσουν ένα προϊόν διαθέσιμο στο κοινό, αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν το Centrum Silver, μια μάρκα πολυβιταμινών της Pfizer. Εκτός από την παροχή του Centrum Silver, η Pfizer δεν έπαιξε κανένα ρόλο στη μελέτη.
Μέχρι το 2011, περίπου 2.700 από τους 15.000 άνδρες είχαν διαγνωστεί με καρκίνο. Τα χάπια βιταμίνης Ε και C δεν είχαν καμία επίδραση, αλλά στην ομάδα των πολυβιταμινών υπήρχε 8% χαμηλότερος κίνδυνος. Να σημειωθεί ωστόσο, ότι η αυτή η πολυβιταμίνη δεν περιείχε σίδηρο, κάτι που θεωρείται είναι καλό -έχετε ανάγκη από σίδηρο μόνο αν έχετε ανεπάρκεια σιδήρου. Περιείχε επίσης πολύ λιγότερα από τα θρεπτικά συστατικά που τείνετε να βρείτε στα συμπληρώματα. Για παράδειγμα, το Centrum Silver περιέχει πολύ λιγότερη βιταμίνη Ε από αυτή που θα βρείτε σε ένα τυπικό συμπλήρωμα βιταμίνης Ε (45 διεθνείς μονάδες σε σύγκριση με 400 IU). Το εύρημα αυτό δείχνει το πρόβλημα με τα χάπια των αντιοξειδωτικών. Προσπαθούμε να πάρουμε μια δόση πολύ μεγαλύτερη από αυτή που υπάρχει στα τρόφιμα. Το φύτρο σιταριού έχει την υψηλότερη συγκέντρωση βιταμίνης Ε που ξέρουμε, αλλά τα χάπια που χρησιμοποιήθηκαν στις δοκιμές βιταμίνης Ε είχαν πάνω από 10 φορές αυτή την ποσότητα. Συνεπώς, προτιμήστε να τρώτε τρόφιμα, αλλά αν πρέπει να πάρετε ένα χάπι βιταμίνης, πάρτε μια χαμηλή δόση πολυβιταμίνης χωρίς σίδηρο.
