Αν έχετε προδιαβήτη σημαίνει ότι έχετε υψηλότερο επίπεδο σακχάρου στο αίμα σας από το κανονικό. Αλλά δεν είναι αρκετά υψηλό -ακόμα- για να θεωρηθεί διαβήτης τύπου 2. Χωρίς αλλαγές στον τρόπο ζωής και τη διατροφή, διατρέχετε τον κίνδυνο να αναπτύξετε διαβήτη τύπου 2. Η πορεία από τον προδιαβήτη στον διαβήτη ουσιαστικά σημαίνει ότι χειροτερεύει η λειτουργία των βήτα κυττάρων του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη.
«Ο προδιαβήτης είναι μία προνοσηρή κατάσταση που αξιολογείται πλέον ως σημαντική μεταβολική διαταραχή», λέει ο Ανδρέας Μελιδώνης, Συντονιστής Διευθυντής του Διαβητολογικού – Καρδιομεταβολικού Κέντρου του Metropolitan Hospital. «Ουσιαστικά είναι μια διαταραχή του μεταβολισμού των υδατανθράκων, δηλαδή των σακχάρων και του αμύλου, με αποτέλεσμα τα επίπεδα γλυκόζης του αίματος να είναι πάνω από τα φυσιολογικά όρια, αλλά κάτω από τα καθορισμένα όρια για τον σακχαρώδη διαβήτη. Τα άτομα με προδιαβήτη έχουν αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης διαβήτη σε ένα βάθος χρόνου, από 2 μέχρι 10 έτη. Στην πενταετία, για παράδειγμα, σε πολλές περιπτώσεις, ο κίνδυνος αγγίζει το 30-50%. Δικαιολογημένα λοιπόν, ο προδιαβήτης θεωρείται “προθάλαμος” του διαβήτη».
Ο διαβήτης κάνει κακό στην υγεία διότι τα υψηλά επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα είναι τοξικά για τα αιμοφόρα αγγεία. Και καθώς τα αγγεία τροφοδοτούν με αίμα παντού το σώμα, κάθε όργανο επηρεάζεται και κυρίως, η καρδιά, τα νεφρά και τα μάτια. Εάν έχετε προδιαβήτη, η μακροπρόθεσμη βλάβη των υψηλών επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα σας μπορεί να έχει ήδη ξεκινήσει. Ωστόσο, υπάρχουν και καλά νέα. Η εξέλιξη από τον προδιαβήτη στον διαβήτη δεν είναι κάτι αναπόφευκτο. Το να τρώτε υγιεινά, να βάλετε τη σωματική δραστηριότητα στην καθημερινή σας ρουτίνα και να διατηρείτε ένα υγιές βάρος θα σας βοηθήσει να επαναφέρετε τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα σας στα φυσιολογικά επίπεδα.
Μια βασική συμβουλή είναι να χάσετε βάρος και αυτό σημαίνει να τρώτε λιγότερους επεξεργασμένους υδατάνθρακες, λιγότερο ανθυγιεινό λίπος και περισσότερες φυτικές ίνες. Η συμβουλή της απώλειας βάρους προέρχεται από πολλές τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές που δείχνουν ότι το αδυνάτισμα μπορεί να προλάβει την εμφάνιση του σακχαρώδη διαβήτη στο 65% των ανθρώπων. Ο πιο σημαντικός παράγοντας πρόληψης σε αυτές τις δοκιμές δεν ήταν η διατροφή αλλά η απώλεια βάρους. Όσο περισσότερο βάρος χάνει ένα άτομο, τόσο χαμηλότερος είναι ο κίνδυνος για διαβήτη τύπου 2. Το συναρπαστικό είναι ότι η απώλεια βάρους αποτρέπει το διαβήτη, ακόμη και αν στη συνέχεια το άτομο ανακτήσει σταδιακά το παλιό του βάρος.
Υδατάνθρακες εναντίον λιπών
Αλλά δεν είναι μόνο η απώλεια βάρους που βοηθάει. Σημαντικό όφελος προσφέρουν η υγιεινή διατροφή και η άσκηση, ανεξάρτητα από το αν θα χάσετε βάρος ή όχι. Και μόνο η μείωση των θερμίδων είναι παράγοντας βελτίωσης της λειτουργίας των βήτα κυττάρων του παγκρέατος. Για παράδειγμα, σε μελέτες όπου οι συμμετέχοντες κατανάλωναν μόνο 600 θερμίδες την ημέρα για επτά ημέρες, η λειτουργία του παγκρέατος βελτιώθηκε, έστω και με ελάχιστη μείωση του βάρους. Η κατάλληλη διατροφή, ακόμα και όταν δεν οδηγεί σε απώλεια βάρους, μπορεί να ανακόψει την πορεία προς τον διαβήτη.
Η παραδοσιακή συμβουλή για την υγιεινή διατροφή ήταν ο περιορισμός των λιπών και αυτό δεν εξαιρούσε τους διαβητικούς. Αλλά για πολλούς αυτή η σύσταση ακούγεται σαν “μια από τα ίδια”. Όταν κάποιος προτείνει μείωση των διατροφικών λιπών, χωρίς περαιτέρω διευκρίνιση, είναι σαν να προτείνει αύξηση των υδατανθράκων. Όμως ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα των διαβητικών και, σε μικρότερο βαθμό, των προδιαβητικών. Ο διαβήτης είναι μια ασθένεια “μη ανοχής” των υδατανθράκων και η επί χρόνια συμβουλή των γιατρών προς τους διαβητικούς να τρώνε υδατάνθρακες και μετά να κάνουν ένεση ινσουλίνης ή να παίρνουν άλλα φάρμακα έχει δεχτεί δριμεία κριτική τα τελευταία χρόνια.
Μπορεί, λοιπόν, να ενθαρρυνθείτε από το γεγονός ότι υπάρχουν άλλες διατροφικές προτάσεις που λειτουργούν εξίσου καλά με των περιορισμό των λιπών, αν όχι καλύτερα, για την αποτροπή της εμφάνισης διαβήτη. Για παράδειγμα, οι δίαιτες χαμηλών υδατανθράκων έχει αποδειχθεί ότι, βραχυπρόθεσμα, προκαλούν μεγαλύτερη απώλεια βάρους από τις δίαιτες χαμηλών λιπαρών. Ενώ η απώλεια βάρους μπορεί να είναι ο πρωταρχικός στόχος για την πρόληψη του διαβήτη τύπου 2, πολλοί προδιαβητικοί δεν είναι παχύσαρκοι ούτε υπέρβαροι σύμφωνα με τον κριτήριο του Δείκτη Μάζας Σώματος και άρα η συμβουλή “χάστε βάρος” δεν ταιριάζει σ’ αυτούς. Η λύση γι’ αυτή την ομάδα ανθρώπων είναι μια καλά διαμορφωμένη δίαιτα χαμηλών υδατανθράκων που περιλαμβάνει μη αμυλούχα λαχανικά, ξηρούς καρπούς και σπόρους, η οποία αποδεικνύεται πιο αποτελεσματική με την παραδοσιακή συμβουλή της μείωσης του διατροφικού λίπους.
Μια μεγάλη ισπανική μελέτη, η PREDIMED, έδειξε ότι η μεσογειακή διατροφή, με έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και ξηρούς καρπούς, βοήθησε στην πρόληψη του διαβήτη τύπου 2, παρόλο που οι συμμετέχοντες δεν έχασαν βάρος. Η μεσογειακή διατροφή, αν και πλούσια σε λιπαρά ήταν καλύτερη από τη διατροφή χαμηλών λιπαρών, όσον αφορά τη διατήρηση ενός υγιούς βάρους. Η πρόσληψη λιπαρών στα μεσογειακά διαιτολόγια έφτανε το 42% των ημερήσιων θερμίδων και σ’ αυτά τα άτομα δεν είχαν δοθεί οδηγίες για μείωση του καταναλισκόμενου λίπους. Η PREDIMED έδειξε ότι οι συστάσεις για μείωση του συνολικού λίπους στη διατροφή είναι παρωχημένες για τους διαβητικούς. Η σύσταση πρέπει να αφορά στη μείωση μόνο του ανθυγιεινού λίπους, όπως π.χ. τα τρανς λιπαρά, και όχι των υγιεινών λιπών όπως το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο.
«Ο πυρήνας της αντιμετώπισης του προδιαβήτη είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών και η υιοθέτηση μιας υγιεινής διατροφής, όπως είναι η μεσογειακή που θεωρείται πλέον και από τις Αμερικανικές επιστημονικές εταιρείες ως η κορωνίδα των διαφόρων προτύπων διατροφής», λέει ο κ. Μελιδώνης. «Τα άλλα σημαντικά στοιχεία είναι η εφαρμογή μιας αυξημένης σωματικής δραστηριότητας, τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας αερόβιας άσκησης την εβδομάδα, όπως είναι π.χ. το γρήγορα περπάτημα και φυσικά η απώλεια βάρους για όσα άτομα είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα».
Οι πρωτεΐνες
Υπάρχουν ενδείξεις ότι η προσθήκη πρωτεΐνης στη διατροφή μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα και στη μείωση του λίπους στο συκώτι και το πάγκρεας. Το λίπος στο συκώτι θεωρείται αιτία αντίστασης στην ινσουλίνη, μιας κατάστασης που προηγείται του διαβήτη -όποιος έχει αντίσταση στην ινσουλίνη δεν σημαίνει ότι θα γίνει διαβητικός αλλά όλοι οι διαβητικοί ξεκίνησαν με αντίσταση στην ινσουλίνη. Επίσης, το λίπος που συσσωρεύεται στο πάγκρεας βλάπτει τη λειτουργία των βήτα κυττάρων και οδηγεί σε διαβήτη. Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, για έναν διαβητικό ή για κάποιον που κινδυνεύει να γίνει διαβητικός, να μειώσει το σπλαχνικό λίπος. Αυτό μπορεί να συμβεί όχι μόνο με απώλεια βάρους και άσκηση αλλά και με τροποποίηση της διατροφής.
Σε μια μελέτη, τα προδιαβητικά άτομα που ακολουθούσαν διατροφή με περισσότερες πρωτεΐνες και λιγότερους επεξεργασμένους υδατάνθρακες είχαν εννιαπλάσια αύξηση στην έκκριση ινσουλίνης πρώτης φάσης, μειώνοντας τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα τους. Η μελέτη αυτή είχε σχεδιαστεί για να διατηρηθεί σταθερό το σωματικό βάρος των συμμετεχόντων, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να οφείλεται μόνο στη διατροφή.
Η απόκριση ινσουλίνης πρώτης φάσης είναι μια κρίσιμη λειτουργία και τα αναδυόμενα στοιχεία δείχνουν ότι οι πρωτεΐνες βοηθούν το πάγκρεας να αυξήσει αυτήν την αρχική έκκριση ινσουλίνης. Όταν ξεκινάτε να τρώτε, μέσα σε λίγα λεπτά απελευθερώνονται κόκκοι γεμάτοι ινσουλίνη που βρίσκονται ήδη “έτοιμοι για χρήση” στα εξωτερικά τοιχώματα των βήτα κυττάρων του παγκρέατος. Αν αυτή η ποσότητα δεν είναι αρκετή, το πάγκρεας μπορεί να παράγει περισσότερη ινσουλίνη και να τη συσκευάσει αλλά αυτό απαιτεί κάποιο χρόνο. Η πρώτη φάση είναι αυτή που η ινσουλίνη είναι “έτοιμη να φύγει”. Οι πάσχοντες από διαβήτη δεν έχουν την ικανότητα μιας ισχυρής, “πακεταρισμένης”, άμεσης απελευθέρωσης ινσουλίνης από τα βήτα κύτταρα. Αλλάζοντας τη διατροφή, αποκαθίσταται η απόκριση ινσουλίνης πρώτης φάσης. Αυτή η θετική επίδραση έχει παρατηρηθεί όχι μόνο στους διαβητικούς αλλά και στους προδιαβητικούς στους οποίους μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτερη.
«Στην προσπάθεια απώλειας βάρους και της εξέλιξης του προδιαβήτη σε διαβήτη απαιτείται η τήρηση ενός εξισορροπημένου προγράμματος διατροφής ανάλογου με αυτό που δίνεται σε άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, το οποίο θα πρέπει να σχεδιάζεται από τον θεράποντα γιατρό ή τον διατροφολόγο», λέει ο κ. Μελιδώνης. «Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει κυρίως πρωτεΐνη υψηλής βιολογικής αξίας όπως άπαχα κρέατα, ψάρια και ασπράδια αυγών, φυτικές ίνες όπως λαχανικά, άγουρα φρούτα και δημητριακά ολικής άλεσης, καλά λιπαρά π.χ. από σολομό, αμύγδαλα, αβοκάντο, και θα πρέπει ασφαλώς να περιορίζει τα σάκχαρα και τα αμυλούχα τρόφιμα όπως πατάτες, ζυμαρικά και ψωμί. Τα ζωικά λίπη επίσης θα πρέπει να περιορίζονται».
