Τα φυτικά τσιγάρα (herbal cigarettes) ακούγονται σαν να είναι μια πιο υγιεινή εναλλακτική λύση από το κάπνισμα των συμβατικών τσιγάρων που περιέχουν καπνό, αλλά είναι πράγματι έτσι; «Τα φυτικά τσιγάρα, έστω και χωρίς καπνό, εκπέμπουν πίσσα, σωματίδια και μονοξείδιο του άνθρακα και είναι επικίνδυνα για την υγεία», σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία που περιγράφει τους κινδύνους μερικών εξ αυτών καθώς και του ναργιλέ.
Τι είναι τα φυτικά τσιγάρα; Το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ ορίζει ότι τα φυτικά τσιγάρα είναι αυτά που περιέχουν ένα μείγμα λουλουδιών, βοτάνων και άλλων φυσικών συστατικών. Τι μπορεί να μην υπάρχει στα φυτικά τσιγάρα; Συχνά δεν υπάρχει καπνός ή νικοτίνη αλλά μερικές φορές μπορεί και να υπάρχει. Όπως και να έχει, τα φυτικά τους συστατικά, εξακολουθούν να εκπέμπουν πολλές από τις ίδιες επιβλαβείς χημικές ουσίες των παραδοσιακών τσιγάρων καπνού, π.χ. πίσσα και μονοξείδιο του άνθρακα.
Πόσα ακριβώς είδη φυτικών τσιγάρων υπάρχουν; Αρκετά. Ενώ ορισμένα φυτικά τσιγάρα είναι ευρέως γνωστά, άλλα είναι πιο ασαφή. Τοπικά προϊόντα, όπως τα bidis από την Ινδία, τα kreteks από την Ινδονησία και τσιγάρα από αρωματικά φυτά της Κίνας, προωθούνται προς τις χώρες του δυτικού κόσμου με τον ισχυρισμό ότι είναι λιγότερο βλαπτικά.
Τα bidis είναι τσιγάρα από καπνό που τυλίγεται σε αυτοφυή ασιατικά φύλλα φυτών τα οποία ονομάζονται tendu ή temburni (ενός φυτού που συναντάται στην Ινδία) ή σε μη επεξεργασμένο φύλλο καπνού. Πρόκειται για κωνικό, λεπτό ρολό που σταθεροποιείται με κλωστή που δένεται στο ένα άκρο του. Μπορεί να έχουν ή όχι αρωματικά πρόσθετα. Για τον σκοπό αυτό προστίθενται συνήθως σοκολάτα, μάνγκο και κεράσι. Είναι μικρά έως οκτώ εκατοστά, λεπτά και αφιλτράριστα. Όπως και με το στριφτό τσιγάρο, πρέπει να καπνίζονται γρήγορα και εντατικά, ώστε να μένουν αναμμένα. Παράγονται στην Ινδία, όπου κατασκευάζονται χειροποίητα από εργάτες που τα φτιάχνουν στα σπίτια τους, στην πλειονότητά τους γυναίκες και παιδιά. Είναι χαμηλότερα σε καπνό αλλά υψηλότερα σε νικοτίνη, σε σχέση με τα παραδοσιακά τσιγάρα. Μια μελέτη βρήκε ότι η συγκέντρωση νικοτίνης στα bidis ανά γραμμάριο ήταν 21,2 mg ενώ στα τσιγάρα καπνού με φίλτρο ήταν 16,3 mg και στα αφιλτράριστα τσιγάρα ήταν 13,5 mg -άλλες μελέτες έχουν βρει ως και τριπλάσιες διαφορές.
Τα kreteks της Ινδονησίας περιέχουν καπνό κατά περίπου 60%, αλεσμένα γαρίφαλα, λάδι γαρίφαλου και άλλα πρόσθετα. Είναι τσιγάρα που προτιμούν οι νέοι. Περιέχουν μεγάλο αριθμό (εκατοντάδες) πρόσθετων ουσιών (αμμωνία, κακάο, αρώματα) και διάφορες ποικιλίες καπνού. Τα γαρίφαλα περιέχουν ευγενόλη, της οποίας η τοπική αναισθητική δράση προκαλεί πιο έντονο κάπνισμα. Αν και μικρότερα από τα συμβατικά τσιγάρα, περιέχουν την ίδια ποσότητα νικοτίνης.
Οι ναργιλέδες είναι πίπες που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά πριν από αιώνες στην Ινδία και την Περσία. Χρησιμοποιούν κάρβουνο για να ζεστάνουν αρωματισμένο καπνό. Συχνά χρησιμοποιούν το φυτικό shisha αντί για τον καπνό και έχουν τους δικούς τους κινδύνους. Στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, την Τουρκία και τη Συρία ονομάζονται narghile ή arghile, στην Αίγυπτο και τη Νότια Αφρική goza και στην Ινδία hookah. Το κάπνισμα ναργιλέ εμφανίζει κοινωνική διάσταση, καθώς συνήθως καπνίζεται ομαδικά σε συγκεκριμένους χώρους υπό μορφή συνεδρίας, η τυπική διάρκεια της οποίας είναι περίπου μία ώρα.
Το επιστημονικό ενδιαφέρον για το κάπνισμα ναργιλέ έχει αναζωπυρωθεί τα τελευταία χρόνια, λόγω της διαδεδομένης χρήσης του από τους νέους σε χώρες του δυτικού κόσμου. Οι λόγοι για τους οποίους επιλέγουν τον ναργιλέ είναι η φυσική του ποιότητα, οι φρουτώδεις γεύσεις, η αίσθηση ομαδικότητας από την κοινή χρήση και, κυρίως, η λανθασμένη πεποίθηση ότι το νερό που παρεμβάλλεται λειτουργεί ως φίλτρο που παρακρατεί τα τοξικά προϊόντα. Πρόσφατη έρευνα σε μαθητές Γυμνασίου – Λυκείου Αθήνας και Θεσσαλονίκης, κατέγραψε ότι το 27,1% αυτών που ρωτήθηκαν απάντησαν ότι έχουν δοκιμάσει ναργιλέ.
Οι κίνδυνοι
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Omega, της American Chemical Society, περιγράφει μια σειρά από βότανα που τυλίγονται και καπνίζονται, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή τσαγιού, στη μαγειρική ή σε προϊόντα ομορφιάς. Αυτά περιλαμβάνουν νταμιάνα, βερμπάσκο (mullein), μήχιο (coltsfoot), τζίνσενγκ, λεβιθόχορτο (mugwort), μέντα, λεβάντα, θυμάρι και γαρίφαλο. Οι συγγραφείς ανέφεραν ότι στις δυτικές χώρες, τα φυτικά τσιγάρα χρησιμοποιούν υλικά, όπως η φουντουκιά και τα ροδοπέταλα, που δεν θεωρούνται θεραπευτικά ούτε συνδυάζονται με καπνό. Ωστόσο, ένα φυτικό τσιγάρο σε μια περιοχή της Ασίας είναι ένα τσιγάρο που περιέχει έναν συνδυασμό καπνού και ασιατικών βοτάνων που χρησιμοποιούνται ιστορικά για θεραπευτικούς σκοπούς.
Η μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Omega επισήμανε την πιθανή επίδραση στη μακροπρόθεσμη υγεία από το κάπνισμα ορισμένων βοτάνων, τα οποία περιελάμβαναν αυξημένο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, εγκεφαλικού και διαβήτη τύπου 2. «Γενικά, η καύση συστατικών που προέρχονται από βότανα μπορεί να επηρεάσει το ανθρώπινο σώμα με πολλούς τρόπους και να προκαλέσει σοβαρές ασθένειες», κατέληξαν οι συγγραφείς.
Είναι ασφαλή τα φυτικά τσιγάρα; Τα bidis είναι τουλάχιστον εξίσου επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία με τα παραδοσιακά τσιγάρα καθώς έχουν υψηλότερη συγκέντρωση επικίνδυνων χημικών ουσιών. Οι κίνδυνοι περιλαμβάνουν καρδιακή προσβολή, πνευμονικές παθήσεις όπως εμφύσημα και χρόνια βρογχίτιδα, και καρκίνους του στόματος, του πνεύμονα και του στομάχου. Ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής και στεφανιαίας νόσου είναι τριπλάσιος για όσους καπνίζουν bidis, σύμφωνα με ινδικές μελέτες -λίγη έρευνα έχει γίνει για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε άλλες χώρες. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο The Lancet Global Health διαπίστωσε ότι «τα bidis είναι τουλάχιστον εξίσου επιβλαβή με τα τσιγάρα για την καρδιοαναπνευστική υγεία».
Τα kreteks συνδέονται με πνευμονικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου έως και 20 φορές μεγαλύτερου κινδύνου για μη φυσιολογική πνευμονική λειτουργία και φραγμένους αεραγωγούς. Συνδέονται επίσης με χαμηλότερα επίπεδα οξυγόνου, φλεγμονή και υγρό στους πνεύμονες. Μια πρόσφατη ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nicotine & Tobacco Research διαπίστωσε ότι το τακτικό κάπνισμα kreteks ενέχει υψηλότερο κίνδυνο στοματικών, καρδιαγγειακών και αναπνευστικών ασθενειών. Η ευγενόλη που περιέχουν -λόγω των γαρίφαλλων- πιθανολογείται ότι είναι καρκινογόνος, αν και δεν περιλαμβάνεται στον σχετικό κατάλογο. Σε σύγκριση με τα συμβατικά τσιγάρα, τα kreteks περιέχουν έως και 60.000 φορές περισσότερη ευγενόλη.
Έχουν περιγραφεί 13 περιπτώσεις οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας μετά από εισπνοή καπνού γαρίφαλου, για την αντιμετώπιση της οποίας χρειάστηκε νοσηλεία. Η εισπνοή καπνού γαρίφαλου έχει συσχετιστεί με σοβαρή βλάβη πνευμόνων, ιδιαίτερα σε κάποια άτομα με προδιάθεση, όπως ασθενείς με ιστορικό άσθματος ή ενεργό λοίμωξη του αναπνευστικού. Επιπλέον, λόγω της αναισθητικής δράσης της ευγενόλης, μειώνεται το αντανακλαστικό της κατάποσης, προδιαθέτοντας σε εισρόφηση. Οι χημικές ουσίες που περιέχουν τα kreteks προκαλούν καρκίνο και η νικοτίνη τους τα καθιστά εθιστικά, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ. Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι τα τσιγάρα με γαρίφαλλο συνδέονται με πολύ πιο αυξημένο κίνδυνο οδοντικής νόσου.
Οι ναργιλέδες έχουν τους δικούς τους κινδύνους, παρά το διαφορετικό σύστημα παράδοσης καπνού. Ο καπνιστής εισπνέει όχι μόνο τα προϊόντα καύσης του καπνού, αλλά επιπλέον και τις χημικές ουσίες που εκλύονται από το καιόμενο κάρβουνο. Η διαδικασία του καπνίσματος ναργιλέ προσδίδει υψηλά επίπεδα επικίνδυνων χημικών ουσιών όπως το μονοξείδιο του άνθρακα και ορισμένα μέταλλα. Ο καπνός του ναργιλέ περιέχει τις ίδιες σχεδόν ουσίες με το τσιγάρο. Για τη θέρμανσή του χρησιμοποιείται το κάρβουνο σε θερμοκρασία 450°C, ενώ στο τσιγάρο η διπλάσια (900°C).
Εκείνο που διαφοροποιεί αρνητικά τον ναργιλέ, είναι η μεγάλη διάρκεια της συνεδρίας καπνίσματος, που έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη έκθεση σε πίσσα, νικοτίνη, μονοξείδιο άνθρακα, πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες και βαρέα μέταλλα (νικέλιο, αρσενικό, κοβάλτιο, μόλυβδο). Το επίπεδο του εκπνεόμενου μονοξειδίου του άνθρακα σε καπνιστές ναργιλέ είναι πενταπλάσιο από ό,τι σε καπνιστές συμβατικού τσιγάρου -το μονοξείδιο του άνθρακα συνδέεται με την αιμοσφαιρίνη, εκτοπίζοντας το οξυγόνο.
Το κάπνισμα ναργιλέ συνδέεται δυνητικά και με μεταδοτικά νοσήματα, όπως λοιμώξεις από μυκοβακτηρίδιο φυματίωσης, ιό Εpstein-Barr (ιός της λοιμώδους μονοπυρήνωσης), ερπητοϊούς, αναπνευστικούς ιούς, καθώς συνηθίζεται η κοινή χρήση συσκευής και επιστομίου από πολλούς χρήστες. «Ο ναργιλές δεν είναι μια ασφαλής εναλλακτική λύση για το κάπνισμα τσιγάρων», έγραψε η Έλεν Ρόουμ από την κλινική του Κλίβελαντ, στο Οχάιο, σε μια ανάρτησή της. Το κάπνισμα ναργιλέ για μια ώρα σημαίνει εισπνοή 100 έως 200 φορές τον όγκο καπνού που εισπνέεται από ένα μόνο τσιγάρο». Εκτίθενται σε κίνδυνο και μη καπνιστές μέσω περιβαλλοντικής ρύπανσης καθώς το μονοξείδιο του άνθρακα έχει έξι ώρες χρόνο ημίσειας ζωής στον ατμοσφαιρικό αέρα.
