Αρκετοί ιοί, συμπεριλαμβανομένου του SARS-CoV-2 σχετίζονται με το εγκεφαλικό επεισόδιο, ωστόσο οι μηχανισμοί με τους οποίους η λοίμωξη πυροδοτεί το εγκεφαλικό, ακόμη και μήνες μετά την φαινομενική επίλυση της λοίμωξης, δεν έχει διερευνηθεί αρκετά. Μεταξύ των παθογόνων, το εγκεφαλικό επεισόδιο σχετίζεται συχνά με τον ιό της ανεμοβλογιάς που προκαλεί επίσης τον έρπητα ζωστήρα.
Ο ιός του έρπητα ζωστήρα (Varicella Zoster Virus – VZV) μολύνει τον άνθρωπο στην παιδική ηλικία και προκαλεί ανεμοβλογιά. Στην συνέχεια ο ιός δεν φεύγει από το σώμα αλλά παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση, συνήθως στα γάγγλια των νεύρων -το 95% των ατόμων σε ορισμένες δυτικές χώρες θεωρείται ότι έχουν τον ιό στους γαγγλιακούς νευρώνες. Ο ιός μπορεί να ενεργοποιείται εκ νέου στη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου προκαλώντας βασανιστικό πόνο, όταν εξασθενήσει το ανοσοποιητικό του σύστημα, π.χ. εάν ληφθούν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, εμφανιστεί κακόηθες νόσημα ή HIV λοίμωξη. Μπορεί επίσης να ενεργοποιηθεί λόγω της μεγαλύτερης ηλικίας η οποίας συνοδεύεται από ανοσογήρανση. Συχνά, ωστόσο, ενεργοποιείται ύστερα από καταστάσεις στρες. Εκτιμάται ότι ο έρπης ζωστήρας επηρεάζει 1 στα 3 άτομα κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Η επανενεργοποίηση του ιού χαρακτηρίζεται από επώδυνες δερματικές βλάβες, μια σειρά από εξανθήματα που μερικές φορές μοιάζουν σαν “ζώνη”, εξ ου και το όνομα της πάθησης. Να σημειωθεί ότι για τον έρπητα ζωστήρα υπάρχει αποτελεσματικό εμβόλιο.
Αυξημένος κίνδυνος εγκεφαλικού για πάνω από ένα χρόνο
Όσοι εμφανίζουν έρπητα ζωστήρα διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου τους επόμενους 12 μήνες. Σε δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από εννιά μελέτες, ο σχετικός κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου φάνηκε να είναι κατά 78% αυξημένος τον πρώτο μήνα μετά την εμφάνιση του εξανθήματος και να μειώνεται σταδιακά στο 20% ύστερα από 12 μήνες. Ο έρπης ζωστήρας μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εγκεφαλικού, περισσότερο στα άτομα κάτω των 40 ετών, για τα οποία το εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα συνήθως δεν συνιστάται. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στα άτομα που έχουν βγάλει εξανθήματα στο πρόσωπό τους, ίσως λόγω της εγγύτητας με τον εγκέφαλο. Δεν γνωρίζουν όλοι οι γιατροί τη σχέση μεταξύ έρπητα ζωστήρα και εγκεφαλικού.
Η βιολογική βάση για το εγκεφαλικό επεισόδιο που σχετίζεται με τον έρπητα ζωστήρα εξηγείται εν μέρει, από την άμεση μόλυνση των εγκεφαλικών αρτηριών από τον ιό που οδηγεί σε αγγειακή φλεγμονή, απώλεια των έσω λείων μυϊκών κυττάρων και τελικά ισχαιμικό ή αιμορραγικό εγκεφαλικό. Πολλαπλές αναφορές υποδεικνύουν και έναν άλλο μηχανισμό που οδηγεί σε ανωμαλίες πήξης και ανάπτυξη θρόμβωσης. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το εγκεφαλικό μπορεί να σχετίζεται με κυστίδια λιπιδίων που ονομάζονται εξωσώματα και τα οποία μεταφέρουν πρωτεΐνες και γενετικές πληροφορίες μεταξύ των κυττάρων.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο The Journal of Infectious Diseases περιγράφει λεπτομερώς τους μηχανισμούς πίσω από τη σχέση του έρπητα ζωστήρα με το εγκεφαλικό. «Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν για το επώδυνο εξάνθημα που σχετίζεται με τον έρπητα ζωστήρα, αλλά μπορεί να μην γνωρίζουν ότι ο κίνδυνος εγκεφαλικού είναι αυξημένος για ένα χρόνο μετά τη μόλυνση», δήλωσε ο επικεφαλής της μελέτης Andrew Bubak, επίκουρος καθηγητής έρευνας στο Τμήμα Νευρολογίας στο την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Κολοράντο. «Είναι σημαντικό ότι το εξάνθημα συχνά θεραπεύεται πλήρως και τα άτομα αισθάνονται φυσιολογικά, αλλά παρόλα αυτά έχουν μια σημαντική αύξηση του κινδύνου για εγκεφαλικό».
Τα προφλεγμονώδη εξωσώματα
Για να κατανοήσουν καλύτερα τους μηχανισμούς, οι ερευνητές άρχισαν να εξετάζουν πιο προσεκτικά τα εξωσώματα. Αυτά τα κυστίδια λιπιδίων μεταφέρουν παθογόνο φορτίο που μπορεί να προκαλέσει θρόμβωση και φλεγμονή μακριά από το σημείο της μόλυνσης. Οι ερευνητές συνέλεξαν δείγματα πλάσματος από 13 ασθενείς με έρπητα ζωστήρα και 10 υγιή άτομα. Τα δείγματα ελήφθησαν τη στιγμή της μόλυνσης και μέσα σε τρεις μήνες παρακολούθησης για ένα υποσύνολο ασθενών. Διαπιστώθηκε ότι τα εξωσώματα θα μπορούσαν να προκαλέσουν θρόμβους αίματος σε άτομα που είχαν τη λοίμωξη. Βρέθηκαν επίσης προφλεγμονώδη εξωσώματα που ενέχουν κινδύνους για εγκεφαλικό κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης των τριών μηνών.
Οι επιστήμονες είπαν ότι τα ευρήματά τους υποδηλώνουν ότι σε ένα υποσύνολο ατόμων με έρπητα ζωστήρα, ο ιός μπορεί να μην επιστρέψει σε λανθάνουσα κατάσταση ή ότι τα κυκλοφορούντα εξωσώματα που προκαλούν παρατεταμένη προθρομβωτική κατάσταση μπορεί να επιμείνουν και μετά τη θεραπεία και την εξαφάνιση του εξανθήματος. Η χρήση αντιιικών παραγόντων για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα με την προσθήκη αντιαιμοπεταλιακών και αντιφλεγμονωδών παραγόντων θα μπορούσε να βοηθήσει. Ίσως να βοηθούσαν και πρωτοβουλίες πρόληψης μέσω εμβολιασμού για τον έρπητα ζωστήρα για τη μείωση του κινδύνου εγκεφαλικού, ιδιαίτερα σε άτομα με γνωστούς παράγοντες κινδύνου εγκεφαλικο. Εάν αυτά τα ευρήματα επιβεβαιωθούν με μια μεγαλύτερη διαχρονική μελέτη, τότε αυτό θα μπορούσε να αλλάξει την κλινική πρακτική.
Τα ευρήματα έχουν σημασία και για άλλους ιούς που προκαλούν εγκεφαλικό, όπως ο SARS-CoV-2, επειδή έχουν παρατηρηθεί θρομβωτικές επιπλοκές μήνες μετά τη νόσο Covid-19. Η μόλυνση από τον SARS-CoV-2 μπορεί να παράγει παθογόνα, προθρομβωτικά εξωσώματα. Ωστόσο, είναι επίσης πιθανό η επανενεργοποίηση του ιού της ανεμοβλογιάς και τα εξωσώματα του έρπητα ζωστήρα να συμβάλλουν επιπλέον στα εγκεφαλικά επεισόδια που σχετίζονται με τον COVID-19. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022 έδειξε ότι άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών με COVID-19 έχουν 15% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν έρπητα ζωστήρα και 21% περισσότερες πιθανότητες εάν νοσηλευτούν.
Ένα από τα συμπεράσματα είναι ότι αφότου μια μόλυνση έχει επιλυθεί, η ασθένεια μπορεί να μην έχει τελειώσει. Τα επίμονα εξωσώματα μπορεί να συνεχίσουν να πυροδοτούν παθολογικές αποκρίσεις μακριά από το σημείο της αρχικής μόλυνσης.
Περισσότερες πληροφορίες: Zoster-Associated Prothrombotic Plasma Exosomes and Increased Stroke Risk. The Journal of Infectious Diseases.
