Των Prakash Nagarkatti και Mitzi Nagarkatti, The Conversation.
Όταν το σώμα σας καταπολεμά μια μόλυνση, αναπτύσσετε πυρετός. Εάν έχετε αρθρίτιδα, οι αρθρώσεις σας θα πονέσουν. Εάν μια μέλισσα σας τσιμπήσει το χέρι, το χέρι σας θα πρηστεί. Όλες αυτές είναι εκδηλώσεις φλεγμονής που εμφανίζεται στο σώμα.
Είμαστε δύο ανοσολόγοι που μελετάμε το πώς αντιδρά το ανοσοποιητικό σύστημα κατά τη διάρκεια λοιμώξεων, εμβολιασμών και αυτοάνοσων ασθενειών, όπου το σώμα αρχίζει να επιτίθεται στον εαυτό του. Ενώ η φλεγμονή συνδέεται συνήθως με τον πόνο ενός τραυματισμού ή με τις πολλές ασθένειες που μπορεί να προκαλέσει, αποτελεί σημαντικό μέρος της φυσιολογικής ανοσολογικής απόκρισης. Τα προβλήματα προκύπτουν όταν αυτή η συνήθως χρήσιμη απόκριση γίνεται υπερβολική ή δεν είναι την ευπρόσδεκτη.
Τι είναι η φλεγμονή;
Σε γενικές γραμμές, ο όρος φλεγμονή αναφέρεται σε όλες τις δραστηριότητες του ανοσοποιητικού συστήματος που συμβαίνουν όταν το σώμα προσπαθεί να καταπολεμήσει πιθανές ή πραγματικές λοιμώξεις, να εκκαθαρίσει τοξικά μόρια ή να αναρρώσει από μια σωματική βλάβη. Υπάρχουν πέντε κλασικά φυσικά σημάδια οξείας φλεγμονής: θερμότητα, πόνος, ερυθρότητα, οίδημα και απώλεια λειτουργικότητας. Η φλεγμονή χαμηλού βαθμού μπορεί να μην προκαλεί καν αξιοσημείωτα συμπτώματα, αλλά η υποκείμενη κυτταρική διαδικασία είναι η ίδια.
Πάρτε ένα τσίμπημα μέλισσας, για παράδειγμα. Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι σαν μια στρατιωτική μονάδα με μια μεγάλη γκάμα εργαλείων στο οπλοστάσιό της. Αφού ανιχνεύσει τις τοξίνες, τα βακτήρια και τη σωματική βλάβη από το τσίμπημα, το ανοσοποιητικό αναπτύσσει διάφορους τύπους ανοσοκυττάρων στο σημείο του τσιμπήματος. Αυτά περιλαμβάνουν Β κύτταρα, μακροφάγα, ουδετερόφιλα κα Τ κύτταρα, μεταξύ άλλων κυττάρων. Τα Β κύτταρα παράγουν αντισώματα που μπορούν να σκοτώσουν τα βακτήρια στην πληγή και να εξουδετερώσουν τις τοξίνες από το τσίμπημα. Τα μακροφάγα και τα ουδετερόφιλα καταβροχθίζουν τα βακτήρια και τα καταστρέφουν. Τα Τ κύτταρα δεν παράγουν αντισώματα, αλλά σκοτώνουν οποιοδήποτε κύτταρο έχει μολυνθεί από τον ιό για να αποτρέψει την εξάπλωση του ιού.
Αυτά τα κύτταρα του ανοσοποιητικού παράγουν εκατοντάδες τύπους μορίων που ονομάζονται κυτοκίνες -αλλιώς γνωστά ως μεσολαβητές- που βοηθούν στην καταπολέμηση των απειλών και στην αποκατάσταση της βλάβης στο σώμα. Αλλά όπως ακριβώς σε μια στρατιωτική επίθεση, η φλεγμονή συνοδεύεται από παράπλευρες ζημιές. Οι μεσολαβητές που βοηθούν στην εξόντωση των βακτηρίων σκοτώνουν επίσης ορισμένα υγιή κύτταρα. Άλλα παρόμοια μεσολαβητικά μόρια προκαλούν διαρροή αιμοφόρων αγγείων, οδηγώντας σε συσσώρευση υγρού και εισροή περισσότερων κυττάρων του ανοσοποιητικού. Αυτή η παράπλευρη βλάβη είναι ο λόγος που αναπτύσσετε οίδημα, ερυθρότητα και πόνο γύρω από ένα τσίμπημα μέλισσας ή μετά από το εμβόλιο της γρίπης.
Μόλις το ανοσοποιητικό σύστημα εκκαθαρίσει μια μόλυνση ή έναν ξένο εισβολέα -είτε μια τοξίνη στο τσίμπημα της μέλισσας είτε μια χημική ουσία από το περιβάλλον- διαφορετικά μέρη της φλεγμονώδους απόκρισης αναλαμβάνουν και βοηθούν στην αποκατάσταση του κατεστραμμένου ιστού. Μετά από λίγες μέρες, το σώμα θα εξουδετερώσει το δηλητήριο από το τσίμπημα, θα εξαλείψει τυχόν βακτήρια που μπήκαν μέσα και θα θεραπεύσει τον ιστό που έχει υποστεί βλάβη.
Η φλεγμονή ως αιτία ασθένειας
Η φλεγμονή είναι ένα δίκοπο μαχαίρι. Είναι κρίσιμη για την καταπολέμηση λοιμώξεων και την επιδιόρθωση κατεστραμμένου ιστού, αλλά όταν εμφανίζεται για λάθος λόγους ή γίνεται χρόνια, μπορεί να προκαλεί μόνο βλάβη χωρίς να υπάρχει όφελος. Οι αλλεργίες, για παράδειγμα, αναπτύσσονται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει λανθασμένα αβλαβείς ουσίες -όπως τα φιστίκια ή η γύρη- ως επικίνδυνες. Η βλάβη μπορεί να είναι μικρή, όπως φαγούρα στο δέρμα, ή επικίνδυνη εάν ο λαιμός κάποιου κλείσει. Η χρόνια φλεγμονή καταστρέφει τους ιστούς με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να οδηγήσει σε μη μολυσματικές κλινικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών παθήσεων, των νευροεκφυλιστικών διαταραχών, της παχυσαρκίας, του διαβήτη και ορισμένων τύπων καρκίνου.
Το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί μερικές φορές να μπερδέψει τα όργανα και τους ιστούς κάποιου με τους εισβολείς, οδηγώντας σε φλεγμονή σε συγκεκριμένες περιοχές ή και σε ολόκληρο το σώμα. Αυτή η αυτοστοχευόμενη φλεγμονή είναι που προκαλεί τα συμπτώματα αυτοάνοσων ασθενειών όπως ο λύκος και η αρθρίτιδα. Μια άλλη αιτία χρόνιας φλεγμονής οφείλεται σε ελαττωματικούς μηχανισμούς που ενώ κανονικά περιορίζουν τη φλεγμονή αφού το σώμα εκκαθαρίσει μια λοίμωξη, αυτό τελικά δεν συμβαίνει.
Η φλεγμονή εμφανίζεται κυρίως σε κυτταρικό επίπεδο στο σώμα, αλλά υπάρχουν παράγοντες που την προωθούν. Το άγχος, η διατροφή καθώς και γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, έχουν αποδειχθεί ότι ρυθμίζουν τη φλεγμονή με κάποιο τρόπο. Υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να μάθουμε για το τι οδηγεί σε επιβλαβείς μορφές φλεγμονής, αλλά η υγιεινή διατροφή και η αποφυγή του στρες μπορούν να βοηθήσουν πολύ στη διατήρηση της λεπτής ισορροπίας μεταξύ μιας ισχυρής ανοσολογικής απόκρισης και μιας επιβλαβούς χρόνιας φλεγμονής.
