Όταν έχετε πονοκέφαλο παίρνετε Nurofen ή Naprosyn; Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μια προτίμηση επειδή έχουν μάθει με τον καιρό ότι κάτι λειτουργεί καλύτερα από το άλλο στην ανακούφιση του πόνου τους. Αυτές οι διαφορές από άτομο σε άτομο ισχύουν σχεδόν για κάθε φάρμακο, είτε είναι συνταγογραφούμενο είτε όχι.
Τι θα γινόταν αν μπορούσατε να κάνετε μια γονιδιωματική εξέταση που θα αποκάλυπτε τον κίνδυνο να αναπτύξετε διάφορες ασθένειες; Σκεφτείτε επίσης ότι αυτή η εξέταση θα μπορούσε να σας πει ποια φάρμακα θα ήταν πιο αποτελεσματικά εάν όντως εμφανίζατε μια συγκεκριμένη ασθένεια.
Η ιατρική ακριβείας παρέχει καθοδήγηση για τον καλύτερο τρόπο εφαρμογής των θεραπειών λαμβάνοντας υπόψη τα γονίδιά σας. Προέκυψε από την τεχνολογία προσδιορισμού αλληλουχίας του DNA και τον διαθέσιμο όγκο πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο που τα γονίδια επηρεάζουν την υγεία. Επίσης λαμβάνει υπόψη τον τρόπο με τον οποίο τα φάρμακα απορροφώνται και μεταβολίζονται, ένας τομέας της ιατρικής ακριβείας που ονομάζεται φαρμακογονιδιωματική.
Το πρόβλημα της δοσολογίας
Φαρμακοποιοί, γιατροί και ερευνητές προσπάθησαν εδώ και δεκαετίες να καταλάβουν γιατί το ίδιο φάρμακο και στην ίδια δόση, λειτουργεί καλά σε μερικούς ανθρώπους αλλά όχι σε άλλους. Επίσης γιατί μερικοί εμφανίζουν παρενέργειες και άλλοι όχι. Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στις διαφορετικές αποκρίσεις απέναντι στο ίδιο φάρμακο, συμπεριλαμβανομένης της ηλικίας, άλλων φαρμάκων που μπορεί να λαμβάνονται συγχρόνως, της νεφρικής λειτουργίας και του καπνίσματος.
Αλλά είναι σαφές ότι η γενετική μπορεί επίσης να είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Η κατανόηση των γενετικών διαφορών σημαίνει ότι οι γιατροί μπορούν να ακολουθήσουν μια πιο εξατομικευμένη προσέγγιση στην επιλογή του σωστού φαρμάκου και της σωστής δόσης για κάθε άτομο. Αυτό το είδος εξατομικευμένης λήψης ενός φαρμάκου είναι ένα παράδειγμα της ιατρική ακριβείας.
Σήμερα, τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα γενετικά τεστ αναζητούν παραλλαγές (ονομάζονται επίσης πολυμορφισμοί) γονιδίων τα οποία φέρουν οδηγίες για τη δημιουργία ενζύμων στο συκώτι που μεταβολίζουν τα φάρμακα. Τα ένζυμα στο συκώτι διασπούν τα φάρμακα για να τα καταστήσουν ανενεργά, οπότε το σώμα στη συνέχεια τα εξαλείφει. Όταν ένα ένζυμο διασπά ένα φάρμακο πολύ πιο γρήγορα απ’ ότι θα έπρεπε, τότε αυτό το φάρμακο δεν λειτουργεί όπως προοριζόταν. Αν πάλι το συκώτι δεν μπορεί να απαλλάξει το σώμα αποτελεσματικά από τη δραστική ουσία, αυτό μπορεί να οδηγήσει επίσης σε παρενέργειες.
Ορισμένα φάρμακα καταναλώνονται σε μια μορφή που αρχικά είναι ανενεργή και μεταβολίζονται στο συκώτι στην ενεργή τους μορφή. Τα ηπατικά ένζυμα είναι κρίσιμα για να λειτουργήσουν αυτά τα φάρμακά. Όταν ένα ηπατικό ένζυμο δεν λειτουργεί σωστά λόγω κάποιας γονιδιακής παραλλαγής, το φάρμακο δεν μπορεί να μετατραπεί στην ενεργή του μορφή. Οι διαφορές στον τρόπο με τον οποίο τα ένζυμα διασπούν τα φάρμακα μπορεί να σημαίνουν ότι οι άνθρωποι χρειάζονται διαφορετικές δόσεις για να επιτύχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Πολλές από αυτές τις γονιδιακές παραλλαγές είναι συχνές στον γενικό πληθυσμό και μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις σχετικά με το σωστό φάρμακο και τη σωστή δόση.
Για παράδειγμα, τα παιδιά με λευχαιμία ελέγχονται για μια παραλλαγή γονιδίου για ένα ένζυμο που διασπά τις θειοπουρίνες. Αυτά τα φάρμακα χρησιμοποιούνται συνήθως για τη θεραπεία της παιδικής λευχαιμίας και λαμβάνονται στην ενεργή τους μορφή. Εάν ένα γενετικό τεστ αποκαλύψει ότι ένα ένζυμο που μεταβολίζει το φάρμακο δεν λειτουργεί σωστά, τότε μπορεί να χορηγηθεί σε πολύ μικρότερη δόση η οποία προσφέρει τα ίδια οφέλη όπως σε κάποιο άτομο του οποίου το ένζυμο λειτουργεί κανονικά και λαμβάνει έως και 10 φορές μεγαλύτερη δόση.
Για φάρμακα που μετατρέπονται σε ενεργή μορφή στο συκώτι, οι γενετικές παραλλαγές μπορεί να σημαίνουν ότι κάποιος χρειάζεται να πάρει εντελώς διαφορετικό είδος φαρμάκου. Ένα παράδειγμα είναι το Plavix (κλοπιδογρέλη) που χρησιμοποιείται συνήθως μετά από καρδιακές προσβολές ή αγγειοπλαστική με μπαλονάκι για την πρόληψη των θρόμβων αίματος. Πρέπει προηγουμένως να ενεργοποιηθεί στο συκώτι, αλλά οι γονιδιακές παραλλαγές στο πιο σημαντικό ένζυμο για αυτή τη διαδικασία σημαίνουν ότι το 25-30% των ανθρώπων δεν μπορούν να μετατρέψουν πλήρως το Plavix στην ενεργή του μορφή. Όταν τα άτομα με αυτήν την παραλλαγή γονιδίου λαμβάνουν το Plavix, είναι λιγότερο αποτελεσματικό στην πρόληψη των καρδιακών προσβολών και των ισχαιμικών εγκεφαλικών επεισοδίων.
Γονιδιωματική ανάλυση
Επί του παρόντος, πάνω από 100 φάρμακα έχουν φαρμακογενετικές πληροφορίες στις οδηγίες λήψης τους. Με την πάροδο του χρόνου, όλο και περισσότερα φάρμακα θα προστίθενται σ’ αυτή τη λίστα, επιτρέποντας πιο εξατομικευμένες αποφάσεις θεραπείες. Σήμερα, οι γενετικές πληροφορίες συλλέγονται μέσω γενετικής εξέτασης που αξιολογεί συγκεκριμένα γονίδια ενδιαφέροντος. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνονται οι γενετικές πληροφορίες θα αλλάξει τα επόμενα χρόνια.
Στο μέλλον αναμένεται ότι ολόκληρο το γονιδίωμα ενός ατόμου (τα τρία δισεκατομμύρια γράμματα του γενετικού του κώδικα) θα ορίζεται και θα αποθηκεύεται για χρήση. Όταν συμβεί αυτό, η χρήση γενετικών πληροφοριών για την ενημέρωση των αποφάσεων σχετικά με το σωστό φάρμακο και τη σωστή δόση θα περιλαμβάνει πιθανώς μηχανογραφημένες προσεγγίσεις που θα συνδυάζουν τα γενετικά δεδομένα με τις γνώσεις που συσσωρεύονται. Είμαστε πιθανώς τουλάχιστον μια δεκαετία πριν αυτό γίνει πραγματικότητα.
