Η νευρική ανορεξία είναι μια παράξενη διατροφική διαταραχή που επηρεάζει κυρίως τους νέους, κατά την εφηβεία τους και χαρακτηρίζεται από άρνηση κατανάλωσης τροφής. Οι διατροφικές διαταραχές συνδέονται με τη διαχείριση του βάρους αλλά στην πραγματικότητα είναι ένας τρόπος διαχείρισης των αρνητικών συναισθημάτων μέσω της τροφής. Οι ειδικοί λένε ότι υπάρχει ένα βασικό πράγμα να γνωρίζουμε για κάποιον με διατροφική διαταραχή, ότι βιώνει σημαντικό συναισθηματικό πόνο. Η έρευνα δείχνει ότι η απομόνωση, η μοναξιά και η πλήξη είναι παράγοντες που προκαλούν διατροφικές διαταραχές.
Το κύριο χαρακτηριστικό της νευρικής ανορεξίας είναι ότι υπάρχει ένας νοσηρός φόβος ότι θα αυξηθεί το σωματικό βάρος. Αυτό οδηγεί σε ακραίο περιορισμό της τροφής και μερικές φορές σε εντατική άσκηση. “Ανορεξία” είναι ο ιατρικός όρος για την απώλεια της όρεξης, αλλά ο όρος είναι παραπλανητικός διότι το άτομο με νευρική ανορεξία συνήθως δεν χάνει την όρεξή του για φαγητό -παρά μόνο σε λίγες περιπτώσεις. Αρχικά υπάρχει μια παραμόρφωση της όρεξης και μόνο στα τελικά στάδια μπορεί να χαθεί πραγματικά η επιθυμία για φαγητό. Η απώλεια σωματικού βάρους είναι κυρίως αποτέλεσμα της συνειδητής προσπάθειας αδυνατίσματος.
Μερικά άτομα περιορίζουν την κατανάλωση του φαγητού σε λιγότερες από 400 θερμίδες την ημέρα, που είναι το ένα τέταρτο αυτού που συνιστάται για τους εφήβους. Μερικά άτομα κάνουν επιπλέον εμετό για να χάσουν βάρος. Χρησιμοποιούν χάπια, καθαρτικά ή διουρητικά για να απαλλαγούν από το φαγητό που έχουν φάει -αυτές οι συμπεριφορές γίνονται συνήθως κρυφά από τα μέλη της οικογένειας. Μπορεί γρήγορα να αδυνατίσουν και να χάσουν πολλά κιλά με επικίνδυνο τρόπο. Η μεγάλη η απώλεια βάρους προκαλεί προβλήματα γονιμότητας όταν προσπαθούν να τεκνοποιήσουν, αλλοιωμένες ιδιότητες των αιμοφόρων αγγείων, καρδιακές ανωμαλίες, δομικές και λειτουργικές αλλοιώσεις του εγκεφάλου, μειωμένη οστική πυκνότητα που θέτει σε κίνδυνο κατάγματος και ορισμένες φορές αιφνίδιο καρδιακό θάνατο λόγω αδυνατισμένης καρδιάς.
Η νευρική ανορεξία μπορεί να διαρκέσει για δεκαετίες. Μπορεί να οδηγήσει σε ψυχιατρικούς και ιατρικούς παράγοντες κινδύνου και αυτό εξηγεί, εν μέρει, γιατί έχει τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από οποιαδήποτε άλλη ψυχική διαταραχή. Ενώ είναι σχετικά ασυνήθιστη, επηρεάζοντας περίπου το 0,5-1% του πληθυσμού στις νεαρές ηλικίες με το 90% να είναι γυναίκες (στον χώρο των μοντέλων μπορεί να φτάσει και το 5%), έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από όλες τις ψυχιατρικές ασθένειες, με το 25% των πασχόντων να πεθαίνει από “ανορεξία”, δηλαδή από στέρηση τροφής.
Εκτός από τον διαρκή φόβο για αύξηση του βάρους, οι πάσχοντες έχουν επίσης μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της εικόνας του εαυτού τους, κάτι που είναι γνωστό ως “στρέβλωση του σώματος”. Σημαίνει ότι αυτό που βλέπουν στον καθρέφτη είναι διαφορετικό από αυτό που βλέπουν οι άλλοι που τους κοιτούν. Συχνά, τα άτομα αντιλαμβάνονται το σώμα τους ως παχύ -παρόλο που στους άλλους φαίνεται αδύνατο- και παλεύουν με αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα, ακόμα κι αν έχουν υγιές βάρος, κάτι που μπορεί να προκαλέσει υψηλά επίπεδα άγχους σε καθημερινή βάση.
Φαίνεται πως υπάρχει κάποια βιολογική προδιάθεση για τη νευρική ανοξεξία, η οποία αλληλοεπιδρά με ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Σε περιπτώσεις μονοζυγωτικών διδύμων, όταν ο ένας δίδυμος παρουσιάζει διαταραχές διατροφής, η πιθανότητα να παρουσιάζει και ο άλλος κυμαίνεται από 30% έως 50%. Σε μια γερμανική μελέτη όπου συμμετείχαν 25 νεαρές γυναίκες (10 με νευρική ανορεξία και 15 χωρίς) κλήθηκαν να κοιτάξουν 10 άλλες γυναίκες και να πουν εάν πίστευαν πως οι ίδιες ήταν πιο παχιές ή πιο αδύνατες. Οι 10 γυναίκες με νευρική ανορεξία είπαν πως οι ίδιες ήταν πιο παχιές, αλλά αυτό δεν ήταν αληθές. Επίσης, οι ερευνητές ζήτησαν από τις γυναίκες να κοιτάξουν στην οθόνη ενός υπολογιστή φωτογραφίες διαφόρων σωμάτων και να πουν ποια από αυτά ταίριαζαν καλύτερα με το δικό τους, ενώ υποβάλλονταν σε λειτουργική μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου -αποτυπώνει την λειτουργία του εγκεφάλου την ώρα που κάνουμε ή σκεφτόμαστε κάτι. Διαπιστώθηκε ότι η νευρική η σύνδεση μεταξύ δύο συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου -ο εξωταινιωτός και ο ατρακτοειδής φλοιός- ήταν πιο αδύναμη στις γυναίκες με νευρική ανορεξία.
Επειδή η νευρική ανορεξία έχει στον πυρήνα της τον περιορισμό της τροφής, μπορεί να εκδηλωθεί μια περίεργη συμπεριφορά: ο πάσχων να είναι κοντά σε αυτό που αποφεύγει. Όσοι έχουν νευρική ανορεξία έχουν εμμονή με το φαγητό: συλλέγουν συνταγές, διαβάζουν άρθρα, παρακολουθούν εκπομπές μαγειρικής, μαγειρεύουν για άλλους και προετοιμάζουν γεύματα που οι ίδιοι δεν θα φάνε. Aυτό το είδος εμμονής είναι ο τρόπος του εγκεφάλου να πει σε ένα άτομο που πεινάει ότι πρέπει να φάει.
Η εμμονή με το φαγητό δεν περιορίζεται μόνο σε άτομα με διατροφικές διαταραχές. Οποιοσδήποτε στερείται το φαγητό μπορεί να αναπτύξει εμμονή με το φαγητό. Σε μια μελέτη που διεξήχθη από τον Αμερικανό φυσιολόγο Ancel Keys μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, 36 ενήλικες συμφώνησαν να μειώσουν πάρα πολύ το φαγητό, όσο οι κρατούμενοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Keys διαπίστωσε ότι όλοι απέκτεισαν εμμονή με το φαγητό. Ονειρεύονταν και μιλούσαν συνεχώς γι’ αυτό ενώ όλα τα άλλα ήταν ασήμαντα. Αυτές οι σκέψεις υποχώρησαν μόνο όταν άρχισαν να τρώνε ξανά κανονικά και ανέκτησαν το σωματικό τους βάρος. Τρεις από τους συμμετέχοντες έγιναν σεφ, και αυτό δείχνει την επίδραση που είχε η εμπειρία της στέρησης φαγητού στη ζωή τους.
Η στέρηση του φαγητού, εκτός από εμμονή έχει και τη συνέπεια να μειώνει την απόδοση του εγκεφάλου. Μια μελέτη έδειξε ότι όσοι κατάφεραν να περιορίσουν την πρόσληψη τροφής προκειμένου να χάσουν βάρος, το έκαναν εις βάρος της ικανότητάς τους να εκτελούν πνευματικές εργασίες, και όταν αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη δίαιτά τους απέκτησαν και πάλι την καλή τους απόδοση.
Τα τελευταία δύο χρόνια, λόγω των κοινωνικών περιορισμών που έφερε η πανδημία της COVID-19, υπήρξε αύξηση στον αριθμό των εφήβων που αναζήτησαν θεραπεία για νευρική ανορεξία. Αυτό συνέβη επειδή οι πάσχοντες έχουν συνήθως άκαμπτες σκέψεις και συναισθήματα σε σχέση με το φαγητό ή την άσκηση, και όταν αντιμετωπίζουν εξωτερικούς στρεσογόνους παράγοντες, επιστρέφουν σε αυτές τις συμπεριφορές. Στη διάρκεια των λοκντάουν, οι ασθενείς είχαν μεγαλύτερους φόβους για αύξηση του βάρους τους και ανησυχία μήπως παχύνουν και χάσουν τη φυσική τους κατάσταση. Ωστόσο παρατηρήθηκε ότι οι περιπτώσεις νευρικής ανορεξίας στη διάρκεια της επιδημίας ήταν λιγότερο σοβαρές από ό,τι τα προηγούμενα χρόνια.
Συμβουλευτικές θεραπείες
Η απλή αλλαγή των διατροφικών προτύπων δεν λειτουργεί ως θεραπεία για τις διατροφικές διαταραχές. Δεν υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι οι φαρμακευτικές θεραπείες, όπως τα αντικαταθλιπτικά και τα αντιψυχωσικά, έχουν αποτέλεσμα. Οι πάσχοντες πρέπει να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα που βιώνουν και να τα αντιμετωπίσουν. Η θεραπεία βασίζεται στη δημιουργία πεποιθήσεων και συμπεριφορών που βοηθούν τον ασθενή να αισθάνεται λιγότερο ανήσυχος για το βάρος ή την εμφάνισή του. Η θεραπεία είναι συμβουλευτική που σημαίνει ότι χρειάζεται κάποιος ειδικός της ψυχικής υγείας, παρά διατροφολόγος. Ωστόσο, η πιο σημαντική ενέργεια που μπορεί να κάνει ένα άτομο για να αναρρώσει είναι να σταματήσει να κάνει δίαιτα ή να έχει άλλες επιβλαβείς διατροφικές συμπεριφορές. Στην καλύτερη περίπτωση, τα ποσοστά αποκατάστασης μέσω συζήτησης είναι μόνο 20-30% και, φυσικά, όσο περισσότερο ένα άτομο υποφέρει από ανορεξία, τόσο πιο εδραιωμένη είναι η ασθένεια και τόσο πιο δύσκολη η θεραπεία.
Μια μετα-ανάλυση για τις υπάρχουσες εξειδικευμένες ψυχολογικές θεραπείες κατέληξε σε ένα απογοητευτικό συμπέρασμα. Αξιολογήθηκαν ευρήματα από 35 τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές μεταξύ 1980-2017 που περιέλαβαν πάνω από 2.500 ασθενείς και εξειδικευμένες θεραπείες, όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, η οικογενειακή θεραπεία και οι αναδυόμενες φαρμακευτικές θεραπείες. Η διαπίστωση ήταν ότι αυτές οι θεραπείες δεν είχαν κάποιο πλεονέκτημα σε σχέση με την τυπική υποστηρικτική συμβουλευτική. Στην πραγματικότητα, με τις εξειδικευμένες θεραπείες υπήρχε μεγαλύτερη πιθανότητα για αυξημένο βάρος μέχρι το τέλος της θεραπείας και δεν φάνηκε βελτίωση με την πάροδο του χρόνου τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Αυτά τα ευρήματα σημαίνουν ότι υπάρχει μια επείγουσα ανάγκη για καλύτερη κατανόηση των νευροβιολογικών μηχανισμών της ασθένειας.
Μαγνητική διέγερση εγκεφάλου
Μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου δείχνουν ότι τα άτομα με νευρική ανορεξία έχουν κάποιες νευρικές διαφοροποιήσεις. Σύμφωνα με μια μελέτη που πραγματοποίησαν ερευνητές από το King’s College του Λονδίνου, η διέγερση τμημάτων του εγκεφάλου με μαγνητικά πεδία φαίνεται να μειώνει τα συμπτώματα και να βελτιώνει τη λήψη αποφάσεων στους πάσχοντες. Η μελέτη αυτή εξέτασε τη δυνατότητα μιας μη επεμβατικής τεχνικής διέγερσης του εγκεφάλου που ονομάζεται επαναλαμβανόμενη διακρανιακή μαγνητική διέγερση (rTMS) στη βελτίωση των συμπτωμάτων της ανορεξίας. Η rTMS έχει εγκριθεί από το NICE (National Institute for Health and Care Excellence) του Ηνωμένου Βασιλείου για τη θεραπεία της κατάθλιψης. Έχει επίσης δείξει δυνατότητες στη μείωση των συμπτωμάτων των διατροφικών διαταραχών. Η τεχνική είναι ασφαλής, σχετικά ανώδυνη και σπάνια σχετίζεται με σοβαρές παρενέργειες.
Η rTMS εφαρμόζει μαγνητικούς παλμούς στον εγκέφαλο που μπορούν να αλλάξουν τη νευρική δραστηριότητα. Τα θεραπευτικά αποτελέσματα πιστεύεται ότι επέρχονται ως αποτέλεσμα της νευροπλαστικότητας -της εύπλαστης φύσης του εγκεφάλου. Η απαλή μαγνητική διέγερση βοηθά τον εγκέφαλο να σχηματίσει νέες νευρικές συνδέσεις. Στην προαναφερθείσα μελέτη, η rTMS εφαρμόστηκε στον ραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή του εγκεφάλου που πιστεύεται ότι εμπλέκεται σε ορισμένες από τις δυσκολίες αυτορρύθμισης που σχετίζονται με την ανορεξία. Η συμμετέχοντες που είχαν μόνο μία συνεδρία πραγματικής rTMS ανέφεραν μειωμένη επιθυμία για να περιορίσουν την τροφή τους μέσα σε 24 ώρες, σε σχέση με αυτού που έλαβαν εικονική θεραπεία.
