Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν ότι μπορούν να δωρίσουν τα όργανά τους όταν πεθάνουν. Κάτι τέτοιο είναι πολύ σημαντικό: κάθε αποθανών δότης μπορεί να σώσει πολλές ζωές εάν δωρίσει τα όργανα και τους ιστούς του και χρησιμοποιηθούν για μεταμόσχευση.
Οι πολλοί επιβαρυντικοί παράγοντες για την υγεία μας αυξάνουν ολοένα περισσότερο την ανάγκη για μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων. Υπάρχουν περισσότερες οι πιθανότητες για καθέναν από εμάς να χρειαστεί στη ζωή του να λάβει κάποιο όργανο λόγω λειτουργικής ανεπάρκειας παρά να προσφέρει. Για να έχουμε όλοι μας το δικαίωμα σε μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την αξία της δωρεάς οργάνων. Αλλά είναι γνωστό ότι υπάρχει παγκόσμια έλλειψη δωρητών οργάνων. Πάνω από 100.000 μεταμοσχεύσεις οργάνων πραγματοποιήθηκαν σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο από το 2008, αλλά αυτό είναι πολύ χαμηλότερο από τις ανάγκες.
Στην Ευρώπη, κάθε μία ώρα έξι νέοι ασθενείς προστίθενται στις εθνικές λίστες υποψήφιων ληπτών οργάνων, ενώ περισσότεροι από 6.500 ασθενείς χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο περιμένοντας το πολυπόθητο μόσχευμα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, τα στοιχεία δείχνουν ότι 6.077 άτομα βρίσκονταν στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση οργάνων τον Μάρτιο του 2019. Και ότι 408 άτομα πέθαναν τους προηγούμενους 12 μήνες ενώ περίμεναν έναν δότη. Η Ελλάδα παραμένει σταθερά στην τελευταία θέση της Ευρώπης όσον αφορά τις μεταμοσχεύσεις. Περί τους 1.350 ασθενείς αναμένουν μόσχευμα στην Ελλάδα -οι 1.200 περιμένουν μόσχευμα νεφρού- ενώ συνολικά 11.500 νεφροπαθείς υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση. Ο χρόνος αναμονής για μεταμόσχευση νεφρού είναι οκτώ χρόνια, ενώ στην Ισπανία δεν ξεπερνά τους 12 μήνες. Την ίδια στιγμή, στη χώρα μας οι δότες δεν ξεπερνούν τους 6-7 ανά 1 εκατ. πληθυσμού όταν στην Ισπανία είναι 48 ανά 1 εκατ. πληθυσμού.
Η εύρεση τρόπων αύξησης του αριθμού των δωρητών είναι ζωτικής σημασίας για πολλές χώρες. Για να ξεπεραστεί η έλλειψη, αρχίζουν να αλλάζουν οι νόμοι προς ένα σύστημα εξαίρεσης. Η Ισπανία, για παράδειγμα, η οποία έχει το υψηλότερο ποσοστό δωρεάς οργάνων από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, εφαρμόζει ένα σύστημα όπου ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού της είναι επιλέξιμο να δωρίσει τα όργανά του. Ένας τυπικός τρόπος μέτρησης του ποσοστού δωρεάς σε μια χώρα είναι ανά 1 εκατομμύριο κατοίκους. Η Ισπανία έχει πληθυσμό 46,7 εκατομμυρίων και τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν για το 2017 αποκαλύπτουν ότι 2.183 άτομα έγιναν δότες οργάνων μετά τον θάνατό τους. Αυτό είναι 46,9 δότες για κάθε 1 εκατομμύριο ανθρώπους που ζουν στην Ισπανία.
Τα συστήματα «εικαζόμενης συναίνεσης» ή εξαίρεσης –όπως στην Ισπανία– θεωρούνται καθοριστικά για την αύξηση της διαθεσιμότητας οργάνων σε όλο τον κόσμο. Θεωρούν ότι όλοι οι ενήλικες (με κάποιες εξαιρέσεις) είναι δότες οργάνων όταν πεθάνουν (opt-out σύστημα). Το 2017, η γαλλική πολιτική για την προμήθεια οργάνων για μεταμόσχευση αντιστράφηκε. Από μια πολιτική ρητής συναίνεσης για δωρεά, μέσω μιας κάρτας δότη και μιας βάσης δεδομένων πολιτών που επιθυμούν να δωρίσουν τα όργανά τους μετά το θάνατό τους, η Γαλλία άλλαξε σε μια πολιτική στην οποία η συναίνεση για δωρεά είναι το προεπιλεγμένο τεκμήριο. Από την 1η Ιανουαρίου 2017, κάθε Γάλλος πολίτης θεωρείται ότι είναι πρόθυμος να δωρίσει τα όργανά του μετά θάνατον, εκτός εάν έχει εκφράσει αντίρρηση να το κάνει κατά τη διάρκεια της ζωής του. Όσοι αντιτίθενται στη δωρεά πρέπει να το δηλώσουν και να εγγραφούν στο μητρώο ατόμων που αρνούνται να δωρίσουν τα όργανά τους μετά θάνατον.
Στην Ελλάδα, με το πρόσφατο νομοσχέδιο, υπάρχει θέσπιση ενός soft opt-out συστήματος με υποχρεωτική τη συγκατάθεση της οικογένειας και ρύθμιση πρακτικών ζητημάτων που είχαν ανακύψει με το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς (καθορισμός έννοιας «οικογένειας» και επίλυση διαφωνιών μεταξύ των μελών της οικογένειας). Επίσης προβλέπεται η σύσταση θέσεων Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων στις ΜΕΘ των νοσοκομείων της χώρας.
Τα συναισθήματα παίζουν τον μεγαλύτερο ρόλο
Αν και σε μεγάλο βαθμό παίρνουμε αποφάσεις με βάση την ορθολογική αξιολόγηση, τα στοιχεία και τη γνώση, εκτεταμένη έρευνα δείχνει ότι τα συναισθήματα παίζουν τον μεγαλύτερο ρόλο στην απόφαση να γίνουμε δωρητές οργάνων. Η έρευνα έχει βρει συγκεκριμένα συναισθηματικά εμπόδια που αποτρέπουν τους πιθανούς δότες οργάνων. Αυτά περιλαμβάνουν ιατρική δυσπιστία, αισθήματα αηδίας για τη δωρεά οργάνων, ανησυχίες ότι η εγγραφή στο μητρώο δωρητών μπορεί να είναι «δελεαστική μοίρα» και ότι η δωρεά οργάνων παραβιάζει τη φυσική κατάσταση του σώματος μετά τον θάνατο -να σημειωθεί ότι η αφαίρεση οργάνων από θανόντα δότη γίνεται με τον δέοντα σεβασμό στο σώμα του νεκρού και ειδική μέριμνα λαμβάνεται για την αποκατάσταση της εικόνας του (άρθρο 9, ν.3984/2011 για την Ελλάδα) με την διαδικασία διενεργείται με μεγάλη προσοχή από χειρουργούς και εκπαιδευμένο προσωπικό.
Τα παραπάνω συναισθηματικά εμπόδια μπορούν να ενταθούν από μύθους για τη δωρεά οργάνων. Ένα συνηθισμένο παράδειγμα είναι ότι ένας γιατρός δεν θα προσπαθήσει τόσο σκληρά να σώσει τη ζωή σας εάν γνωρίζει ότι είστε πιθανός δωρητής οργάνων. Αυτοί οι μύθοι είναι δύσκολο να καταρριφθούν και ενισχύονται από επιβλαβείς απεικονίσεις δωρεάς οργάνων στα μέσα ενημέρωσης, όπως στο τηλεοπτικό δράμα, Grey’s Anatomy. Ορισμένα επεισόδια αυτής της δημοφιλούς αμερικανικής τηλεοπτικής σειράς παρουσίαζαν τους γιατρούς ως ανυπόμονους και απρόσεκτους όταν δήλωναν έναν ασθενή εγκεφαλικά νεκρό και, κατά καιρούς, χειραγωγούσαν το σύστημα δωρητών για να εγγυηθούν ότι τα όργανα δωρήθηκαν σε φίλους.
Για να μειώσουν αυτού του είδους τους μύθους, οι οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν εκστρατείες κατά των μύθων για να προωθήσουν τη δωρεά οργάνων. Σε μια μελέτη, οι ερευνητές ρώτησαν 1.202 άτομα στο Ηνωμένο Βασίλειο ποια θα ήταν η επιλογή του δωρητή τους εάν οι νόμοι άλλαζαν σε ένα σύστημα εξαίρεσης. Οι ερευνητές έδωσαν σε όλους τους συμμετέχοντες ακριβείς πληροφορίες για να διαλύσουν τους μύθους. Οι προθέσεις για δωρεά μετρήθηκαν αμέσως πριν και μετά την παρέμβαση κατά της εξάλειψης του μύθου. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι εάν αλλάξει η νομοθεσία για τους δωρητές, περίπου ένας στους δέκα ανθρώπους σχεδιάζει να εξαιρεθεί από το μητρώο δωρητών. Τα άτομα που σχεδιάζουν να εξαιρεθούν διαπιστώθηκε επίσης ότι έχουν υψηλότερα αρνητικά συναισθηματικά εμπόδια ως προς τη δωρεά οργάνων, ειδικότερα, ανησυχίες για παραβίαση του σώματός τους ως αποτέλεσμα της δωρεάς οργάνων. Διαπιστώθηκε επίσης ότι η διάψευση των μύθων με γεγονότα δεν είχε καμία επίδραση στις προθέσεις για τα άτομα που σχεδιάζουν να εξαιρεθούν
Οι στρατηγικές που έχουν σχεδιαστεί για να διαλύσουν τους μύθους για τη δωρεά οργάνων χρησιμοποιούνται συχνά σε ιστότοπους δωρεάς οργάνων. Αλλά η κατάργηση των μύθων σχετικά με τη δωρεά οργάνων δεν είχε θετικό αντίκτυπο στις προθέσεις των δωρητών για άτομα που σχεδιάζουν να εξαιρεθούν -αυτό δεν σημαίνει ότι η κατάργηση των μύθων δεν είναι σημαντική. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα συναισθήματα παίζουν ζωτικό ρόλο στον επηρεασμό της συμπεριφοράς του δότη. Ωστόσο, μια εκστρατεία κατάρριψης μύθων που στοχεύει στα γεγονότα και όχι στα συναισθήματα δεν φαίνεται αρκετή για να επηρεάσει τις προθέσεις των δωρητών. Κάποιες πρόσφατες έρευνες βρήκαν ότι οι εκστρατείες που χρησιμοποιούν μαρτυρίες δωρεάς οργάνων για να καταρρίψουν επιβλαβείς μύθους είναι πιο αποτελεσματικές στην αύξηση της συναίνεσης του δότη σε σύγκριση με τις ακριβείς πληροφορίες.
Τι πρέπει να ξέρετε για τη δωρεά οργάνων
Δωρητής οργάνων είναι ο ενήλικος πολίτης που δηλώνει εν ζωή ότι μετά τον θάνατό του θα ήθελε να βοηθήσει τους συνανθρώπους του, προσφέροντας τα όργανά του προς μεταμόσχευση. Από την άλλη πλευρά, ο δωρητής σώματος προσφέρει ολόκληρο το σώμα του μετά το θάνατό του στην ιατρική επιστήμη για ερευνητικούς σκοπούς και στη περίπτωση αυτή δεν κηδεύεται -οι δωρητές σώματος δηλώνουν την επιθυμία τους στο Ανατομείο της Ιατρικής Σχολής της περιοχής τους. Δότης οργάνων είναι ο εκλιπών από τον οποίο αφαιρείται τουλάχιστον ένα όργανό του προς μεταμόσχευση, ή, ο εν ζωή πολίτης που δίνει ένα όργανό ή ιστό του προς μεταμόσχευση σε συγγενή του, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία.
Δεν μπορεί ο καθένας να γίνει δότης οργάνων και ιστών μετά θάνατον. Η αφαίρεση οργάνων από δότη μπορεί να πραγματοποιηθεί μετά την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου και εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις της δωρεάς. Προκειμένου να εκτιμηθεί η καταλληλότητα ενός ασθενούς για να γίνει δότης, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να νοσηλεύεται διασωληνωμένος σε κάποιο νοσοκομείο της χώρας. Σημαντική είναι η βιολογική και όχι η χρονολογική ηλικία, γι’ αυτό όργανα μπορούν να δώσουν τόσο βρέφη όσο και υπερήλικες. Η ύπαρξη προβλημάτων υγείας δεν αποτελεί πάντα αντένδειξη για να γίνει κάποιος δωρητής οργάνων. Η εκτίμηση της καταλληλότητας των οργάνων και ιστών προς μεταμόσχευση πραγματοποιείται μετά την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου και εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις της δωρεάς.
Δεν μπορεί να γίνει δωρεά μετά θάνατον προς συγκεκριμένο πρόσωπο. Η κατευθυνόμενη δωρεά οργάνων και ιστών μετά το θάνατο του δότη δεν επιτρέπεται. Τυχόν υπόδειξη του λήπτη από το δωρητή δεν λαμβάνεται υπόψη. Ακολουθείται η καθορισμένη σειρά προτεραιότητας μεταξύ των υποψηφίων ληπτών σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Η ταυτότητα του νεκρού δότη δεν αποκαλύπτεται στον λήπτη και στην οικογένειά του. Δεν αποκαλύπτεται, επίσης, η ταυτότητα του λήπτη στην οικογένεια του νεκρού δότη. Τα αρχεία ληπτών και δοτών περιέχουν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα που προστατεύονται από την νομοθεσία.
