Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί η ηλικία των ανθρώπων που γίνονται γονείς για πρώτη φορά στη ζωή τους. Για παράδειγμα στην Αγγλία και την Ουαλία, άνδρες και γυναίκες κάνουν παιδιά πιο αργά από ποτέ. Οι άνδρες αποκτούν τώρα παιδιά κατά μέσο όρο στην ηλικία των 34 ετών, σε σύγκριση με περίπου 29 ετών στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Στην Ελλάδα το 70% των γεννήσεων προέρχεται από μητέρες ηλικίας άνω των 30 ετών ενώ πριν από 60 χρόνια το ποσοστό αυτό ήταν 35%. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που τα παιδιά γεννιούνται τώρα από μεγαλύτερους σε ηλικία γονείς και ένας είναι ότι τόσο οι γυναίκες όσο και οι άνδρες σπουδάζουν περισσότερα χρόνια και χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να ξεκινήσουν την επαγγελματική τους ζωή.
Αλλά ενώ το βιολογικό ρολόι υπενθυμίζεται συχνά στις γυναίκες και επισημαίνεται ότι η γονιμότητά τους αρχίζει να φθίνει μετά τα 35, πολλοί άντρες δεν αισθάνονται την ίδια πίεση να δημιουργήσουν οικογένεια νωρίς. Αυτό οφείλεται, ως ένα βαθμό, ότι πολλοί άνδρες πιστεύουν πως έχουν όλο τον χρόνο μαζί τους. Το 2012, ο Ινδός Ραματζίτ Ραγκάβ ήταν παγκόσμιο πρωτοσέλιδο καθώς έγινε πατέρας σε ηλικία 96 ετών. Είχε καταρρίψει το ρεκόρ του γηραιότερου πατέρα στον κόσμο το οποίο είχε ο ίδιος, δύο χρόνια νωρίτερα, σε ηλικία 94 ετών. Οι ηλικιωμένοι άντρες μπορούν πράγματι να κάνουν παιδιά και αυτό συμβαίνει πιο συχνά στον κόσμο των διασήμων. Ο Ροντ Στιούαρτ έγινε μπαμπάς για όγδοη φορά στα 66 του, ο Μικ Τζάγκερ στα 72 και ο Μπέρνι Έκλεστοουν έγινε ξανά πατέρας σε ηλικία 89 ετών τον Ιούλιο του 2020. Οι άνδρες μπορούν να παράγουν σπέρμα από την εφηβεία μέχρι τα βαθιά γεράματα, αλλά δεν είναι της ίδιας ποιότητας.
Η γονιμότητα σε γυναίκες και άνδρες
Οι γυναίκες, από την άλλη πλευρά, έχουν ένα περιορισμένο γόνιμο παράθυρο, καθώς μετά τα 51 -αυtή είναι η μέση ηλικία εμμηνόπαυσης- παύουν να ελευθερώνουν ωάρια ενώ από τα 40 και μετά έχουν λίγες βιολογικές πιθανότητες να αποκτήσουν παιδί. Καθώς οι γυναίκες γερνούν, τόσο ο αριθμός όσο και η ποιότητα των ωαρίων τους μειώνεται. Όλα τα ωάρια που θα έχει μια γυναίκα στη ζωή της καθορίζονται πριν γεννηθεί, μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται ωογένεση. Μέχρι την 20η εβδομάδα της εγκυμοσύνης, το θηλυκό έμβρυο έχει περίπου 6-7 εκατομμύρια γεννητικά κύτταρα, όλα με δυνατότητα να μετατραπούν σε ωάρια, αλλά στη συνέχεια, ο αριθμός τους μειώνεται απότομα. Αυτά που παραμένουν, εξελίσσονται σε ανώριμα ωάρια που περνούν από κάποιες αλλαγές σχηματίζοντας αρχέγονα ωοθυλάκια, το καθένα από τα οποία περιέχει ένα ωάριο. Τα αρχέγονα ωοθυλάκια θα παραμείνουν σε αυτό το στάδιο μέχρι την εφηβεία, οπότε έχουν απομείνει το πολύ 500.000. Στην αρχή της εφηβείας μέχρι την εμμηνόπαυση, ομάδες αρχέγονων ωοθυλακίων ενεργοποιούνται και αρχίζουν να ωριμάζουν. Κάθε μήνα, ένα ώριμο ωάριο θα έχει ωορρηξία και απελευθερώνεται στη σάλπιγγα.
Η γονιμότητα των ανδρών δεν σταματά τόσο απότομα όσο των γυναικών και μερικοί άνδρες παράγουν σπερματοζωάρια μέχρι τα 90 τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η γονιμότητα των ανδρών δεν επηρεάζεται από την ηλικία. Η ηλικία τεκνοποίησης του άνδρα έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος, μειώνει τη γονιμότητα και συνδέεται με μεγαλύτερη πιθανότητα αποβολής και παθήσεων στα παιδιά –ιδιαίτερα αυτισμό, σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή και παιδική λευχαιμία. Αλλά για αυτά τα στοιχεία σπάνια γίνεται λόγος και οι άνδρες συχνά δεν γνωρίζουν ότι η γονιμότητά τους μειώνεται καθώς μεγαλώνουν. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ένα στα επτά ζευγάρια έχει μειωμένη γονιμότητα και η πιο κοινή αιτία είναι η δυσλειτουργία του σπέρματος είναι η πιο κοινή αιτία.
Παρόλο που ο άνδρας εξακολουθεί να παράγει σπέρμα, η ποιότητά του αλλάζει. Ο αριθμός των παραγόμενων σπερματοζωαρίων (συγκέντρωση), το πόσο καλά κολυμπούν (κινητικότητα) και το σχήμα του σπέρματος (μορφολογία) είναι γνωστό ότι αλλάζουν με την ηλικία και παίζουν σημαντικό ρόλο στη δυνατότητα γονιμοποίησης. Κάθε φορά που ένας άνδρας εκσπερματώνει, απελευθερώνονται περίπου 55 εκατομμύρια σπερματοζωάρια αλλά μόλις περί τα 15 θα μπορέσουν να περάσουν από τη γυναικεία αναπαραγωγική οδό. Το ταξίδι για τη γονιμοποίηση του ωαρίου δεν είναι εύκολο. Το σπέρμα συναντά ένα περίπλοκο χημικό και φυσικό τοπίο. Ένα σπερματοζωάριο πρέπει να ξεφύγει από τα θανατηφόρα οξέα του κόλπου, να διαπεράσει το παχύ φράγμα της βλέννας του τραχήλου της μήτρας, να μην παγιδευτεί σε μια αυχενική κρύπτη και να βρει το μικροσκοπικό άνοιγμα που οδηγεί στους ωοαγωγούς, τον σωλήνα μέσω του οποίου περνά ένα ωάριο από μια ωοθήκη.
Ένας αυξανόμενος όγκος ερευνών δείχνει ότι η ποιότητα του σπέρματος, και άρα η γονιμότητα των ανδρών, επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την ηλικία. Μια μελέτη που εξέτασε την ποιότητα του σπέρματος σε 5.081 άνδρες ηλικίας 16,5 έως 72,3 ετών ανέφερε ότι ο όγκος της εκσπερμάτισης, η συγκέντρωση, η κινητικότητα και η μορφολογία του σπέρματος δεν άλλαξαν πριν από την ηλικία των 34 ετών. Η συγκέντρωση και η αναλογία των σπερματοζωαρίων φυσιολογικής μορφολογίας μειώθηκαν μετά την ηλικία των 40 ετών. Η κινητικότητα μειώθηκε μετά την ηλικία των 43 ετών και ο όγκος της εκσπερμάτισης μετά τα 45. Σε μια μετα-ανάλυση που χρησιμοποίησε στοιχεία από 90 μελέτες, η ανδρική ηλικία συσχετίστηκε με μείωση του όγκου του σπέρματος, μείωση του αριθμού σπερματοζωαρίων, μείωση της κινητικότητας και μείωση του ποσοστού της φυσιολογικής μορφολογίας των σπερματοζωαρίων.
Η ηλικία των γονέων επηρεάζει την υγεία των απογόνων
Γνωρίζουμε σήμερα πως η μικρότερη ηλικία των γονέων δεν σημαίνει μόνο υψηλότερη γονιμότητα αλλά καλύτερη υγεία των απογόνων. Η μείωση της γονιμότητας στη γυναίκα εμφανίζεται πιο απότομα μετά την ηλικία των 35 ετών, όταν θα έχει περίπου 25.000 ωάρια στις ωοθήκες της. Μέχρι να φτάσει στην εμμηνόπαυση θα έχουν απομείνει μόλις 1.000 ωάρια. Καθώς ο αριθμός των ωοθυλακίων μειώνεται από τη στιγμή της γέννησής της, τα εναπομείναντα ανώριμα ωάρια μπορούν να παραμείνουν σε αυτό το στάδιο για περίπου 50 χρόνια. Σ’ αυτή τη μεγάλη περίοδο μπορούν να συσσωρεύουν χρωμοσωμικά σφάλματα καθώς γερνούν, αυξάνοντας τον κίνδυνο παθήσεων στους απογόνους όπως π.χ.το σύνδρομο Down.
Η μεγαλύτερη ηλικία ενός πατέρα συνδέεται επίσης με αρνητικές επιπτώσεις στο παιδί. Οι ηλικιωμένοι άνδρες μπορούν να συσσωρεύσουν βλάβες και μεταλλάξεις στο DNA των σπερματοζωαρίων τους που μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένους κινδύνους ανεπιτυχών ή μη φυσιολογικών κυήσεων. Οι απόγονοι των μεγαλύτερων σε ηλικία πατέρων εμφανίζουν υψηλό επιπολασμό γενετικών ανωμαλιών, παιδικών καρκίνων και νευροψυχιατρικών διαταραχών όπως ο αυτισμός, η ψύχωση και οι διπολικές διαταραχές. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο British Medical Journal, άνδρες ηλικίας 45 ετών και άνω είχαν αυξημένες πιθανότητες για πρόωρα βρέφη, χαμηλό βάρος γέννησης και χαμηλό σκορ Apgar -τεστ που χρησιμοποιείται για υγεία ενός νεογέννητου- σε σύγκριση με τους νεότερους πατέρες. Επιπλέον, τα νεογνά των πατέρων άνω των 55 ετών ήταν πιο πιθανό να χρειαστούν υποβοηθούμενο αερισμό και εισαγωγή σε μονάδα εντατικής θεραπείας.
Μελέτες έχουν δείξει ότι παράγοντες όπως η κακή διατροφή, το υπερβολικό βάρος, το κάπνισμα, μια λοίμωξη και η ρύπανση του περιβάλλοντος αυξάνουν τον κατακερματισμό του DNA στα σπερματοζωάρια. Καθώς το σπερματοζωάριο δεν μπορεί να επιδιορθώσει το DNA του, τα υψηλά επίπεδα κατακερματισμού θεωρούνται η κύρια αιτία στειρότητας στους άνδρες. Τα υψηλά επίπεδα κατακερματισμού του DNA συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο αποβολής. Ερευνητές από το Imperial College του Λονδίνου μελέτησαν την ποιότητα του σπέρματος σε άνδρες που οι σύντροφοί τους είχαν επαναλαμβανόμενες αποβολές και συνέκριναν τα σπερματοζωάρια με αυτά των ανδρών που οι σύντροφοί τους δεν είχαν υποστεί αποβολή. Είδαν ότι τα επίπεδα κατακερματισμού του DNA του σπέρματος ήταν διπλάσια στους άνδρες των οποίων οι σύντροφοι είχαν επαναλαμβανόμενες αποβολές.
Πριν μείνουν έγκυες, πολλές γυναίκες θα αξιολογήσουν και θα τροποποιήσουν τις τρέχουσες επιλογές του τρόπου ζωής τους, για παράδειγμα να πίνουν ή να καπνίζουν λιγότερο, προκειμένου να διασφαλίσουν μια υγιή εγκυμοσύνη, αλλά η υγεία του πατέρα κατά τη στιγμή της σύλληψης είναι ένας παράγοντας που συχνά παραβλέπεται. Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα, το άγχος –ακόμα και ο τύπος εσώρουχου που φοράει– μπορούν όλα να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος. Ένας άλλος παράγοντας είναι η παχυσαρκία. Σε πολλές χώρες, ενώ τα ποσοστά παχυσαρκίας αυξάνονται, η ανδρική γονιμότητα μειώνεται. Μελέτες τόσο σε άνδρες όσο και σε ποντίκια δείχνουν ότι τα σπερματοζωάρια από υπέρβαρα αρσενικά είναι λιγότερο κινητικά.
Η σχέση μεταξύ της ηλικίας ενός άνδρα και της ποιότητας του σπέρματός του είναι πλέον καλά εδραιωμένη. Ωστόσο, απαιτείται περισσότερη έρευνα για να κατανοηθούν οι σχέσεις μεταξύ της υγείας του άνδρα, της ποιότητας του σπέρματός του και της ευημερίας των απογόνων του. Μεγάλο μέρος της βασικής έρευνας μέχρι σήμερα έχει διεξαχθεί σε ζώα. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας να βρεθεί εάν παρατηρούνται τα ίδια αποτελέσματα στους ανθρώπους. Είναι σαφές, ωστόσο, ότι και οι δύο υποψήφιοι γονείς θα πρέπει να αξιολογήσουν τις τρέχουσες συνήθειες του τρόπου ζωής τους για να μεγιστοποιήσουν τις πιθανότητές τους για μια υγιή εγκυμοσύνη.
