Το ψύχος μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη, και ίσως στη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2 δείχνουν ορισμένα εκπληκτικά ευρήματα. Η αιτία δεν είναι σαφής αλλά η χαμηλή θερμοκρασία ενεργοποιεί τον καφέ λιπώδη ιστό, ο οποίος παράγει θερμότητα, ζεσταίνοντας σώμα. Αυτή η γνώση δυνητικά ανοίγει συναρπαστικά νέα μέσα θεραπείας των ατόμων με διαβήτη ο οποίος ταλαιπωρεί 415 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως και προβλέπεται να αυξηθεί στα 641 εκατομμύρια έως το 2040.
Παραδόξως, αυτή η γνώση προέκυψε από επιστήμονες που προσπάθησαν να βρουν κάτι άλλο, έναν τρόπο αντιμετώπισης της παχυσαρκίας μέσω της ενεργοποίησης τους καφέ λιπώδους ιστού. Το σώμα μας έχει τρεις τύπους λίπους: λευκό, καφέ και μπεζ. Τα λευκά λιποκύτταρα είναι αποθήκες λίπους του σώματος, που αποτελούν περίπου το ένα πέμπτο του βάρους του μέσου άνδρα και το ένα τέταρτο της μέσης γυναίκας. Η παχυσαρκία είναι μια υπερβολική αποθήκευση αυτού του λίπους που αυξάνει τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2. Σχεδόν το 90% των ατόμων με διαβήτη τύπου 2 είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Τα καφέ λιποκύτταρα λειτουργούν πολύ διαφορετικά από τα λευκά. Είναι γεμάτα με μιτοχόνδρια, τα οποία είναι οργανίδια σε σχήμα ράβδου και υπάρχουν σε όλα τα κύτταρα. Τα μιτοχόνδρια μετατρέπουν τα θρεπτικά συστατικά της τροφής σε ATP, ένα μόριο που δίνει ενέργεια στα κύτταρα. Ωστόσο, τα καφέ λιποκύτταρα περιέχουν μια ειδική πρωτεΐνη που όταν ενεργοποιηθεί, περιορίζει αυτή τη μετατροπή και η ενέργεια απελευθερώνεται ως θερμότητα.
Υπάρχει πολύ καφέ λίπος σε μικρά θηλαστικά όπως στα ποντίκια και τους αρουραίους που χρειάζονται πολλή θερμότητα για να ρυθμίσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους. Τα ανθρώπινα μωρά έχουν επίσης καφέ λίπος αλλά για μεγάλο χρονικό διάστημα πιστευόταν ότι εξαφανίζεται στους ενήλικες, οι οποίοι μπορούν να κρατηθούν αρκετά ζεστοί μέσω άλλων διεργασιών. Το 2007, ωστόσο, αποδείχθηκε ότι και οι ενήλικες έχουν εναποθέσεις αυτών των κυττάρων, μια ανακάλυψη που ενθουσίασε τους επιστήμονες της παχυσαρκίας.
Τα μπεζ λιποκύτταρα είναι κάτι μεταξύ των λευκών και των καφέ λιποκυττάρων. Αρκετές ερευνητικές ομάδες παρατήρησαν πως όταν τα μικρά θηλαστικά τοποθετούνται στο κρύο, οι λευκές αποθέσεις λίπους τους αποκτούν μια πιο καφέ όψη –μια διαδικασία που ονομάζεται “αμαύρωση”. Οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι αυτά τα κύτταρα προέρχονται από μια ξεχωριστή γενεαλογία του λευκού λίπους. Όταν τα μπεζ λιποκύτταρα ωριμάζουν μπορούν να λειτουργήσουν είτε σαν λευκά είτε σαν καφέ καθώς οι ανάγκες του σώματος αλλάζουν μεταξύ αποθήκευσης ενέργειας και παραγωγής θερμότητας. Οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν αυτή τη διαδικασία, πιστεύοντας ότι αν μπορέσουν να κάνουν αυτά τα κύτταρα να ενεργούν στην καφέ φάση τους, ίσως μπορέσουν να τα ενεργοποιήσουν μαζί με το καφέ λίπος για το κάψιμο της ενέργειας που αποθηκεύεται στα λευκά λιποκύτταρα.
Μπορεί η έκθεση στο κρύο να είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης της παχυσαρκίας; Το σκεπτικό είναι ότι μπορείτε να κάψετε το περιττό λευκό λίπος αυξάνοντας το μπεζ και το καφέ λίπους στο σώμα σας μέσω της έκθεσης στο κρύο. Αν συμβαίνει αυτό πράγματι, τότε οι άνθρωποι θα πρέπει να είναι κατά μέσο όρο πιο αδύνατοι στα ψυχρότερα κλίματα. Έτσι έγιναν διάφορες απόπειρες σύγκρισης διαφορετικών χωρών.
Μια μελέτη που επικεντρώθηκε μόνο σε μία χώρα, τις ΗΠΑ, και ανέκτησε δεδομένα για τα επίπεδα παχυσαρκίας, διαβήτη τύπου 2, φτώχεια, φυλή και θερμοκρασία από 2.654 από τις 3.146 κομητείες, καλύπτοντας περίπου 170 εκατομμύρια ανθρώπους, βρήκε μόνο μια συσχέτιση μεταξύ της θερμοκρασίας περιβάλλοντος και του επιπολασμού της παχυσαρκίας. Απροσδόκητα, όμως, η επίδραση του κλίματος στον διαβήτη τύπου 2 ήταν πολύ ισχυρότερη. Στους δύο ίδιους τύπους ψυχρότερων και θερμότερων περιοχών, ο επιπολασμός του διαβήτη ήταν 1,6 φορές υψηλότερος στις θερμότερες (12,1% επιπολασμός έναντι 7,6% στις πιο ψυχρές κομητείες).
Το 2015 μια μικρή κλινική δοκιμή έδειξε σημαντικά ευεργετικά αποτελέσματα στη δράση της ινσουλίνης από την έκθεση ασθενών με διαβήτη τύπου 2 σε χαμηλές θερμοκρασίες. Ανέφερε ότι 10 ημέρες εγκλιματισμού στο κρύο, στου 14-15 βαθμούς Κελσίου για έξι ώρες την ημέρα αύξησε την περιφερική ευαισθησία στην ινσουλίνη κατά περίπου 43% σε οκτώ άτομα με διαβήτη τύπου 2i. Το ενδιαφέρον ήταν ότι αυτά τα οφέλη προέκυψαν παρά τις μικρές μόνο αλλαγές στο καφέ λιπώδη ιστό των ασθενών. Αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχει κάτι ιδιαίτερο σχετικά με την έκθεση στο κρύο που μπορεί να επηρεάσει τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2 που δεν έχει ακόμη κατανοηθεί πλήρως. Και ενώ η αλλαγή προς το καφέ λίπος μετά τον εγκλιματισμό στο κρύο ήταν μικρή και δεν μπορούσε να εξηγήσει τη μεγάλη βελτίωση στην ευαισθησία στην ινσουλίνη βρέθηκε ότι η ενεργοποίηση του μεταφορέα γλυκόζης 4 (GLUT4) στους σκελετικούς μυς είχε ενισχυθεί.
Το 2017 μια καναδική μελέτη βρήκε ότι οι γυναίκες που ζούσαν στην ευρύτερη περιοχή του Τορόντο και εκτέθηκαν σε χαμηλότερες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους είχαν χαμηλότερο ποσοστό διαβήτη κύησης από εκείνες που εκτέθηκαν σε υψηλότερες θερμοκρασίεςii. Η μελέτη εξέτασε 555.911 γεννήσεις μεταξύ 396.828 γυναικών σε μια περίοδο 12 ετών. Κάποιες γυναίκες ήταν έγκυες όταν η μέση θερμοκρασία του αέρα ήταν υψηλότερη και άλλες όταν ήταν χαμηλότερη. Οι ερευνητές εξέτασαν τη σχέση μεταξύ της μέσης θερμοκρασίας 30 ημερών πριν από τον έλεγχο του διαβήτη κύησης στο δεύτερο τρίμηνο και της πιθανότητας διάγνωσης διαβήτη κύησης. Ο επιπολασμός του διαβήτη κύησης ήταν 4,6% μεταξύ των γυναικών που εκτέθηκαν σε εξαιρετικά χαμηλές μέσες θερμοκρασίες (κάτω από -10 βαθμούς Κελσίου) κατά την περίοδο 30 ημερών πριν από τον έλεγχο για διαβήτη κύησης και σε 7,7% μεταξύ εκείνων που εκτέθηκαν σε θερμοκρασίες πάνω από 24 βαθμούς Κελσίου. Κάθε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 10 βαθμούς Κελσίου, οι γυναίκες είχαν 6-9% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν διαβήτη κύησης. Παρόμοιο αποτέλεσμα παρατηρήθηκε και για την αύξηση της θερμοκρασίας μεταξύ δύο διαδοχικών κυήσεων στην ίδια γυναίκα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι επιτρέπει την εξάλειψη παραγόντων όπως η εθνικότητα, το εισόδημα, η δραστηριότητα και οι διατροφικές συνήθειες που θα διέφεραν μεταξύ δύο διαφορετικών γυναικών. Πολλοί θα πίστευαν ότι σε υψηλότερες θερμοκρασίες, οι γυναίκες είναι έξω και πιο δραστήριες, κάτι που θα βοηθούσε στον περιορισμό της αύξησης βάρους κατά την εγκυμοσύνη. Το εύρημα ήταν περίπου αδιανόητο αλλά ταίριαζε με αυτό που είχε βρεθεί το 2015, ότι η έκθεση στο κρύο βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη.
Το 2022 μια άλλη μελέτη βρήκε ότι το ρίγος κατά την επανειλημμένη έκθεση στο κρύο βελτιώνει πολλά πράγματα και όχι μόνο το σάκχαρο του αίματος. Μειώνει τα τριγλυκερίδια νηστείας και την αρτηριακή πίεση σε υπέρβαρους και παχύσαρκους ενήλικες. Ίσως το ρίγος να είναι κρίσιμο για την ενεργοποίηση των ευεργετικών μεταβολικών επιδράσεων του κρύου. Όταν κρυώνουμε, εκτός από την ενεργοποίηση του καφέ λιπώδους ιστού, οι μύες συστέλλονται μηχανικά ή τρέμουν, δημιουργώντας θερμότητα. Οι ερευνητές εξέθεσαν 15 υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα σε 10 συνεχόμενες ημέρες κρύου για να ενεργοποιήσουν το ρίγος, χρησιμοποιώντας έγχυση νερού, έως ότου έτρεμαν για μία ώρα την ημέρα. Το ρίγος που προκαλείται από το κρύο μείωσε τη γλυκόζη νηστείας από 105,1 σε 102,1 mg/dL. Τα τριγλυκερίδια νηστείας και ελεύθερων λιπαρών οξέων –που πιστεύεται ότι αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και συμβάλλουν στην αντίσταση στην ινσουλίνη- μειώθηκαν κατά 32% και 11% αντίστοιχα. Η συστολική και διαστολική αρτηριακή πίεση μειώθηκε κατά 10 mmHg και 7 mmHg, αντίστοιχα. Παραδόξως, η μετατόπιση του μυϊκού GLUT4 παρέμεινε αμετάβλητη, κάτι που υποδηλώνει ότι συνέβησαν άλλες αλλαγές στους σκελετικούς μύες ή ενδεχομένως σε άλλα όργανα.
Τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν ότι οι ελπίδες για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την παχυσαρκία με την ενεργοποίηση του καφέ και του λιπώδους ιστού μπορεί να αποδειχθούν απογοητευτικές, αλλά κάτι άλλο συναρπαστικό υπάρχει. Οι ασθενείς με προδιαβήτη ή διαβήτη τύπου 2 μπορεί στο μέλλον να δουν μια σημαντική νέα πρόσθετη οδό θεραπείας της ασθένειάς τους.
Παραπομπές
