Σχεδόν το 20% των καρκίνων παγκοσμίως προκαλούνται από ιούς και ένας από αυτούς είναι ο HPV. Αυτοί οι ιοί μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο μερικά χρόνια αργότερα αφότου μολύνουν ένα άτομο. Διδάσκουν στα κύτταρα που εισέρχονται πώς να ξεφύγουν από τη φυσική βιολογική διαδικασία του κυτταρικού θανάτου. Αυτή η στρατηγική θέτει αυτά τα τροποποιημένα κύτταρα σε μια πορεία για άλλες γενετικές αλλαγές που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο μετά από χρόνια.
Όλοι οι γνωστοί ιοί μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε μία από τις 22 ξεχωριστές οικογένειες. Υπάρχουν επτά γνωστοί ιοί που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων, κοινώς γνωστός ως HPV, προκαλεί σχεδόν το 5% των καρκίνων παγκοσμίως και το 99,7% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας. Πρόκειται για έναν επικίνδυνο ιό ο οποίος μεταδίδεται σεξουαλικά αλλά και με άμεση δερματική επαφή.
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας σκοτώνει περί τις 311.000 γυναίκες ετησίως σε όλο τον κόσμο. Σχεδόν το 90% αυτών των περιπτώσεων είναι σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Αλλά και στις αναπτυγμένες χώρες ο αριθμός είναι σημαντικός, για παράδειγμα, στις ΗΠΑ 36.000 γυναίκες πεθαίνουν ετησίως. Ο HPV δεν θέτει μόνο τις γυναίκες σε κίνδυνο αλλά και τους άνδρες. Έχουν περιγραφεί πάνω από 200 τύποι HPV και περίπου 40 από αυτούς σχετίζονται με μόλυνση στο γεννητικό σύστημα ανδρών και γυναικών. Περίπου 14 τύποι σχετίζονται με καρκίνους των γεννητικών οργάνων, του πρωκτού και του στοματοφάρυγγα. Δύο τύποι, ο 16 και ο 18 ευθύνονται για πάνω από το 70% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας παγκοσμίως -τα στελέχη 6 και 11 είναι υπεύθυνα για τα κονδυλώματα.
O ιός είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος. H πλειονότητα των ανθρώπων που αποκτούν λοίμωξη από HPV δεν έχει συμπτώματα και θα ξεπεράσει τη λοίμωξη χωρίς κανένα σοβαρό πρόβλημα. Αλλά σε μια μειοψηφία περιπτώσεων, η μόλυνση από τον HPV γίνεται επίμονη. Και με την πάροδο του χρόνου, αυτή η μόλυνση προκαλεί αλλαγές στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας. Αυτές είναι γνωστές ως προκαρκινικές αλλαγές. Αν αφεθούν χωρίς θεραπεία θα εξελιχθούν σε διηθητικό καρκίνο του τραχήλου της μήτρας με την πάροδο του χρόνου, που κυμαίνεται από 5 έως 20 χρόνια. Εάν όμως ανιχνευθούν αυτές οι προκαρκινικές αλλαγές, μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά και αυτό αποτρέπει την εξέλιξη σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Η ανίχνευσή τους είναι αυτό που έκανε το τεστ Παπανικολάου από τη δεκαετία του 1940. Όπου εφαρμόστηκε σε εθνικά προγράμματα, σε διαστήματα 3-5 ετών σε όλες τις γυναίκες ηλικίας άνω των 25-30 ετών, σημειώθηκε δραματική μείωση της εμφάνισης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και των θανάτων.
Η θεραπεία του πρώιμου σταδίου του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι αφαίρεση της μήτρας και, εάν χρειάζεται, αφαίρεση του άνω κόλπου και αφαίρεση των πυελικών λεμφαδένων. Για πιο προχωρημένους καρκίνους, η θεραπεία εκλογής είναι η χημειοακτινοβολία στην περιοχή της πυέλου.
Πρόληψη
Η πρόληψη της μόλυνσης από τον HPV είναι δύσκολη. Η πιο αποτελεσματική μέθοδος είναι ο εμβολιασμός κατά του ιού. Το άλλο είναι η πλήρης αποχή από οποιαδήποτε σεξουαλική δραστηριότητα (όχι πολύ ρεαλιστική). Ωστόσο, παρέχεται κάποια προστασία από τη χρήση προφυλακτικού (σε κάθε σεξουαλική επαφή) η οποία εκτιμάται ότι είναι περίπου 70% -αν χρησιμοποιείται σωστά το προφυλακτικό η προστασία μπορεί να φτάσει στο 90%.
Το πρώτο εμβόλιο κατά της μόλυνσης από τον HPV εγκρίθηκε το 2006 στις ΗΠΑ. Επί του παρόντος υπάρχουν τρία εμβόλια κατά διαφόρων τύπων HPV. Το Gardasil προλαμβάνει τη λοίμωξη από τέσσερις διαφορετικούς τύπους του ιού (6, 11, 16, 18), το Cervarix από τους HPV 16 και 18 και το Gardasil 9 και προστατεύει από εννιά διαφορετικούς τύπους του ιού (6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58). Τα εμβόλια έχουν αποδειχτεί ιδιαίτερα αποτελεσματικά. Με την πρόληψη της μόλυνσης καταρχήν, το εμβόλιο προλαμβάνει επίσης τους καρκίνους που μπορεί να προκύψουν από αυτήν.
Τα εμβόλια HPV είναι πλέον ευρέως διαθέσιμα σε όλο τον κόσμο. Είναι ιδανικό ο εμβολιασμός να γίνεται, πριν το άτομο γίνει σεξουαλικά ενεργό, δηλαδή σε νεαρή ηλικία όταν ο οργανισμός δεν έχει εκτεθεί σε κανέναν υπότυπο του ιού. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο εμβολιασμός δεν μπορεί να γίνει και αργότερα στη ζωή ενός ατόμου, ακόμα και αν έχει εκτεθεί στον ιό. Οι προστατευτικές επιδράσεις του εμβολιασμού διαρκούν πέραν των 10 ετών και διατίθενται αναμνηστικά εμβόλια.
Οι τρέχουσες συστάσεις του ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας περιλαμβάνουν τον εμβολιασμό κατά του HPV σε κορίτσια (και αγόρια εάν το επιτρέπουν οι πόροι) ηλικίας 9-12 ετών, σε συνδυασμό με αποτελεσματικό προσυμπτωματικό έλεγχο γυναικών ηλικίας 30-49 ετών, τουλάχιστον δύο φορές στη ζωή τους, χρησιμοποιώντας τεστ προσυμπτωματικού ελέγχου υψηλής ποιότητας.
Οι προληπτικές εξετάσεις που συνιστώνται σήμερα είναι αυτές που μπορούν να ανιχνεύσουν το DNA του HPV στον τράχηλο. Αυτές οι εξετάσεις ανιχνεύουν προκαρκινικές βλάβες του τραχήλου της μήτρας. Ένας γιατρός μπορεί να πάρει το δείγμα ή οι γυναίκες μπορούν να διδαχθούν να πάρουν το δικό τους δείγμα και να το παραδώσουν σε κλινική για αξιολόγηση. Το HPV DNA τεστ μπορεί να είναι μια εναλλακτική του τεστ Παπανικολάου, διότι παρέχει έναν ιδιαίτερα αποτελεσματικό μηχανισμό για τον εντοπισμό του HPV. Με το HPV DNA τεστ, ανιχνεύεται ο ιός και μπορεί να ταξινομηθεί σε υψηλού ή χαμηλού κινδύνου.
Στατιστικά στοιχεία για τον HPV και τους καρκίνους
- Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο τέταρτος πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, καταγράφονται κάθε χρόνο περί τα 697 περιστατικά.
- Ο HPV ευθύνεται για το 5% όλων των καρκίνων παγκοσμίως.
- Περίπου 668.000 άνδρες και γυναίκες παγκοσμίως διαγιγνώσκονται με καρκίνους που σχετίζονται με τον HPV κάθε χρόνο.
- 53.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου από HPV καταγράφονται κάθε χρόνο στην ΕΕ.
- Πάνω από 20% των αγοριών μολύνεται από τουλάχιστον έναν γνωστό τύπο HPV.
- Ο HPV στους άνδρες ευθύνεται για περίπου 10.000 καρκίνους και περίπου 390.000 περιπτώσεις πρωκτογεννητικών κονδυλωμάτων στην Ευρώπη.
- Τα πρωκτογεννητικά κονδυλώματα είναι πολύ συχνά με 700.000-800.000 νέες περιπτώσεις ετησίως στην Ευρώπη (και στα δύο φύλα), εκ των οποίων το 90% εκτιμάται ότι οφείλεται στους τύπους HPV 6 και 11.
