Το σύνδρομο Μινχάουζεν (Munchausen) είναι μια ψυχολογική διαταραχή όπου κάποιος προσποιείται ότι είναι άρρωστος ή εσκεμμένα προκαλεί συμπτώματα ασθένειας στον εαυτό του. Η κύρια πρόθεσή του είναι να “παίζει τον άρρωστο” ώστε οι άνθρωποι να τον φροντίζουν και να είναι στο επίκεντρο της προσοχής.
Δεν περιλαμβάνονται στο σύνδρομο οι περιπτώσεις των προσποιούμενων ότι είναι άρρωστοι για διεκδίκηση επιδόματος ανικανότητας. Ούτε η απουσία από την εργασία, η οικονομική αποζημίωση ή πρόσβαση σε φάρμακα. Σκοπός του πάσχοντος είναι να καλύψει ψυχολογικές ανάγκες όπως η προσέλκυση της προσοχής των άλλων και η συμπάθεια στο πρόσωπό του. Το σύνδρομο πήρε το όνομά του από έναν Γερμανό αριστοκράτη, τον Baron Munchausen, ο οποίος έγινε διάσημος αφηγούμενος απίστευτες ιστορίες για τα κατορθώματά του.
Τα άτομα με το σύνδρομο Μινχάουζεν μπορούν να συμπεριφέρονται με διάφορους τρόπους, όπως:
- να προσποιούνται ότι έχουν ψυχολογικά συμπτώματα, π.χ. να λένε ότι ακούνε φωνές ή ότι βλέπουν πράγματα που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα.
- να προσποιούνται ότι έχουν σωματικά συμπτώματα π.χ. ότι έχουν πόνο στο στήθος ή πόνο στο στομάχι.
- να ενεργούν προσπαθώντας να αρρωστήσουν όπως π.χ. με σκόπιμη μόλυνση μιας πληγής τρίβοντας βρωμιά σε αυτήν.
Μερικοί άνθρωποι με σύνδρομο Μινχάουζεν μπορεί να περάσουν χρόνια πηγαίνοντας από νοσοκομείο σε νοσοκομείο προσποιούμενοι ένα ευρύ φάσμα ασθενειών. Όταν ανακαλυφθεί ότι λένε ψέματα, μπορεί να φύγουν ξαφνικά από το νοσοκομείο και να μετακομίσουν σε άλλη περιοχή. Τα άτομα με το σύνδρομο μπορεί να είναι πολύ χειριστικά και, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να υποβληθούν σε επώδυνη και μερικές φορές απειλητική για τη ζωή χειρουργική επέμβαση, παρόλο που γνωρίζουν ότι δεν είναι απαραίτητη.
Ποια είναι η αιτία του συνδρόμου;
Το σύνδρομο Μινχάουζεν είναι πολύπλοκο και ελάχιστα κατανοητό. Πολλοί άνθρωποι αρνούνται την ψυχιατρική θεραπεία ή το ψυχολογικό προφίλ, και δεν είναι σαφές γιατί συμπεριφέρονται έτσι. Διάφοροι παράγοντες έχουν αναγνωριστεί ως πιθανές αιτίες. Αυτές περιλαμβάνουν:
- συναισθηματικό τραύμα ή ασθένεια κατά την παιδική ηλικία, κάτι που συχνά έχει ως αποτέλεσμα την εκτεταμένη ιατρική φροντίδα.
- διαταραχή προσωπικότητας, μια κατάσταση ψυχικής υγείας που προκαλεί πρότυπα μη φυσιολογικής σκέψης και συμπεριφοράς.
- μνησικακία ενάντια σε πρόσωπα της εξουσίας ή σε επαγγελματίες υγείας.
Παιδικό τραύμα
Το σύνδρομο Μινχάουζεν μπορεί να προκληθεί από γονική παραμέληση και εγκατάλειψη ή άλλο παιδικό τραύμα. Ως αποτέλεσμα αυτού του τραύματος, ένα άτομο μπορεί να έχει ανεπίλυτα ζητήματα με τους γονείς του που του προκαλούν ψεύτικη ασθένεια. Μπορεί να το κάνουν αυτό επειδή:
- τιμωρούν τον εαυτό τους με το να αρρωστήσουν επειδή αισθάνονται ανάξιοι.
- θέλουν να νιώθουν σημαντικοί και να είναι στο επίκεντρο της προσοχής.
- θέλουν να μεταβιβάσουν την ευθύνη για την ευημερία και τη φροντίδα τους σε άλλους ανθρώπους.
Ορισμένα στοιχεία υποδηλώνουν ότι άτομα που είχαν εκτεταμένες ιατρικές διαδικασίες ή έλαβαν παρατεταμένη ιατρική φροντίδα κατά την παιδική ηλικία ή την εφηβεία τους, είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν το σύνδρομο Μινχάουζεν όταν μεγαλώσουν. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι συνδέουν τις παιδικές τους αναμνήσεις με την αίσθηση ότι τους φροντίζουν. Καθώς μεγαλώνουν, προσπαθούν να αποκτήσουν τα ίδια συναισθήματα καθησυχασμού προσποιούμενοι ότι είναι άρρωστοι.
Διαταραχές προσωπικότητας
Οι διάφορες διαταραχές προσωπικότητας που πιστεύεται ότι συνδέονται με το σύνδρομο Μινχάουζεν περιλαμβάνουν:
- αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας -όπου ένα άτομο μπορεί να χαίρεται να χειραγωγεί και να εξαπατά τους γιατρούς, δίνοντάς τους μια αίσθηση δύναμης και ελέγχου.
- οριακή διαταραχή προσωπικότητας -όπου ένα άτομο αγωνίζεται να ελέγξει τα συναισθήματά του και συχνά εναλλάσσεται μεταξύ θετικών και αρνητικών απόψεων για τους άλλους.
- ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας -όπου ένα άτομο συχνά εναλλάσσεται ανάμεσα στο να βλέπει τον εαυτό του ως ξεχωριστό και στο να φοβάται ότι είναι άχρηστο.
Επίσης, θα μπορούσε να είναι ένα άτομο με ασταθή αίσθηση της ταυτότητάς του που δυσκολεύεται να δημιουργήσει ουσιαστικές σχέσεις με τους άλλους. Παίζοντας τον «άρρωστο ρόλο» του επιτρέπει να υιοθετήσει μια ταυτότητα που φέρνει υποστήριξη και αποδοχή από τους άλλους. Η εισαγωγή στο νοσοκομείο δίνει στο άτομο μια σαφώς καθορισμένη θέση σε ένα κοινωνικό δίκτυο.
Διάγνωση
Η διάγνωση του συνδρόμου Μινχάουζεν είναι δύσκολη για τους γιατρούς. Τα άτομα με το σύνδρομο είναι συχνά πολύ πειστικά και ικανά να χειραγωγούν και να εκμεταλλεύονται τους γιατρούς. Συνήθως το άτομο είναι καλά ενημερωμένο για τα συμπτώματα των σωματικών η ψυχικών διαταραχών και μπορεί να ξεγελάσει γιατρούς ή ψυχολόγους. Γνωρίζει όμως καλά ότι λειτουργεί μέσα σε ψέματα και υπερβολές σε αντίθεση με το υποχονδριακό άτομο που πιστεύει ότι είναι πραγματικά άρρωστο.
Εάν ένας επαγγελματίας υγείας υποψιάζεται ότι ένα άτομο μπορεί να έχει σύνδρομο Μινχάουζεν, θα εξετάσει τα αρχεία υγείας του για να ελέγξει για ασυνέπειες μεταξύ του ισχυριζόμενου και του πραγματικού ιατρικού ιστορικού του.
Οι επαγγελματίες υγείας μπορούν επίσης να κάνουν δοκιμές για να ελέγξουν για ενδείξεις αυτοπροκαλούμενης ασθένειας ή παραβίασης κλινικών δοκιμών. Για παράδειγμα, το αίμα του ατόμου μπορεί να ελεγχθεί για ίχνη φαρμάκου που δεν θα έπρεπε να παίρνει, αλλά που θα μπορούσαν να εξηγήσουν τα συμπτώματά του. Οι γιατροί θα πρέπει να αποκλείσουν άλλα πιθανά κίνητρα για τη συμπεριφορά τους, όπως προσποιήσεις ασθένειας για οικονομικό όφελος ή επειδή θέλουν πρόσβαση σε ισχυρά παυσίπονα.
Το σύνδρομο Μινχάουζεν μπορεί συνήθως να διαγνωστεί εάν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πρόκλησης συμπτωμάτων, Το κύριο κίνητρο του ατόμου είναι να θεωρείται άρρωστο. Δεν υπάρχει άλλος πιθανός λόγος ή εξήγηση για τη συμπεριφορά τους
Θεραπεία
Το σύνδρομο Μινχάουζεν μπορεί να είναι δύσκολο θεραπευτεί επειδή τα περισσότερα άτομα αρνούνται να παραδεχτούν ότι έχουν πρόβλημα και αρνούνται να συνεργαστούν. Ορισμένοι ειδικοί συνιστούν στους γιατρούς και στους νοσοκόμους να υιοθετήσουν μια ήπια προσέγγιση χωρίς σύγκρουση, υποδηλώνοντας ότι το άτομο μπορεί να επωφεληθεί από την παραπομπή σε ψυχίατρο. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ένα άτομο με σύνδρομο Μινχάουζεν θα πρέπει να έρθει αντιμέτωπο άμεσα με την κατάστασή του και να ρωτηθεί γιατί είπε ψέματα.
Τα άτομα που πάσχουν είναι ψυχικά άρρωστα, αλλά συχνά παραδέχονται ότι έχουν μόνο σωματική ασθένεια. Εάν ένα άτομο παραδεχτεί τη συμπεριφορά του, μπορεί να παραπεμφθεί σε ψυχίατρο για περαιτέρω θεραπεία. Εάν δεν παραδέχεται ότι λέει ψέματα, οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι ο γιατρός που είναι υπεύθυνος για τη φροντίδα του θα πρέπει να ελαχιστοποιήσει την ιατρική επαφή μαζί του. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η σχέση γιατρού-ασθενούς βασίζεται στην εμπιστοσύνη και εάν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ασθενής δεν μπορεί πλέον να είναι αξιόπιστος, ο γιατρός δεν μπορεί να συνεχίσει τη θεραπεία.
Ψυχιατρική θεραπεία. Η ψυχιατρική θεραπεία είναι δυνατό να βοηθήσει στον έλεγχο των συμπτωμάτων του συνδρόμου εάν το άτομο παραδεχτεί ότι έχει πρόβλημα και συνεργαστεί. Δεν υπάρχει τυπική θεραπεία για το σύνδρομο Μινχάουζεν, αλλά ένας συνδυασμός ψυχανάλυσης και γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας έχει δείξει κάποια επιτυχία. Η ψυχανάλυση είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας που επιχειρεί να αποκαλύψει και να επιλύσει ασυνείδητες πεποιθήσεις και κίνητρα. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία βοηθά ένα άτομο να αναγνωρίσει μη χρήσιμες και μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις και πρότυπα συμπεριφοράς. Ένας ειδικά εκπαιδευμένος θεραπευτής διδάσκει στο άτομο τρόπους να αντικαταστήσει τις μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις με πιο ρεαλιστικές και ισορροπημένες.
Οικογενειακή θεραπεία. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, σε στενή επαφή με την οικογένεια, μπορεί ωφελήσει. Ο πάσχων και τα στενά μέλη της οικογένειάς του συζητούν πώς το σύνδρομο έχει επηρεάσει την οικογένεια και τις θετικές αλλαγές που μπορούν να γίνουν. Μπορεί επίσης να διδάξει στα μέλη της οικογένειας πώς να αποφεύγουν την ενίσχυση της ανώμαλης συμπεριφοράς του ατόμου. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την αναγνώριση του πότε το άτομο παίζει τον άρρωστο και την αποφυγή να του δείξετε ανησυχία ή να του προσφέρετε υποστήριξη.
Ποιος επηρεάζεται;
Φαίνεται ότι υπάρχουν δύο ξεχωριστές ομάδες ανθρώπων που επηρεάζονται από το σύνδρομο Μινχάουζεν. Αυτές είναι γυναίκες ηλικίας 20 έως 40 ετών, συχνά με υπόβαθρο στον τομέα της υγείας και ανύπαντροι λευκοί άνδρες ηλικίας 30 έως 50 ετών. Δεν είναι σαφές γιατί αυτές οι δύο ομάδες τείνουν να επηρεάζονται από το σύνδρομο Munchausen. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι το σύνδρομο υποδιαγιγνώσκεται επειδή πολλοί άνθρωποι καταφέρνουν να εξαπατήσουν το ιατρικό προσωπικό.
Σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου
Πέρα από το σύνδρομο Μινχάουζεν, όπου ο πάσχων αναφέρει ότι βιώνει τα συμπτώματα, υπάρχει και το σύνδρομο Μινχάουζεν «διά πληρεξουσίου ή διά αντιπροσώπου» (Munchausen Syndrome by Proxy), όπου ένα ένα παιδί ή ένας ηλικιωμένος παρουσιάζεται από τον πάσχοντα ότι έχει κάποια νόσο. Το κίνητρο του θύτη είναι η συμπάθεια και η θετική προσοχή που εισπράττει από το υγειονομικό προσωπικό και τον κοινωνικό περίγυρό του, καθώς εμφανίζεται ως αφοσιωμένος φροντιστής ή «άγγελος του ελέους». Υπάρχουν δύο μορφές εκδήλωσης του συνδρόμου αυτού, α) όταν ο δράστης περιγράφει ανύπαρκτα συμπτώματα και β) όταν προκαλεί ο ίδιος, με διάφορους τρόπους, αυτά τα συμπτώματα στο θύμα του.
