Είτε τα έχετε ξανακούσει είτε όχι, τα “παντοτινά χημικά” είναι παντού γύρω μας. Τα χαλιά που είναι ανθεκτικά στους λεκέδες, τα αντικολλητικά τηγάνια, η μάσκαρα και ακόμη κάποιες συσκευασίες τροφίμων περιέχουν αυτά τα χημικά. Όμως, ενώ αυτά τα προϊόντα μπορεί να μας φανούν πολύ χρήσιμα, οι χημικές ουσίες που περιέχουν έχουν μια σκοτεινή πλευρά. Έρευνες έχουν δείξει ότι συνδέονται με προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου και του διαβήτη τύπου 2. Μια πρόσφατη μελέτη πρότεινε ότι η ενδομήτρια έκθεση σε χημικές ουσίες μπορεί να επηρεάσει τον αριθμό και την ποιότητα του σπέρματος ενός άνδρα αργότερα στη ζωή.
Τα παντοτινά χημικά είναι μια κατηγορία χημικών γνωστών συλλογικά ως υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS: per- and polyfluoroalkyl substances). Εισήχθησαν στη δεκαετία του 1940. Η υψηλή θερμική και χημική τους σταθερότητα, σε συνδυασμό με την ικανότητά τους να απωθούν το λίπος και το νερό, καθιστούν αυτά τα χημικά μοναδικά κατάλληλα για μια ποικιλία μηχανολογικών και εμπορικών χρήσεων. Ως εκ τούτου, μπορούν να βρεθούν σε πολλά καταναλωτικά προϊόντα, όπως μακιγιάζ, πυροσβεστήρες, συσκευασίες φαστ φουντ, υφάσματα, απωθητικά λεκέδων και ηλεκτρονικά είδη. Ο πραγματικός αριθμός των PFAS που υπάρχουν μπορεί να είναι πολύ πάνω από 4.700.
Ο λόγος που τα PFAS ονομάζονται παντοτινά χημικά είναι επειδή παραμένουν στο περιβάλλον για δεκαετίες. Για παράδειγμα, θα χρειαστούν περίπου 400 χρόνια για να διασπαστούν μόνο 500 mg (περίπου το ισοδύναμο ενός δισκίου παρακεταμόλης) ενός τύπου μια τέτοιας ουσίας που ονομάζεται PFOS. Αυτή η χημική ουσία χρησιμοποιήθηκε κάποτε ως απωθητικό λεκέδων με σπρέι για υφάσματα. Η ίδια ποσότητα μιας άλλης για πάντα χημικής ουσίας γνωστής ως PFOA θα χρειαζόταν 800 χρόνια για να διασπαστεί. Αυτή η χημική ουσία χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή αντικολλητικών τηγανιών.
Δεδομένου ότι τα PFAS χρησιμοποιούνται σε τόσα πολλά καθημερινά είδη, σημαίνει ότι μπορούν να βρουν το δρόμο τους στο αποχετευτικό σύστημα κατά το πλύσιμο ή στη χωματερή μετά την απόρριψή τους –κάτι που μπορεί να τους επιτρέψει να καταλήξουν σε ποτάμια. Είναι επίσης γνωστό ότι συσσωρεύονται σε φυτά και ζώα καθώς κινούνται μέσω της τροφικής αλυσίδας, επομένως μπορεί να καταλήξουν στα τρόφιμα που τρώμε, συμπεριλαμβανομένου του γάλακτος και των αυγών.
Έρευνα το 2014 και το 2019 έδειξε ότι ίχνη PFOA και PFOS –που δεν παράγονται εμπορικά στην Ευρώπη για πάνω από μια δεκαετία– εξακολουθούν να βρίσκονται στα περισσότερα ποτάμια, λίμνες και υπόγεια ύδατα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το 2021, το PFOS εντοπίστηκε στο πόσιμο νερό στην περιοχή του Cambridge. Η πηγή της μόλυνσης δεν ήταν σαφής, αλλά μπορεί να ήταν από την ιστορική χρήση αφρού πυρόσβεσης σε ένα κοντινό αεροδρόμιο.
Αυτοί οι ρύποι έχουν βρεθεί ακόμη και σε πρώην παρθένα μέρη του κόσμου, μακριά από εκεί που κατασκευάζονταν ή χρησιμοποιήθηκαν. Αυτό έχει δημιουργήσει μια τεράστια περιβαλλοντική πρόκληση που δεν σταματά στα εθνικά σύνορα. Και λόγω της εξαιρετικής εμμονής τους στο περιβάλλον, αυτοί οι ρύποι είναι πιθανό να επηρεάσουν αρνητικά τις μελλοντικές γενιές.
Προβλήματα υγείας
Όπως τα PFAS χρειάζονται πολύ χρόνο για να διασπαστούν στο περιβάλλον, έτσι μπορούν επίσης να παραμείνουν μέσα στο σώμα μας για μεγάλο χρονικό διάστημα -ενδεχομένως και για δεκαετίες. Η έρευνα δείχνει ότι τα PFAS εμπλέκονται σε πολλές ασθένειες, με μελέτες να τα συνδέουν με καρκίνο των όρχεων και των νεφρών, προβλήματα θυρεοειδούς, παχυσαρκία, αναπαραγωγικές διαταραχές και αναπτυξιακά προβλήματα στο έμβρυο. Μπορούν επίσης να αυξήσουν τα επίπεδα χοληστερόλης, να λειτουργήσουν ως ανοσοκατασταλτικά και να μειώσουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Επίσης ότι τα PFAS έχει ανιχνευθεί στους ομφάλιους λώρους.
Μόνο δύο PFAS έχουν απαγορευτεί στην Ευρώπη μέχρι στιγμής. Αλλά έξι ακόμη βρίσκονται υπό εξέταση –συμπεριλαμβανομένων των χημικών που χρησιμοποιούνται σε εντομοκτόνα και χρώματα– λόγω των κινδύνων για την υγεία τους.
Ωστόσο, ακόμα κι αν μπορούσαμε να συλλέξουμε όλη τη ρύπανση από PFAS στον κόσμο, δεν υπάρχει τρόπος να τα απορρίψουμε με ασφάλεια. Αυτοί οι ρύποι δεν είναι βιοδιασπώμενοι και θερμικά είναι πολύ σταθεροί. Ακόμη και στις υψηλές θερμοκρασίες αποτέφρωσης διασπώνται σε τοξικές και διαβρωτικές ουσίες ή φθοράνθρακες που είναι ισχυρά αέρια θερμοκηπίου και η διάθεσή τους θα πρέπει να παρακολουθείται προσεκτικά. Αυτό καθιστά τη ρύθμιση αυτών των χημικών ουσιών ακόμη πιο σημαντική από ό,τι είναι ήδη.
Ως καταναλωτές, μπορούμε να μειώσουμε την ποσότητα των παντοτινών χημικών που φτάνουν στο περιβάλλον (και στο σώμα μας) προσπαθώντας να αγοράσουμε προϊόντα που δεν τα περιέχουν. Πριν αγοράσετε αδιάβροχα ή ανθεκτικά υφάσματα, διαβάστε την ετικέτα για να βεβαιωθείτε ότι δεν έχουν υποστεί επεξεργασία με PFAS. Ακόμα καλύτερα, αναζητήστε προϊόντα που φέρουν την ένδειξη “απαλλαγμένα από PFC, PFOS και PFOA”. Φροντίστε επίσης να εξετάσετε αντικείμενα όπως περιτύλιγμα φαστ φουντ, καλλυντικά και οδοντικό νήμα για αυτά τα συστατικά. Εάν εξακολουθείτε να μην είστε σίγουροι για το τι πρέπει να προσέξετε, μπορείτε επίσης να ελέγξετε τον ιστότοπο PFAS free μπορεί να σας πει ποια προϊόντα καθημερινής χρήσης είναι απαλλαγμένα από τα παντοντινά χημικά.
