Του Daniel R. Weinberger, Director of the Lieber Institute for Brain Development and Professor, Departments of Psychiatry, Neurology, Neuroscience and The Institute of Genetic Medicine, Johns Hopkins University. Πηγή: The Conversation.
Ο αποχωρισμός των παιδιών από τους γονείς τους, σε μια ξένη χώρα, ανάμεσα σε αγνώστους, προκαλεί το πιο ακραίο άγχος της ζωής που μπορεί να βιώσει ένα παιδί.
Ο πραγματικός κίνδυνος του χωρισμού των παιδιών από τους γονείς δεν είναι το ψυχολογικό στρες -είναι η βιολογική ωρολογιακή βόμβα. Η αγωνία και το κλάμα ωχριούν σε σύγκριση με τις λιγότερο ορατές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Ο αποχωρισμός προκαλεί βαθιές και μη αναστρέψιμες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο συσκευάζεται το DNA και στο ποια γονίδια ενεργοποιούνται και απενεργοποιούνται στα κύτταρα του σώματος, σε όργανα όπως το πάγκρεας, οι πνεύμονες, η καρδιά και ο εγκέφαλος. Αυτό οδηγεί σε δια βίου αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία των σωματικών οργάνων.
Είμαι διευθυντής του Ινστιτούτου Lieber για την Ανάπτυξη του Εγκεφάλου και των Ερευνητικών Εργαστηρίων Maltz στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, όπου οι επιστήμονες μελετούν πώς τα γονίδια και το περιβάλλον διαμορφώνουν την ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου. Οι μελέτες μας, καθώς και πολλών άλλων ερευνητών σε όλο τον κόσμο, έχουν δείξει ότι το άγχος της πρώιμης ζωής αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο συσκευάζεται το DNA, γεγονός που κάνει τα κύτταρα να λειτουργούν διαφορετικά από την αρχική τους εντολή.
Το πώς συσκευάζεται το DNA αλλάζει τη λειτουργία του
Ο τρόπος με τον οποίο το DNA, το σχέδιο της ζωής, συσκευάζεται σε κύτταρα υπαγορεύει τον τρόπο λειτουργίας των κυττάρων. Ουσιαστικά κάθε κύτταρο στο σώμα έχει το ίδιο DNA, καθώς όλα είναι απόγονοι του πρώτου γονιμοποιημένου ωαρίου. Αλλά ένα ηπατικό κύτταρο γνωρίζει ότι δεν είναι κύτταρο του πνεύμονα, το οποίο γνωρίζει ότι δεν είναι εγκεφαλικό κύτταρο. Ο τρόπος με τον οποίο τα κύτταρα «γνωρίζουν» έχει να κάνει με το πώς συσκευάζεται το DNA στα κύτταρα, μια διαδικασία που ανήκει στην «επιγενετική».
Η διπλή έλικα του DNA είναι τυλιγμένη γύρω από έναν πυρήνα πρωτεϊνών ιστόνης που ρυθμίζουν ποια γονίδια και πότε ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται.
Το DNA είναι οργανωμένο σε μια περίπλοκη συσκευασία πρωτεΐνης, η οποία λειτουργεί σαν μόνωση, προστατεύοντας τον κλώνο του DNA. Αυτή η μόνωση καθορίζει ποια γονίδια ενεργοποιούνται για την παραγωγή των πρωτεϊνών που απαιτούνται από ένα συγκεκριμένο κύτταρο. Μεταξύ των διαφόρων ιστών και οργάνων, η συσκευασία του DNA ποικίλλει –όπως ένα ηπατικό κύτταρο έναντι ενός κυττάρου πνεύμονα– επιτρέποντας σε κάθε κύτταρο να έχει μια μοναδική συλλογή πρωτεϊνών.
Μελέτες σε παιδιά που έχουν βιώσει μεγάλο άγχος στην πρώιμη παιδική ηλικία αποκαλύπτουν ότι η δυσλειτουργία σε πολλά όργανα του σώματος μετά το στρεσογόνο γεγονός, αυξάνει μετά από χρόνια τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, πνευμονοπάθειας, υψηλής αρτηριακής πίεσης, διαβήτη, κακής σχολικής επίδοσης, κατάχρησης ναρκωτικών και ψυχικών παθήσεων. Οι επιστήμονες στο ινστιτούτο όπου εργάζομαι έδειξαν ότι η ευαισθησία της συσκευασίας του DNA στο περιβαλλοντικό στρες είναι μεγαλύτερη κατά τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής από ό,τι σε ολόκληρη την υπόλοιπη ζωή μαζί.
Ο Harry Harlow, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν, πραγματοποίησε μια αμφιλεγόμενη σειρά μελετών τη δεκαετία του 1950 σε μαϊμούδες που ήταν απομονωμένες από τις μητέρες τους για μερικούς μήνες -μια παρόμοια κατάσταση με την περίοδο χωρισμού που βιώνουν τα μικρά παιδιά των προσφύγων- και αυτό τις επηρέασε βαθιά για το υπόλοιπο της ζωής τους. Όταν έφτασαν στην ενηλικίωση, οι μελέτες αποκάλυψαν σημαντικές αλλαγές στη δομή και τη χημεία του εγκεφάλου τους. Έρευνες σε ορφανοτροφεία της Ρουμανίας που επικεντρώνονται σε παιδιά που ανατρέφονται χωρίς γονική υποστήριξη δείχνουν επίσης σημαντικές αυξήσεις στη συχνότητα των ψυχολογικών και κοινωνικών αναπηριών αργότερα στη ζωή, καθώς και σε ιατρικές ασθένειες και αλλαγές στην ανατομία του εγκεφάλου.
Ίσως η πιο γνωστή έρευνα για αυτό το θέμα ήταν με παιδιά που μεγάλωσαν σε ρουμανικά ορφανοτροφεία τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Στο συναρπαστικό βιβλίο τους «Romania’s Abandoned Children: Deprivation, Brain Development, and the Struggle for Recovery», ο Nathan Fox του Πανεπιστημίου του Maryland, ο Charles Nelson του Harvard και ο Charles Zeanah του Tulane τεκμηριώνουν τον καταστροφικό αντίκτυπο των ιδρυμάτων στα βρέφη που στερούνται τη συναισθηματική υποστήριξη των γονιών τους. Εκτός από τα βαθιά προβλήματα συμπεριφοράς, ο εγκέφαλος αυτών των παιδιών παρουσίασε μειωμένη ανάπτυξη μια δεκαετία αργότερα.
Πώς το άγχος μετατρέπει τα κύτταρα από Τζέκιλ σε Χάιντ
Πώς το άγχος κάνει αυτά τα πράγματα; Γνωρίζουμε ότι το ψυχολογικό στρες προκαλεί μια βιολογική αντίδραση στο σώμα, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της ποσότητας της κορτιζόλης, της λεγόμενης «ορμόνης του στρες». Αλλά αυξάνει επίσης την παραγωγή αρκετών πρωτεϊνών που σχετίζονται με τη φλεγμονή. Σε περιπτώσεις μόλυνσης, αυτές οι φλεγμονώδεις πρωτεΐνες είναι φρουροί που βοηθούν στην προστασία του σώματος από μολυσματικούς παράγοντες. Αλλά ελλείψει μόλυνσης, μπορούν να βλάψουν τον ξενιστή. Το κάνουν αυτό μπαίνοντας στα κύτταρα και αλλάζοντας τη συσκευασία του DNA. Ο αναγκαστικός αποχωρισμός από τους γονείς, ειδικά σε άγνωστες συνθήκες, είναι μια ακραία μορφή παιδικού στρες που κάνουν τις ορμόνες του στρες να αλλάζουν τη συσκευασία του DNA, μεταμορφώνοντας τη συμπεριφορά του κυττάρου.
Μέρος του τρόπου με τον οποίο ανασυσκευάζεται το DNA είναι μόνιμο και τα εμπλεκόμενα κύτταρα περνούν τη ζωή σε μια αλλοιωμένη κατάσταση, καθιστώντας τα υπερευαίσθητα σε μυριάδες ιατρικά προβλήματα. Οι επιστήμονες γνωρίζουν πόσο επικίνδυνο είναι για τα παιδιά το τοξικό στρες -οι σοβαρές, παρατεταμένες ή επαναλαμβανόμενες αντιξοότητες με την έλλειψη της κατάλληλης υποστήριξης από τους ενήλικες, επειδή ξέρουν πώς βλάπτει και τροποποιεί το DNA στα κύτταρά τους -τώρα το ξέρετε και εσείς.
