Θα ήταν ωραίο να υπήρχε ένας μαγικός τρόπος για να χαθεί το υπερβολικό βάρος, αλλά βέβαια δεν υπάρχει. Θα πρέπει να δεσμευτείτε για μόνιμες αλλαγές στον τρόπο ζωής σας όπως να ακολουθείτε μια υγιεινή διατροφή, να αποφεύγετε τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, να μην τρώτε αργά το βράδυ και να ασκείστε συχνά. Ακόμα κι έτσι, μπορεί να μην είστε σε θέση να χάσετε τα κιλά που θέλετε. Ιατρικά, υπάρχουν δύο επιλογές που μπορούν να βοηθήσουν στην απώλεια βάρους, η βαριατρική χειρουργική επέμβαση και τα φάρμακα. Η πρώτη επιλογή ενέχει διάφορους κινδύνους ενώ η δεύτερη δεν λειτουργεί πάντα και μπορεί να έχει επίσης δυσμενείς επιπτώσεις.
Μέχρι πρότινος υπήρχαν 10 εγκεκριμένα φάρμακα κατά της παχυσαρκίας στις ΗΠΑ που μείωναν το σωματικό βάρος το πολύ κατά 7,5% ενώ κάποιες προσπάθειες απέτυχαν παταγωδώς λόγω σοβαρών παρενεργειών. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αμφεταμίνες, που καταστέλλουν την όρεξη αλλά μπορεί να είναι εθιστικές, χρησιμοποιήθηκαν ευρέως για την απώλεια βάρους. Στη δεκαετία του 1990, μια μικρή μελέτη σε 121 άτομα είχε ως αποτέλεσμα να αγοραστούν εκατομμύρια σκευάσματα του fen-phen, ένας συνδυασμός φαινφλουραμίνης και φαιντερμίνης, που τελικά αποσύρθηκε το 1995 διότι η πρώτη ουσία συνδέθηκε με σοβαρές βλάβες των καρδιακών βαλβίδων. Το Acomplia, με τη δραστική ουσία ριμοναμπάντη, έναν αναστολέα υποδοχέων ενδοκανναβινοειδών, φαινόταν ενθαρρυντικό σε τυχαιοποιημένες δοκιμές αλλά όταν δοκιμάστηκε σε 19.000 άτομα σε 42 χώρες, καταγράφηκαν σημαντικές παρενέργειες όπως κατάθλιψη και αυτοκτονικός ιδεασμός που σήμαναν την απόσυρσή του. Πιο πρόσφατα, το 2020, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) ζήτησε την απόσυρση του Belviq, με τη δραστική ουσία λορκασερίνη, που είχε εγκρίνει το 2012, εν μέσω ανησυχιών ότι αυξάνει τον κίνδυνο ορισμένων καρκίνων.
Μπορεί το ιστορικό των φαρμάκων αδυνατίσματος να είναι ταραχώδες, αλλά σήμερα φαίνεται ότι βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής. Φάρμακα όπως το Ozempic και το Wegovy, της δανικής φαρμακευτικής Novo Nordisk με τη δραστική ουσία σεμαγλουτίδη, και το Mounjaro της αμερικανικής Eli Lilly με τη δραστική ουσία τιρζεπατίδη, έχουν χαιρετιστεί από τους ειδικούς ως ιατρικά ορόσημα που θα μεταμορφώσουν τη θεραπεία της παχυσαρκίας. Αυτά τα φάρμακα, αρχικά σχεδιασμένα για τον διαβήτη τύπου 2, έχουν αποδειχτεί πολύ αποτελεσματικά στη θεραπεία της παχυσαρκίας σε κάπως υψηλότερη δοσολογία. Οι μελέτες δείχνουν ότι χορηγούμενα με εβδομαδιαίες ενέσεις, οδηγούν, κατά μέσο όρο, σε απώλεια 15-22% του σωματικού βάρους, ποσοστό που προσεγγίζει αυτό της βαριατρικής επέμβασης.
Το Ozempic είχε τόσο μεγάλη ζήτηση στις ΗΠΑ για την καταπολέμηση του βάους που πολλοί διαβητικοί τύπου 2 δεν μπορούσαν να το βρουν. Οι προμήθειες εξαντλήθηκαν όταν το φάρμακο διαφημίστηκε από διασημότητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως αποτελεσματικό υποκατάστατο του Wegovy -μια έκδοση υψηλότερης δοσολογίας του Ozempic. Το Mounjaro είναι εγκεκριμένο από τον FDA για τον διαβήτη τύπου 2, αλλά όχι ακόμα για την παχυσαρκία -αυτή η έγκριση μπορεί να δοθεί φέτος. Εν τω μεταξύ, πολλοί γιατροί συνταγογραφούν το Mounjaro “εκτός ετικέτας” για απώλεια βάρους, κάτι που επιτρέπεται μόλις εγκριθεί μια θεραπεία, για άλλη χρήση.
Οι ινκρετίνες
Τα νέα φάρμακα αδυνατίσματος μιμούνται φυσικές ορμόνες που αυξάνουν την παραγωγή ινσουλίνης και αρχικά φτιάχτηκαν για τους διαβητικούς τύπου 2, αλλά στη συνέχεια αποδείχθηκε ότι καταστέλλουν την όρεξη. Ο διαβήτης τύπου 2 χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Η άνοδος της γλυκόζης ύστερα από ένα γεύμα προκαλεί έκκριση ινσουλίνης η οποία βάζει τη γλυκόζη μέσα στα κύτταρα. Αλλά μερικές φορές η ινσουλίνη δεν μπορεί να παίξει σωστά το ρόλο της -αυτό ονομάζεται αντίσταση στην ινσουλίνη- και επιπλέον τα βήτα κύτταρα του παγκρέατος μπορεί να μην παράγουν επαρκείς ποσότητες ινσουλίνης. Το αποτέλεσμα είναι να ανεβαίνει η γλυκόζη στο αίμα πάνω από ένα όριο και να διαγιγνώσκεται διαβήτης τύπου 2. Συχνά, οι διαβητικοί έχουν επίσης υψηλά επίπεδα γλυκαγόνης, μιας ορμόνης που έχει αντίθετη δράση από αυτή της ινσουλίνης, αυξάνοντας κι άλλο τη γλυκόζη στο αίμα. Επίσης, οι διαβητικοί μπορεί να έχουν μειωμένη έκκριση δύο ορμονών που ονομάζονται ινκρετίνες. Πρόκειται για τα πεπτίδια GLP-1 και GIP, δύο μικρές πρωτεΐνες που παράγονται από το λεπτό έντερο μετά το φαγητό και διεγείρουν την έκκριση ινσουλίνης.
Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες προσπάθησαν να βρουν φάρμακα που θα δρούσαν όπως οι ινκρετίνες, για να αυξήσουν την παραγωγή ινσουλίνης στους διαβητικούς. Οι ινκρετίνες αυξάνουν την ινσουλίνη μετά το φαγητό πριν ακόμα αυξηθούν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Στα υγιή άτομα είναι υπεύθυνες ακόμη και για το 70% της έκκρισης ινσουλίνης μετά από ένα γεύμα, αλλά στους διαβητικούς το ποσοστό αυτό πέφτει κάτω από 20% -ειδικά η επίδραση της GIP μπορεί να εξαφανιστεί εντελώς. Όταν το 1993 ανακαλύφθηκε ότι οι ορμόνες αυτές αντιπροσωπεύουν ένα τόσο μεγάλο ποσοστό της έκκρισης ινσουλίνης, η πρώτη σκέψη ήταν αν μπορούσε να βρεθεί ένα φάρμακο που θα αποκαθιστούσε την λειτουργία τους στους διαβητικούς. Ένα πρόβλημα είναι ότι οι GLP-1 και GIP αποβάλλονται πολύ γρήγορα μέσω των νεφρών. Ο χρόνος ημιζωής τους στην κυκλοφορία του αίματος είναι κάτω από πέντε λεπτά για την GLP-1 και κάτω από οκτώ λεπτά για την GIP -αυτό συμβαίνει συχνά με πρωτεΐνες που έχουν ισχυρά αποτελέσματα, καθώς πρέπει να είναι υπό αυστηρό έλεγχο από τον οργανισμό. Αιτία για την πολύ σύντομη επίδραση των δύο ορμονών είναι ένα ένζυμο που ονομάζεται DPP-4 (dipeptidyl peptidase 4) και τις διασπά ταχέως.
Η σεμαγλουτίδη
Οι επιστήμονες της Novo Nordisk κατάφεραν να δημιουργήσουν τη σεμαγλουτίδη που αποτελεί μια συνθετική εκδοχή της GLP-1 και έχει την ικανότητα να αντιστέκεται στην γρήγορη αποδόμησή της από το ένζυμο DPP-4. Η σεμαγλουτίδη μιμείται τη δράση της φυσικής GLP-1 και χορηγείται με ένεση, μια φορά την εβδομάδα, αλλά υπάρχει και ως χάπι. Καθώς άρχισαν να γίνονται κλινικές δοκιμές στους διαβητικούς, εκτός από τη μείωση της γλυκόζης, παρατηρήθηκε ότι η σεμαγλουτίδη προκαλούσε απώλεια βάρους. Αυτό ήταν ένα πολύ θετικό συμβάν διότι η απώλεια βάρους είναι κάτι που ούτως ή άλλως, οι μισοί τουλάχιστον διαβητικοί τύπου 2 πρέπει να κάνουν γιατί έχουν υπερβολικά κιλά. Το απρόσμενο αποτέλεσμα οδήγησε στην ιδέα να χορηγηθεί το φάρμακο σε άτομα που δεν είχαν διαβήτη τύπου 2 αλλά έπρεπε να χάσουν βάρος. Έτσι, τα τελευταία δέκα χρόνια έγιναν αρκετές κλινικές δοκιμές που έδειξαν ότι η σεμαγλουτίδη μειώνει το βάρος στα παχύσαρκα άτομα όσο κανένα άλλο φάρμακο δεν το είχε καταφέρει στο παρελθόν.
Μια κλινική δοκιμή 68 εβδομάδων που ονομάστηκε STEP περιέλαβε 1.961 υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα από 16 χώρες, εκ των οποίω το 75% ήταν γυναίκες. Στα μισά άτομα δινόταν μια υποδόρια ένεση σεμαγλουτίδης την εβδομάδα και στα άλλα μισά μια ένεση εικονικού φαρμάκου. Όλοι οι συμμετέχοντες έλαβαν επίσης συμβουλές για το πώς να διαχειριστούν το βάρος τους μέσω δίαιτας και άσκησης. Tον Μάρτιο του 2021 δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα που έδειξαν ότι η λήψη σεμαγλουτίδης μια φορά την εβδομάδα, προκάλεσε απώλεια βάρους, κατά μέσο όρο 15,3 κιλά ή το 15% του βάρους, σε σύγκριση με μόνο 2,6 κιλά στα άτομα που έλαβαν ένεση εικονικού φαρμάκου. Επέφερε επίσης μείωση στην περίμετρο μέσης κατά 13,5 εκατοστά έναντι 4,1 εκατοστών στην ομάδα ελέγχου. Η επίδραση ήταν συνεχής με το σωματικό βάρος να είναι στο χαμηλότερο επίπεδό του γύρω στην 60η εβδομάδα. Σχετικά με άλλα θετικά αποτελέσματα πλην της απώλειας βάρους, μια μετα-ανάλυση των δοκιμών για το Wegovy σε μη διαβητικούς έδειξε μείωση κατά 27% στα καρδιαγγειακά συμβάντα.
Ενώ τα αποτελέσματα αυτά ήταν συναρπαστικά, η δοσολογία των 2,4 mg της σεμαγλουτίδης συνοδεύτηκε από ορισμένες παρενέργειες, όπως ναυτία, διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Αναφέρθηκαν διαταραχές που σχετίζονται με τη χοληδόχο κύστη, κυρίως χολολιθίαση, στο 2,6% στην ομάδα της σεμαγλουτίδης και στο 1,2% στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου. Οξεία παγκρεατίτιδα αναφέρθηκε σε τρεις συμμετέχοντες στην ομάδα της σεμαγλουτίδης. Οι παρενέργειες ήταν αρκετά έντονες με αποτέλεσμα 59 άτομα να διακόψουν τη σεμαγλουτίδη, σε σύγκριση με μόλις πέντε άτομα στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου. Καθώς η απώλεια βάρους ήταν η μεγαλύτερη που έχει παρατηρηθεί ποτέ και οι παρενέργειες δεν θεωρήθηκαν σοβαρές, στις 4 Ιουνίου 2021, ο FDA ανακοίνωσε την έγκριση της σεμαγλουτίδης για απώλεια βάρους σε άτομα με τουλάχιστον μία άλλη κατάσταση που σχετίζεται με το βάρος (όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, διαβήτης τύπου 2 ή υψηλή χοληστερόλη).
Αρχικά, η μείωση του βάρους θεωρήθηκε ότι επέρχεται μέσω καθυστέρησης της κένωσης του στομάχου. Αυτό πράγματι συμβαίνει, η σεμαγλουτίδη καθυστερεί τη διέλευση της τροφής, αλλά αποδείχτηκε ότι λειτουργεί κυρίως ελέγχοντας την όρεξη. Μια μελέτη που διεξήχθη το 2017 από το Πανεπιστήμιο του Λιντς, βρήκε ότι, σε άτομα με παχυσαρκία, μια εβδομαδιαία ένεση μειώνει την καθημερινή πρόσληψη θερμίδων κατά 24%. Παρά την κατανάλωση λιγότερης τροφής, οι άνθρωποι δεν παρουσίασαν αύξηση της πείνας και ανέφεραν ότι ένιωθαν πιο χορτάτοι. Η σεμαγλουτίδη φάνηκε ότι μειώνει τη λαχτάρα για γλυκά και τροφές υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Οι υποδοχείς της GLP-1 βρίσκονται σε όλο τον εγκέφαλο, συμπεριλαμβανομένων περιοχών που εμπλέκονται στην όρεξη και την απόλαυση που αποκομίζουμε από το φαγητό.
Η τιρζεπατίδη
Τον Ιούνιο του 2022, ένα παρόμοιο φάρμακο για τον διαβήτη τύπου 2, η τιρζεπατίδη έδειξε τα ίδια αποτελέσματα της σεμαγλουτίδης για την απώλεια βάρους, ίσως και καλύτερα. Η τιρζεπατίδη λειτουργεί παρόμοια με τη σεμαγλουτίδη αλλά δρα και στις δύο ινκρετίνες. Η σεμαγλουτίδη μιμείται την GLP-1 ενεργοποιώντας τον υποδοχέα της, ενώ η τιρζεπατίδη ενεργοποιεί και τον υποδοχέα της GIP.
Μια κλινική δοκιμή 72 εβδομάδων για την τιρζεπατίδη που ονομάστηκε SURMOUNT-1, περιέλαβε 2.539 άτομα που ήταν είτε παχύσαρκα είτε υπέρβαρα και είχαν επιπλέον ένα τουλάχιστον πρόβλημα υγείας, εκ των οποίων το 70% ήταν γυναίκες. Η δοκιμή ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2019 και ολοκληρώθηκε παρά τη συνεχιζόμενη πανδημία της COVID-19. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία για να λάβουν μια φορά την εβδομάδα, είτε μία από τρεις ενέσιμες δόσεις τιρζεπατίδης, των 5, 10 και 15 mg, είτε ένεση εικονικού φαρμάκου. Με την υψηλότερη δόση, τα 15 mg, οι συμμετέχοντες έχασαν το 21% του βάρους τους (23-25 κιλά), με τα 10 mg το 19,5%, και με τα 5 mg το 15%. Περίπου το 15% των συμμετεχόντων στην ομάδα της τιρζεπατίδης αποχώρησε από τη δοκιμή και το ένα τρίτο εξ αυτών λόγω γαστρεντερικών παρενεργειών. Στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου το 26% επίσης τα παράτησε, ίσως λόγω απογοήτευσης από την έλλειψη απώλειας βάρους.
Σχετικά με άλλα θετικά αποτελέσματα της τιρζεπατίδης υπήρξε περίπου 5% μείωση στην LDL χοληστερόλη, μείωση 20% στα τριγλυκερίδια και μείωση της συστολικής αρτηριακής πίεσης κατά 7,2 mm Hg (έναντι μείωσης κατά 1,0 mm Hg με το εικονικό φάρμακο). Η δράση της GIP πιστεύεται ότι μειώνει τη ναυτία και διευρύνει το θεραπευτικό εύρος επιτρέποντας μια υψηλότερη δράση της GLP-1.
Μια νέα γενιά φαρμάκων
Οι δοκιμές αυτές δείχνουν ότι υπάρχει πλέον μια νέα γενιά αποτελεσματικών φαρμάκων κατά της παχυσαρκίας και πιθανότατα τα επόμενα χρόνια θα υπάρξουν και άλλες επιλογές. Τόσο η σεμαγλουτίδη όσο και η τιρζεπατίδη αδυνατίζουν μειώνοντας την όρεξη. Αλλά μπορούν επίσης να προκαλέσουν δυσάρεστα συμπτώματα όπως ναυτία και διάρροια. Αν και υπήρξε ανησυχία για τυχόν σημαντικές παρενέργειες, πέρα από τις γαστρεντερικές, η ανασκόπηση των μέχρι σήμερα δοκιμών δεν ενισχύει τον κίνδυνο για οξεία παγκρεατίτιδα. Άλλες σπάνιες παρενέργειες που έχουν σημειωθεί περιλαμβάνουν αλλεργικές αντιδράσεις, πέτρες στη χολή οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν με τη μεγάλη απώλεια βάρους, νεφρική ανεπάρκεια και κάποια πιθανότητα μυελικού καρκίνου του θυρεοειδούς (μέχρι στιγμής αυτό έχει τεκμηριωθεί μόνο σε αρουραίους), γι’ αυτό και υπάρχει αντένδειξη για τα άτομα με σύνδρομο πολλαπλής ενδοκρινικής νεοπλασίας τύπου 2. Επίσης, αυτά τα φάρμακα δεν προορίζονται για μια γυναίκα που είναι, ή προσπαθεί να μείνει, έγκυος, καθώς οι κίνδυνοι για το αναπτυσσόμενο έμβρυο δεν είναι γνωστοί.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα αποτελέσματα καταστολής της πείνας μπορούν να δυσκολέψουν κάποιον να απολαύσει το φαγητό του, προκαλώντας του αηδία ή δυσπεψία όταν προσπαθεί να φάει αγαπημένες λιχουδιές όπως σοκολάτες, τηγανητό κοτόπουλο ή ακόμα και καφέ. Επίσης φάνηκε ότι λαμβάνοντας κάποιος σεμαγλουτίδη, όχι μόνο δεν παρασύρεται από τα δελεαστικά τρόφιμα, αλλά έχει και μικρότερη επιθυμία να συμμετέχει σε ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που τροφοδοτούνται από την ντοπαμίνη, όπως π.χ. οι λιανικές αγορές. Ορισμένα άτομα που χρησιμοποίησαν το φάρμακο είπαν ότι μειώθηκε η επιθυμία τους για αλκοόλ. Το πώς δρουν αυτά τα φάρμακα δεν είναι απολύτως εξακριβωμένο καθώς το υπό ανάπτυξη παρόμοιο φάρμακο της Amgen (AMG-133) έχει επίσης αξιοσημείωτη επίδραση στην απώλεια βάρους, αλλά αναστέλλει την GIP αντί να την μιμείται, κάτι που θολώνει την ακριβή κατανόηση του μηχανισμού.
Ένα ζήτημα είναι ότι αυτοί που σκοπεύουν να χάσουν βάρος χρησιμοποιώντας αυτά τα φάρμακα θα πρέπει να συνεχίσουν να τα παίρνουν, όπως συμβαίνει και με αυτά που προορίζονται για τη θεραπεία άλλων χρόνιων παθήσεων (διαβήτης, υψηλή χοληστερόλη, υψηλή αρτηριακή πίεση κλπ). Καθώς, πιθανότατα ένας ασθενής θα χρειαστεί να παίρνει αυτά τα φάρμακα για μεγάλο χρονικό διάστημα, πρέπει να επισημανθεί δεν είναι γνωστές οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους. Είναι πάντως πιθανό ότι από τη στιγμή που οι ασθενείς καταφέρουν να διατηρήσουν ένα χαμηλότερο βάρος για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, θα μπορούν να συνεχίσουν με μια χαμηλότερη δόση αλλά αυτό πρέπει να διαπιστωθεί. Η τιμή παραμένει εμπόδιο για πολλούς που θέλουν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα φάρμακα για απώλεια βάρους. Για τέσσερις εβδομάδες το Ozempic έχει μια τιμή στις ΗΠΑ που ανέρχεται στα 892 δολ., η τιμή του Wegovy είναι στα 1.350 δολ. το μήνα, ενώ το Mounjaro είναι στα 975 δολ.
