Τα φρούτα και τα λαχανικά θεωρούνται απαραίτητο μέρος μιας υγιεινής διατροφής και ο ρόλος τους στην πρόληψη χρόνιων ασθενειών είναι γνωστός, κυρίως για την προστατευτική τους δράση στις καρδιαγγειακές παθήσεις και τον καρκίνο. Ωστόσο, τα συμβατικώς καλλιεργούμενα φρούτα και λαχανικά είναι επίσης ο κυριότερος τρόπος έκθεσης σε φυτοφάρμακα. Έχουν λοιπόν εκδηλωθεί ανησυχίες για την περιεκτικότητά τους σε φυτοφάρμακα και έχει προταθεί η κατανάλωση βιολογικών προϊόντων.
Το 2015, ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο ταξινόμησε ορισμένα φυτοφάρμακα ως «πιθανώς καρκινογόνα για τον άνθρωπο». Το πιθανώς» σημαίνει ότι υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία για τον άνθρωπο, αλλά επαρκή στοιχεία σε πειραματικές μελέτες σε ζώα. Ενώ στον άνθρωπο κάποια στοιχεία δείχνουν ότι τα βιολογικά τρόφιμα συνδέονται με χαμηλότερα ποσοστά καρκίνου, το ερώτημα είναι αν πρόκειται για σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Οι άνθρωποι που επιλέγουν να τρώνε βιολογικά τρόφιμα είναι πιθανό να είναι πιο υγιείς, πιο πλούσιοι και πιο μορφωμένοι, και άρα δεν είναι σαφές ποιοι παράγοντες μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο JAMA Internal Medicine, διαπίστωσε ότι όσοι επέλεξαν βιολογικά τρόφιμα για 4,5 χρόνια είχαν κάπως χαμηλότερα ποσοστά καρκίνου, και ειδικότερα, μετεμμηνοπαυσιακού καρκίνου του μαστού και λεμφώματος. Η έρευνα ήταν μέρος της γαλλικής μελέτης NutriNet-Santé και περιελάμβανε 70.000 άτομα, εκ των οποίων το 78% ήταν γυναίκες.
Στην αρχή τα άτομα αυτά δεν είχαν καρκίνο. Η διατροφή αξιολογήθηκε με βάση τις γαλλικές διατροφικές οδηγίες και η κατανάλωση φαγητού και ποτού, καταγράφηκε για τρία 24άρωρα σε διάστημα δύο εβδομάδων. Δύο μήνες μετά τη μελέτη, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να παράσχουν πληροφορίες σχετικά με την κατανάλωση 16 κατηγοριών βιολογικών τροφίμων, όπως φρούτα, λαχανικά, προϊόντα με βάση τη σόγια, γαλακτοκομικά, κρέας και ψάρι, κλπ. Στη συνέχεια δόθηκε στους συμμετέχοντες μια «βαθμολογία βιολογικών τροφίμων». Η υγεία αξιολογούνταν κάθε χρόνο και παρακολουθούνταν για μια διάμεση περίοδο 4,5 ετών. Όταν εμφανίζονταν οποιεσδήποτε περιπτώσεις καρκίνου, οι λεπτομέρειες επιβεβαιώθηκαν από το νοσοκομείο ή τον θεράποντα ιατρό του ατόμου.
Τι διαπιστώθηκε; Οι βαθμολογίες βιολογικών τροφίμων των συμμετεχόντων κυμαίνονταν από 0,7 έως 19,4. Αυτές χρησιμοποιήθηκαν για να χωριστούν οι συμμετέχοντες σε ίσα τεταρτημόρια. Ο συνολικός κίνδυνος καρκίνου ήταν 25% χαμηλότερος για όσους είχαν την υψηλότερη βαθμολογία βιολογικών τροφίμων. Οι καρκίνοι που εμφάνισαν τη μεγαλύτερη συσχέτιση με μειωμένο κίνδυνο ήταν ο καρκίνος του μαστού (στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες που κατανάλωναν τα περισσότερα βιολογικά προϊόντα ήταν μειωμένος κατά 34%) και τα λεμφώματα (το λέμφωμα μη Hodgkin είχε μειωμένο κίνδυνο κατά 86% με τη βιολογική διατροφή). Δεν εμφανίστηκε συσχέτιση με τον καρκίνο του προστάτη ή του παχέος εντέρου, αλλά η μελέτη δεν ήταν μακράς διάρκειας, και θα μπορούσε να καταγραφεί κάτι τέτοιο αν κρατούσε περισσότερα χρόνια.
Τι πρέπει να λάβουμε υπόψη μας
Όμως αυτού του είδους οι μελέτες δεν είναι αποδεικτικές. Τα άτομα που επιλέγουν προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας τείνουν να έχουν υψηλότερο εισόδημα, υψηλότερα επίπεδα μόρφωσης και πιο υγιεινή διατροφή. Οι ερευνητές έλαβαν υπόψη αυτούς τους παράγοντες στην παραπάνω μελέτη. Έκαναν επίσης προσαρμογές για άλλους παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα, όπως ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση, φυσική δραστηριότητα, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, οικογενειακό ιστορικό καρκίνου, δείκτης μάζας σώματος, ύψος, πρόσληψη θερμίδων και φυτικών ιών, καθώς επίσης και πρόσληψη κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος. Για τις γυναίκες έλαβαν υπόψη τον αριθμό των παιδιών τη χρήση αντισυλληπτικών από το στόμα, την μετεμμηνοπαυσιακή κατάσταση και τη χρήση ορμονικής θεραπείας για την εμμηνόπαυση. Οι συμμετέχοντες με υψηλή βαθμολογία βιολογικών τροφίμων είχαν γενικά πιο υγιεινές δίαιτες με υψηλότερη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών και χαμηλότερη κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος. Είχαν επίσης χαμηλότερα επίπεδα παχυσαρκίας. Ωστόσο, το να προσαρμοστούν τα δεδομένα εξαιρώντας αυτούς τους ¨συγχυτικούς” παράγοντες είναι κάτι περίπλοκο.
Ισχύει λοιπόν ότι τα φυτοφάρμακα των φρούτων και των λαχανικών μπορεί να αυξάνουν ορισμένους καρκίνους, όπως του μαστού και ότι η επιλογή βιολογικών προϊόντων μειώνει τον κίνδυνο;
Μια έρευνα με κάποια ομοιότητα με την προαναφερθείσα μελέτη NutriNet-Santé έγινε από βρετανούς ερευνητές το 2014 η οποία ρώτησε πάνω από 600.000 γυναίκες αν έτρωγαν βιολογικά τρόφιμα και τις κατέταξε σε κατηγορίες: «ποτέ, μερικές φορές, συνήθως, πάντα». Σε αυτή τη μεγάλη μελέτη που διήρκησε 9,3 χρόνια υπήρξε μικρή ή καθόλου μείωση στη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου που σχετίζεται με την κατανάλωση βιολογικών τροφίμων, εκτός από το λέμφωμα μη Hodgkin.
Οι Βρετανοί ερευνητές βρήκαν ότι οι γυναίκες που έτρωγαν «συνήθως ή πάντα» βιολογικά προϊόντα είχαν κατά 21% μικρότερο κίνδυνο για μη-Hodgkin λέμφωμα αλλά στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού τα αποτελέσματα ήταν μη αναμενόμενα διότι βρέθηκε μια αύξηση κινδύνου κατά 9% -επίσης βρέθηκε ότι οι γυναίκες που έπιναν περισσότερο αλκοόλ και είχαν λιγότερα παιδιά είχαν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού.
Επίσης, μια αμερικανική μελέτη του 2021 δεν βρήκε κάποια αξιόλογη συσχέτιση της πρόσληψης φυτοφαρμάκων και συνολικών καρκίνων, αν και βρήκε μια μικρή αύξηση του κινδύνου, κατά 4%, για τον καρκίνο του μαστού -η μεγαλύτερη αύξηση κινδύνου ήταν για τον καρκίνο του πνεύμονα, κατά 17%.
Ο ρόλος των φυτοφαρμάκων
Το συμπέρασμα είναι πως τα ερευνητικά δεδομένα είναι αβέβαια για το ρόλο των φυτοφαρμάκων στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού.
Οι άνθρωποι που καταναλώνουν περισσότερα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας έχουν χαμηλότερα επίπεδα υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων στα ούρα τους, αυτό είναι αποδεδειγμένο, και ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι η αυτοαναφερόμενη πρόσληψη βιολογικών προϊόντων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόβλεψη των επιπέδων των μεταβολιτών ορισμένων φυτοφαρμάκων στα ούρα. Είναι λοιπόν ένας τομέας που αξίζει περισσότερη έρευνα.
Ο ιδανικός τρόπος για να εξεταστεί ο ρόλος των φυτοφαρμάκων θα ήταν η παρακολούθηση των ποσοστών εμφάνισης καρκίνου σε μια ομάδα παρόμοιων ανθρώπων. Στους μισούς θα δίνονταν καθορισμένες ποσότητες τροφίμων βιολογικής καλλιέργειας και στους άλλους μισούς συμβατικά τρόφιμα. Τα επίπεδά στα ούρα των υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων και η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου για μερικά χρόνια θα συγκρινόταν και θα υπήρχε ένα ασφαλές συμπέρασμα. Για την ώρα όμως μια τέτοια, κλινική, μελέτη δεν υπάρχει.
