Η άνοιξη δεν είναι μια χαρούμενη εποχή για όσους πάσχουν από σοβαρή αλλεργία στη γύρη των φυτών. Οι κόκκοι της γύρης που απελευθερώνονται από τα φυτά για αναπαραγωγικούς σκοπούς προκαλούν σε ορισμένους ευαίσθητους ανθρώπους ρινική καταρροή, συχνό φτάρνισμα, μπούκωμα της μύτης, δύσπνοια, συριγμό, φαγούρα στα μάτια, βαρύ κεφάλι, δυσκολία στη συγκέντρωση και ξύπνημα στη διάρκεια του ύπνου. Το γεγονός ότι συχνά η μύτη είναι βουλωμένη και η αναπνοή πρέπει να γίνεται με το στόμα προκαλεί ξηροστομία και αυτό επηρεάζει την υγιεινή του στόματος λόγω της έλλειψης σάλιου.
Τα γριπώδη συμπτώματα προέρχονται από το γεγονός ότι το ανοσοποιητικό σύστημα αντιμετωπίζει ως απειλή ορισμένες ουσίες -συνήθως πρωτεΐνες- που κανονικά είναι αβλαβείς. Οι ουσίες που προκαλούν αλλεργία λέγονται αλλεργιογόνα και εισέρχονται στο σώμα με την εισπνοή, την κατάποση ή μέσω επαφής με το δέρμα. Τουλάχιστον 400 εκατομμύρια -περίπου το 5% των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο- έχουν αλλεργία στη γύρη. Υπάρχουν, φυσικά, και πολλά άλλα είδη αλλεργίας π.χ. σε ουσίες φαρμάκων ή τροφίμων και υπολογίζεται ότι το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού εμφανίζει κάποια αλλεργική αντίδραση -η πιο περίεργη αλλεργία είναι ίσως αυτή ορισμένων γυναικών στο αντρικό σπέρμα.
Ορισμένα ευρήματα είναι κάπως απαισιόδοξα για όσους πάσχουν από αναπνευστική αλλεργία. Με τα χρόνια, η επαναλαμβανόμενη έκθεση στα αεροαλλεργιογόνα προκαλεί μια φλεγμονώδη κατάσταση που μπορεί να αυξάνει την βαρύτητα της αλλεργικής νόσου εξαιτίας διαφόρων καταστροφών που συμβαίνουν στο σώμα. Μια μελέτη έδειξε ότι ακόμα και όταν ένα αλλεργικό άτομο δεν έχει συμπτώματα, παραμένει στο αναπνευστικό του σύστημα μια ελάχιστη φλεγμονή που κάνει πιο ευάλωτο το τραχειοβρογχικό δένδρο κι έτσι η αλλεργία μπορεί να πυροδοτηθεί από άλλες μη ειδικές συνθήκες, όπως λ.χ. από τους ρύπους της ατμόσφαιρας, ένα κρυολόγημα, ακόμη και το άγχος.
Ευαισθητοποίηση
Για να συμβεί μια αλλεργική αντίδραση, το άτομο πρέπει να ευαισθητοποιηθεί πρώτα σε κάποιο αλλεργιογόνο μετά από μία ή περισσότερες εκθέσεις σ’ αυτό. Αρχικά δεν παρουσιάζεται κανένα σύμπτωμα, απλά ο οργανισμός κάνει την “γνωριμία” του με το αλλεργιογόνο. Από εκείνη τη στιγμή παράγονται για το συγκεκριμένο αλλεργιογόνο ειδικά αντισώματα που λέγονται ανοσοσφαιρίνες Ε (IgE) καθώς και κύτταρα μνήμης. Τότε είναι που ο οργανισμός έχει ευαισθητοποιηθεί.
Τα αντισώματα επικάθονται σε κύτταρα του ανοσοποιητικού όπως είναι τα μαστοκύτταρα (σιτευτικά κύτταρα). Την επόμενη φορά που το ευαισθητοποιημένο άτομο έρθει σε επαφή με το αλλεργιογόνο, αυτό θα συνδεθεί με τα αντισώματα ενεργοποιώντας τα μαστοκύτταρα που βρίσκονται στη μύτη, το στόμα, το δέρμα ή αλλού. Τα μαστοκύτταρα παράγουν μια ουσία που λέγεται ισταμίνη και αρχικά την αποθηκεύουν εντός τους αλλά στη συνέχεια την απελευθερώνουν στην περιοχή που επηρεάζεται από το αλλεργιογόνο. Η ισταμίνη προσκολλάται σε ειδικά σημεία των κυττάρων που ονομάζονται «υποδοχείς» και αυτό ξεκινά μια διαδικασία φλεγμονής.
Το αποτέλεσμα; Εάν επηρεάζεται η μύτη σας η ισταμίνη κάνει τα λεπτά τοιχώματα της μύτης, που ονομάζονται μεμβράνες, να παράγουν περισσότερη βλέννα. Μπορεί να έχετε καταρροή ή βουλωμένη μύτη, ή φτάρνισμα. Εάν επηρεάζονται τα μάτια μπορεί να κοκκινήσουν και να έχετε φαγούρα ή δάκρυα, καθώς η ισταμίνη προκαλεί σύσπαση των λείων μυϊκών και νευρική διέγερση. Με την πάροδο του χρόνου, η συνεχιζόμενη διέγερση από το αλλεργιογόνο οδηγεί σε ρινική συμφόρηση και οίδημα των ιστών της μύτης ή της επένδυσης των ματιών.
Διάγνωση
Αν έχετε αλλεργικά συμπτώματα αλλά δεν γνωρίζετε την αιτία, υπάρχουν δερματικά τεστ γι’ αυτό το σκοπό. Σ’ αυτά τα τεστ, εισάγεται μια ελάχιστη ποσότητα διαφόρων αλλεργιογόνων στο δέρμα -πρόκειται για ένα πολύ μικρό τσίμπημα- ώστε να διαπιστωθεί αν θα εκδηλωθεί κάποια αντίδραση τα επόμενα λεπτά. Σε περίπτωση που κοκκινίσει το δέρμα γύρω από τσίμπημα σημαίνει ότι υπάρχει ευαισθητοποίηση στο συγκεκριμένο αλλεργιογόνο. Το πόσο ευαίσθητος είναι κάποιος φαίνεται από το μέγεθος της κοκκινίλας.
Τα δερματικά τεστ υπάρχουν για βασικά αλλεργιογόνα αλλά μπορεί κάποιος να έχει μια σπάνια αλλεργία για την οποία δεν έχει αναπτυχθεί τεστ. Στην Ελλάδα, τα συχνότερα αεροαλλεργιογόνα είναι τα αγρωστώδη -υπάρχουν πάνω από 600 είδη- και εξ’ αυτών το πιο συχνό είναι το περδικάκι (παριετάρια). Η ελιά επίσης προκαλεί αλλεργία σε πολλούς ανθρώπους. Λιγότερο συχνά είναι το χηνοπόδιο, το κυπαρίσσι, το πεντάνευρο, η αρτεμισία και το πεύκο. Το περδικάκι πλήττει σχεδόν το 50% των αλλεργικών στη γύρη στη χώρα μας, και δυστυχώς έχει μεγάλη διάρκεια ανθοφορίας, προκαλώντας συμπτώματα ακόμη και το φθινόπωρο στους πιο ευαίσθητους ανθρώπους.
Γνωρίζοντας τι είναι αυτό που προκαλεί αλλεργία θα σας βοηθήσει να αποφεύγετε το αλλεργιογόνο -όσο αυτό γίνεται. Μπορείτε επίσης να ωφεληθείτε γνωρίζοντας ποιες ώρες της ημέρας υπάρχει η υψηλότερη συγκέντρωση γύρης στον αέρα. Μια αμερικανική μελέτη βρήκε ότι οι πρώτες πρωινές ώρες έχουν μικρότερη συγκέντρωση από ό,τι αργά το απόγευμα. Η μελέτη παρακολούθησε τα επίπεδα της γύρης σε τρεις περιοχές της Ατλάντα για μια εβδομάδα χρησιμοποιώντας έναν αυτοματοποιημένο αισθητήρα και βρήκε ότι τα υψηλότερα επίπεδα σημειώθηκαν από τις 2 το μεσημέρι μέχρι τις 9 το βράδυ.
Οι φαρμακευτικές επιλογές
Υπάρχουν θεραπείες που μπορεί να σας βοηθήσουν. Οι πιο απλές είναι οι εκπλύσεις των ρινικών κόλπων με φυσιολογικό ορό που μπορούν να είναι χρήσιμες για τον καθαρισμό της βλέννας, των αλλεργιογόνων και του φλεγμονώδους υλικού (τη γνωστή μύξα) πριν χρησιμοποιήσετε άλλα φάρμακα. Χρησιμοποιείτε πάντα αποστειρωμένα υγρά για αυτό, διαφορετικά μπορεί να εμφανιστούν δυσάρεστες μολύνσεις των ρινικών κόλπων.
Επειδή τα συμπτώματα της αλλεργίας συχνά οφείλονται στην ισταμίνη, τα αντιισταμινικά έχουν χρησιμοποιηθεί για τη διαχείριση της αλλεργικής ρινίτιδας για δεκαετίες. Υπάρχουν σε δισκία, ρινικό σπρέι ή οφθαλμικές σταγόνες. Η ισταμίνη είναι βασικό χημικό αγγελιοφόρο μόριο στη διαδικασία της αλλεργίας, αλλά δεν είναι το μόνο, ως εκ τούτου, τα αντιισταμινικά είναι για την αντιμετώπιση ήπιων προβλημάτων. Όταν μπορείτε να προβλέψετε την έκθεση σε ένα αλλεργιογόνο, π.χ. όταν πηγαίνετε για πικνίκ στην εξοχή, η λήψη ενός αντιισταμινικού πριν από την έκθεση μπορεί να παρέχει προστασία. Τα αντιισταμινικά, γενικά, είναι καλά για τη φαγούρα, το φτάρνισμα και την καταρροή αλλά δεν ανακουφίζουν καλά από το μπλοκάρισμα της μύτης.
Παρόλο που πολλά αντιισταμινικά είναι διαθέσιμα χωρίς ιατρική συνταγή, έχετε κατά νου ότι μερικά είναι ηρεμιστικά και κάποια μπορεί να είναι επικίνδυνα στην εγκυμοσύνη ή όταν έχετε ορισμένες καρδιακές παθήσεις καθώς μπορεί να αλληλεπιδρούν με άλλα φάρμακα που λαμβάνετε. Επιλέξτε τις νεότερες ποικιλίες αντιισταμινικών. Τα παλαιότερα φάρμακα, τα οποία είναι ακόμα διαθέσιμα, προκαλούν υπνηλία και έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλουν σε εργατικά ατυχήματα σε ενήλικες και μαθησιακή διαταραχή στα παιδιά.
Εάν τα αντιισταμινικά δεν προσφέρουν ανακούφιση, η επόμενη θεραπεία είναι τα κορτικοστεροειδή που διατίθενται χωρίς συνταγή. Αυτά είναι αποτελεσματικά για όλες τις αλλεργικές καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένης της αλλεργικής ρινίτιδας και του άσθματος. Τα κορτικοστεροειδή χορηγούνται ως ρινικό σπρέι για την αλλεργική ρινίτιδα και μέσω συσκευής εισπνοής για το άσθμα. Σε αντίθεση με τα στεροειδή που χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης ή στο bodybuilding, αυτά τα φάρμακα δεν είναι εθιστικά και η μακροχρόνια χρήση δεν έχει σημαντικές παρενέργειες.
Τα κορτικοστεροειδή ρινικά σπρέι μπορούν να ληφθούν πριν εμφανιστούν συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας. Μετριάζουν τη φλεγμονή αλλά είναι σύνηθες οι ασθενείς να λένε ότι «δεν κάνουν» για αυτούς. Όμως δεν λαμβάνονται πάντα σωστά. Μπορεί να χρειαστούν πολλές ημέρες για να λειτουργήσουν και πρέπει να λαμβάνονται κάθε μέρα. Δεν πρέπει να τα σνιφάρετε (το φάρμακο θα καταλήξει στον λαιμό σας) και μην τα ψεκάζετε στο ευαίσθητο μεσαίο τμήμα της μύτης, το οποίο μπορεί να αιμορραγήσει.
Για το μπλοκάρισμα της μύτης υπάρχουν τα αποσυμφορητικά δισκία και σπρέι. Μπορούν να φανούν χρήσιμα, αλλά περιορίζονται στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και δεν επιλύουν την υποκείμενη φλεγμονή. Ενώ τα αποσυμφορητικά μπορεί να είναι μια καλή ιδέα όταν δεν μπορείτε να εισπνεύσετε, σχετίζονται με επιδείνωση του οιδήματος όταν υπάρχει κατάχρηση -γι’ αυτό και υπάρχει ο όρος φαρμακευτική ρινίτιδα (rhinitis medicamentosa). Εάν τα παίρνετε αρκετό καιρό, ο οργανισμός διακόπτει τη δική του παροχή, οπότε όταν αφαιρεθεί το φάρμακο, η κατάσταση χειροτερεύει. Άρα, τα αποσυμφορητικά πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ.
Εάν η αλλεργική ρινίτιδα είναι σοβαρή, ο γιατρός θα εξετάσει το ενδεχόμενο μιας σειράς ρινικών σταγόνων στεροειδών υψηλότερης ισχύος, αλλά αυτά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για πάνω από ένα μήνα, καθώς μπορούν να προκαλέσουν διάβρωση της ρινικής επένδυσης. Η προσθήκη ενός φαρμάκου που δρα σε μόρια που είναι βασικοί αγγελιοφόροι της φλεγμονής (π.χ. μόρια που καλούνται λευκοτριένια), όπως η μοντελουκάστη (montelukast), μπορεί μερικές φορές να είναι χρήσιμη. Αυτά τα δισκία είναι συνήθως καλά ανεκτά, ωστόσο κάποιοι άνθρωποι έχουν παρενέργειες, όπως πονοκέφαλοι, που οδηγούν στη διακοπή της λήψης τους.
Για άτομα που έχουν αλλεργική ρινίτιδα μαζί με άσθμα ή άλλη αλλεργική νόσο, υπάρχουν φάρμακα που μπλοκάρουν τους αγγελιοφόρους της αλλεργίας με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, όπως το μονοκλωνικό αντίσωμα ντουπιλουμάμπη (dupilumab). Αν και είναι πολύ ακριβό για να συνταγογραφηθεί μόνο για την αλλεργική ρινίτιδα, η ύπαρξη αυτού του φαρμάκου δείχνει ότι οι επιστήμονες έχουν αρχίσει να κατανοούν τους σχετικούς μηχανισμούς. Η ντουπιλουμάμπη αναστέλλει τη σηματοδότηση της ιντερλευκίνης-4 και ιντερλευκίνης-13, δύο βασικών πρωτεϊνών που διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην εκδήλωση συγκεκριμένων τύπων άσθματος, καθώς και σε αρκετές αλλεργικές παθήσεις.
Ανοσοθεραπεία
Η τελική επιλογή για τον έλεγχο της αλλεργικής ρινίτιδας είναι η ανοσοθεραπεία. Περιλαμβάνει την έγχυση μικρών αλλά αυξανόμενων δόσεων εκχυλίσματος ενός αλλεργιογόνου έτσι ώστε το ανοσοποιητικό σύστημα να εξοικειωθεί σταδιακά με την ουσία και να μην αντιδρά απότομα όταν την συναντά. Μπορεί να χρειαστούν 3-5 χρόνια προκειμένου να ολοκληρωθεί η θεραπεία, και περιλαμβάνει πολλές ενέσεις (ακόμα και 80) οι οποίες γίνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Αυτό συμβαίνει επειδή πρέπει να χορηγηθεί αρκετή ποσότητα από το αλλεργιογόνο, αλλά όχι πολύ κάθε φορά ώστε να πυροδοτήσει μια αντίδραση. Οι βελτιώσεις που παρατηρούνται είναι σταδιακές παρά μια πλήρης μόνιμη επίλυση του προβλήματος.
Αντί για ενέσεις, το αλλεργιογόνο μπορεί επίσης να δοθεί ως σταγόνες ή δισκία κάτω από τη γλώσσα (υπογλώσσια). Οι ασθενείς συνήθως ρωτούν ποια θεραπεία είναι καλύτερη. Η έρευνα δείχνει ότι και οι δύο είναι αποτελεσματικές. Μερικά παιδιά μπορεί να μην ανέχονται τακτικές ενέσεις, ενώ άλλα δεν μπορούν να κρατήσουν το δισκίο κάτω από τη γλώσσα τους. Ο αλλεργιολόγος θα καθορίσει την καλύτερη στιγμή για να ξεκινήσει η ανοσοθεραπεία, καθώς θα ήταν προτιμότερο να μην συμπέσει με την άνοιξη. Οι ασθενείς συνήθως παρατηρούν βελτιωμένα συμπτώματα μετά από έξι έως 12 μήνες.
Η ανοσοθεραπεία με αλλεργιογόνα μπορεί να βοηθήσει επίσης τις εξάρσεις άσθματος σε άτομα που έχουν διαγνωστεί με άσθμα και έχουν συγχρόνως αλλεργική ρινίτιδα. Μπορεί επίσης να μειώσει την πιθανότητα εμφάνισης άσθματος σε παιδιά με αλλεργική ρινίτιδα. Οι ασθματικοί θα πρέπει να ξεκινούν ανοσοθεραπεία με αλλεργιογόνα μόνο εάν το άσθμα τους είναι καλά ελεγχόμενο.
Πρόσφατα αναπτύχθηκε μια ταχείας δράσης ανοσοθεραπεία που διαρκεί μόλις δύο μήνες. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει μόνο τρεις ενέσεις αλλεργιογόνου. Αυτό συμβαίνει επειδή η ουσία εγχέεται απευθείας εντός ενός λεμφαδένα στη βουβωνική χώρα και όχι απλώς κάτω από το δέρμα. Οι λεμφαδένες είναι μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος και περιέχουν κύτταρα που υπερασπίζονται τον οργανισμό από τα παθογόνα. Άμεση ένεση στους λεμφαδένες σημαίνει ότι το αλλεργιογόνο πηγαίνει εκεί όπου είναι πιο απαραίτητο.
Όταν η γύρη γίνεται θανατηφόρα
Η αλλεργία στη γύρη των φυτών μπορεί να προκαλέσει μια γενική κατάσταση αυξημένων ανοσολογικών αποκρίσεων. Για παράδειγμα, το 30% των ασθενών με αλλεργική ρινίτιδα θα εμφανίσει κάποια στιγμή αλλεργικό άσθμα, μια αναπνευστική νόσο ερεθισμού των πνευμόνων. Το άσθμα επηρεάζει τους βρόγχους, δηλαδή τους αεραγωγούς, τα “σωληνάκια” μεταφοράς αέρα στους πνεύμονες. Οι αεραγωγοί αντιδρούν σε διάφορα ερεθίσματα (καπνός, ιώσεις κ.α.) και στην περίπτωση των αλλεργιογόνων μπορούν να εμφανίσουν φλεγμονή που χαρακτηρίζεται από αυξημένη παραγωγή βλέννας, πρήξιμο της εσωτερικής επιφάνειάς τους και πάχυνση των τοιχωμάτων τους.
Στην περίπτωση μιας ισχυρής καταιγίδας που συμβαίνει την άνοιξη, πέφτει η θερμοκρασία και αυξάνεται απότομα η υγρασία. Αυτό μπορεί να προκαλέσει τη διάρρηξη των κόκκων γύρης ορισμένων φυτών, σε σωματίδια που είναι αρκετά μικροσκοπικά για να διεισδύσουν βαθύτερα στους πνεύμονες, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει άσθμα. Πολλοί άνθρωποι, ακόμη και εκείνοι που δεν έχουν διαγνωσμένο άσθμα, μπορεί να επηρεαστούν. Πρέπει να ξέρετε ότι η έκθεση στη γύρη μπορεί να έχει καθυστερημένη επίδραση στους αεραγωγούς. Αυτό σημαίνει ότι μερικές φορές μπορεί να εμφανιστούν κρίσεις άσθματος ή αναπνευστικά συμπτώματα μερικές ημέρες μετά την έκθεση.
Ένα καταγεγραμμένο περιστατικό μαζικής πρόκλησης άσθματος λόγω καταιγίδας σημειώθηκε στη Μελβούρνη κατά τη διάρκεια της περιόδου γύρης γρασιδιού το 2016. Περίπου 10.000 άνθρωποι επλήγησαν και τα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν με αποτέλεσμα 10 άνθρωποι να πεθάνουν εκείνο το βράδυ -κινδύνεψαν ακόμη και άτομα που δεν είχαν ιστορικό άσθματος.
Οι ρύποι κάνουν χειρότερα τα αλλεργιογόνα
Πριν από έναν αιώνα δεν υπήρχαν πολλοί πάσχοντες από αλλεργία στη γύρη των φυτών. Ένας λόγος της αύξησης είναι η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της θερμοκρασίας, κάτι που έχει κάνει τα φυτά να παράγουν γύρη για μεγαλύτερη χρονική διάρκεια. Ακόμα πιο σημαντικό όμως φαίνεται πως είναι ότι οι εκπομπές ρύπων από τα οχήματα δημιουργούν ένα «φωτοχημικό νέφος» που παγιδεύει τη γύρη και εμποδίζει τη διαφυγή της στην ανώτερη ατμόσφαιρα. Εάν λοιπόν κατοικείται στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης με πολλά αυτοκίνητα, πιθανόν τα συμπτώματά σας να είναι βαρύτερα -βοηθάει να έχετε κλειστά τα παράθυρα του αυτοκινήτου αν κυκλοφορείτε στο κέντρο.
Μια μελέτη βρήκε κάτι πολύ συγκεκριμένο για τον τρόπο που επιδρούν οι ρύποι της ατμόσφαιρας στα συμπτώματα της αλλεργίας. Οι ρυπαντές του αέρα όπως το όζον (συστατικό της αιθαλομίχλης) και το διοξείδιο του αζώτου (βρίσκεται στα καυσαέρια των αυτοκινήτων) μπορούν να επηρεάσουν τη δράση των αλλεργιογόνων κολλώντας επάνω τους. Για παράδειγμα, σε ένα αλλεργιογόνο που ονομάζεται Bet v 1 και βρίσκεται στη γύρη της σημύδας, οι εν λόγω ρυπαντές προκαλούν χημικές μεταβολές που επιδεινώνουν την ανοσολογική αντίδραση.
Οι κόκκοι της σημύδας πριν και μετά την απορρόφηση ρύπων (Εικόνα από ηλεκτρονικό μικροσκόπιο).
Πρέπει να ξέρετε ότι ενώ η αιτία της αλλεργικής ρινίτιδας είναι η γύρη, διάφοροι άλλοι παράγοντες μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα δρώντας ερεθιστικά, όπως ο καπνός του τσιγάρου και των τζακιών, τα αρώματα, η αφρικανική σκόνη, οι έντονες μυρωδιές, τα σπρέι, τα αρώματα, τα καθαριστικά του σπιτιού ακόμα και ο άνεμος -ο ερεθισμός αυτός συμβαίνει επειδή υπάρχει στον ασθενή ήδη η υποκείμενη φλεγμονή.
