Η εμπειρία της περιόδου ποικίλλει μεταξύ των γυναικών. Μπορεί να είναι ελαφριά και εντελώς ανώδυνη για κάποιες, και εξουθενωτική για άλλες. Αλλά οι επώδυνες περίοδοι στην εφηβεία συνήθως βελτιώνονται με την πάροδο του χρόνου. Τα έφηβα κορίτσια είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από επώδυνες περιόδους σε σύγκριση με τις ενήλικες γυναίκες, ιδιαίτερα αυτές που έχουν αποκτήσει παιδιά.
Η πλειονότητα των γυναικών βιώνει κάποιες κράμπες για μία έως δύο ημέρες κατά τη διάρκεια της περιόδου τους, και αυτό είναι φυσιολογικό. Ωστόσο, ορισμένες γυναίκες έχουν πόνους περιόδου που δεν αντιμετωπίζονται εύκολα και χρειάζεται να πάρουν άδεια από το σχολείο ή την εργασία -η κατάσταση αυτή λέγεται δυσμηνόρροια. Ο πόνος σε αυτό το βαθμό δεν είναι φυσιολογικός και πρέπει να διερευνηθεί.
Γιατί οι περίοδοι προκαλούν πόνο
Περίοδος είναι η αποβολή του βλεννογόνου της μήτρας, που ονομάζεται ενδομήτριο -της επένδυσης της μήτρας. Κάθε μήνα, η μήτρα προετοιμάζεται για την εγκυμοσύνη αναπτύσσοντας μια παχιά επένδυση που έχει πλούσια παροχή αίματος, εν αναμονή της εμφύτευσης ενός εμβρύου. Όταν δεν επέρχεται η εγκυμοσύνη, το γυναικείο σώμα εμφανίζει την περίοδο ως υποπροϊόν του ενδομητρίου.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου τα αιμοφόρα αγγεία ανοίγουν, η επένδυση αποβάλλεται από το τοίχωμα της μήτρας και ο μυς της μήτρας συστέλλεται για να αποβάλει το αίμα και τον ιστό. Κατά τη διάρκεια αυτών των ήπιων συσπάσεων, είναι συνηθισμένο για τις γυναίκες να αισθάνονται μια αίσθηση κράμπας στην κάτω κοιλιακή χώρα καθώς τα προϊόντα αίματος αποβάλλονται μέσω του σώματος της μήτρας και έξω από τον τράχηλο της μήτρας προτού βγουν από τον κόλπο.
Οι συσπάσεις πυροδοτούνται από ενώσεις που μοιάζουν με ορμόνες που παράγονται από το σώμα, τις προσταγλανδίνες. Αυτές είναι η κύρια πηγή πυελικού πόνου που σχετίζεται με την έμμηνο ρύση. Οι προσταγλανδίνες απελευθερώνονται ακριβώς για να προκαλέσουν κράμπες, κάτι που βοηθά στην ώθηση του εμμηνορροϊκού αίματος έξω από τη μήτρα και στον κόλπο, αλλά τα υψηλότερα επίπεδά τους προκαλούν σοβαρές κράμπες οι οποίες είναι συνήθως πιο έντονες τις πρώτες μία-δύο ημέρες της περιόδου και στη συνέχεια εγκαθίστανται για τις υπόλοιπες τέσσερις έως πέντε ημέρες.
«Ο πόνος είναι το αποτέλεσμα των μυϊκών συσπάσεων της μήτρας και κατά καιρούς, έχουν προταθεί πολλές θεωρίες για τις πιθανές αιτίες του, αλλά καμία δεν έχει πλήρως αποδειχθεί», λέει ο Παναγιώτης Χριστόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής Γυναικολογίας, στην Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών. «Η θεωρία που επικρατεί σήμερα είναι ότι η δράση των προσταγλανδινών προκαλούν μειωμένη αιμάτωση της μήτρας, με αποτέλεσμα τον πόνο. Σε κάποιες γυναίκες, παράγονται μεγαλύτερες ποσότητες προσταγλανδινών και αυτό έχει ως συνέπεια να μειώνεται η ποσότητα του αίματος προς τη μήτρα και να εμφανίζεται ο πόνος. Η συχνότητα εμφάνισης της δυσμηνόρροιας είναι μεγαλύτερη συνήθως στα τέλη της εφηβείας και βαίνει μειούμενη με την αύξηση της ηλικίας. Το κάπνισμα ή η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, μπορεί να αυξήσουν την ένταση της δυσμηνόρροιας. Κάποιοι παράγοντες που επιδεινώνουν την κατάσταση είναι οι ορμονικές αλλαγές, η ανεπάρκεια μαγνησίου, η ανεπάρκεια των απαραίτητων λιπαρών οξέων και η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β6».
Παναγιώτης Χριστόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής Γυναικολογίας, στην Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών: Σε κάποιες γυναίκες, παράγονται μεγαλύτερες ποσότητες προσταγλανδινών και αυτό έχει ως συνέπεια να μειώνεται η ποσότητα αίματος προς τη μήτρα και να εμφανίζεται πόνος.
Πρωτοπαθής και δευτεροπαθής δυσμηνόρροια
Ο πόνος κατά τη διάρκεια της περιόδου χωρίζεται σε δύο τύπους: πρωτοπαθή και δευτεροπαθή. Η πρωτοπαθής δυσμηνόρροια αναφέρεται σε πόνους περιόδου, που αρχίζουν αμέσως μετά την έναρξη της εμμήνου ρύσεως. Αυτό τείνει να βελτιώνεται καθώς το έφηβο κορίτσι μεγαλώνει. Η αιτία του πόνου δεν είναι γνωστή, αλλά πιστεύεται ότι εμπλέκονται οι ορμονικές διακυμάνσεις.
Η δευτεροπαθής δυσμηνόρροια αναφέρεται σε πόνους περιόδου που προκύπτουν από κάποια ιατρική διαταραχή στο αναπαραγωγικό σύστημα. Αυτοί, αντί να βελτιώνονται με την πάροδο του χρόνου, επιδεινώνονται. Οι αιτίες είναι πολλές και πιο κοινή είναι η ενδομητρίωση, μια κατάσταση κατά την οποία ιστός παρόμοιος με την επένδυση του ενδομητρίου, αναπτύσσεται έξω από τη μήτρα. Μπορεί να αναπτυχθεί στις ωοθήκες, στο έντερο και σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις έχει βρεθεί έξω από τη λεκάνη, ακόμη και στους πνεύμονες. Οι ορμόνες που πυροδοτούν μια περίοδο προκαλούν αιμορραγία σε αυτά τα σημεία του εμφυτευμένου ενδομητρικού ιστού και αυτό προκαλεί πόνο. Η ενδομητρίωση συνήθως κάνει τους πόνους περιόδου να ξεκινούν νωρίτερα και να διαρκούν περισσότερο από ό,τι συνήθως. Μερικές φορές ο πόνος δεν υποχωρεί όταν τελειώνει η περίοδος. Οι γυναίκες με ενδομητρίωση μπορεί να έχουν πόνο τη στιγμή της ωορρηξίας ή πόνο κατά τη διάρκεια του σεξ.
Πολλές γυναίκες μπορεί να αγνοούν την ενδομητρίωση ή να πιστεύουν ότι ο πόνος τους είναι φυσιολογικός. Πολλές τείνουν να ανέχονται τον πόνο. Αν και η ακριβής αιτία της ενδομητρίωσης είναι άγνωστη, υπάρχουν διάφορες θεωρίες όπως η ανάδρομη (αντίθετη από την προβλεπόμενη κατεύθυνση) ροή του ενδομητρίου ιστού έξω από τη μήτρα μέσω των σαλπίγγων και αυτός ο ιστός μπορεί να εμφυτευθεί στην πυελική κοιλότητα σε θέσεις έξω της μήτρας.
Η ενδομητρίωση μια ασυνήθιστη ασθένεια διότι ορισμένες γυναίκες μπορεί να έχουν έντονη ενδομητρίωση έχοντας λίγα συμπτώματα, ενώ άλλες μπορεί να έχουν ελαφρά ασθένεια και να υποφέρουν από σοβαρά συμπτώματα. Ο τρόπος που τα νεύρα ερμηνεύουν τον πόνο στη λεκάνη παίζει ρόλο. Τα κορίτσια και οι γυναίκες που επηρεάζονται συχνά αντιμετωπίζουν αρνητικές επιπτώσεις στην εκπαίδευση ή τη σταδιοδρομία τους. Μπορεί να υπάρχει μειωμένη παραγωγικότητα στην εργασία ή στα μαθήματα ως αποτέλεσμα του πόνου και της δυσφορίας που προκαλεί η ενδομητρίωση. Η θεραπεία περιλαμβάνει ορμονικά δισκία όπως το από του στόματος αντισυλληπτικό χάπι. Το εμφύτευμα προγεσταγόνου ή η ενδομήτρια συσκευή είναι επίσης χρήσιμα για ορισμένους στη μείωση του πόνου με την περίοδο. Αλλά αυτές οι θεραπείες δεν λειτουργούν για όλες τις γυναίκες.
Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα
Τα κύρια φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την ανακούφιση της δυσμηνόρροιας είναι τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ), όπως η ιβουπροφαίνη (Nurofen) και η ναπροξένη (Naprogesic). Τα αντιφλεγμονώδη δρουν αναστέλλοντας τη δράση των προσταγλανδινών. Έρευνες έχουν δείξει ότι με τη σωστή χρήση, η αποτελεσματικότητα των αναλγητικών μπορεί να φτάνει μέχρι και 95% στην μείωση του πόνου. Ο σωστός τρόπος λήψης τους παίζει σημαντικό ρόλο. Είναι σημαντικό η γυναίκα να ξεκινά τη λήψη όταν θα νιώσει τους πρώτους πόνους ή και λίγο πριν. Το αναλγητικό που εμποδίζει γρήγορα την σύνθεση των προσταγλαδινών είναι η ιβουπροφαίνη που απορροφάται αμέσως (Nurofen express), προσφέροντας ανακούφιση σε μόλις 15 λεπτά από τη λήψη της.
Σε μια ελληνική μελέτη διάρκειας δύο μηνών, με επικεφαλής τον κ. Χριστόπουλο, έλαβαν μέρος 100 νεαρές γυναίκες, ηλικίας 18-25 ετών, χωρίς πυελική παθολογία, που χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα έλαβε ιβουπροφαίνη τον πρώτο μήνα και παρακεταμόλη τον δεύτερο, ενώ η δεύτερη ομάδα το αντίστροφο. Η στατιστική ανάλυση των ερωτηματολογίων έδειξε ότι η ιβουπροφαίνη είχε αναλγητική αποτελεσματικότητα 98,9% και η παρακεταμόλη 91,1%. Φαίνεται επίσης ότι η ιβουπροφαίνη έχει λιγότερες παρενέργειες και για το λόγο αυτό προτείνεται στις οδηγίες διεθνών επιστημονικών φορέων ως θεραπεία εκλογής για την αντιμετώπιση της δυσμηνόρροιας. Σε μια γαλλική μελέτη που έλαβαν μέρος 1.108 γιατροί και 8.677 ασθενείς για 12 μήνες, συγκρίθηκαν τρία συχνά χρησιμοποιούμενα αναλγητικά πρώτης εκλογής, η ιβουπροφαίνη, η παρακεταμόλη και το ακετυλοσαλικυλικό οξύ (ασπιρίνη) στις εγκεκριμένες δοσολογίες για χορήγηση χωρίς ιατρική συνταγή. Τα προφίλ ασφάλειας της ιβουπροφαίνης και της παρακεταμόλης ήταν ισοδύναμα και καλύτερα από εκείνο του ακετυλοσαλικυλικού οξέος.
Σημειώστε ότι στην περίπτωση της πρωτοπαθούς δυσμηνόρροιας -δηλαδή χωρίς υποκείμενη πάθηση- ο περιορισμός του νατρίου (υπάρχει κυρίως στο αλάτι) και της καφεΐνης σε συνδυασμό με μια ισορροπημένη διατροφή και σωματική άσκηση μπορεί να αποδειχθεί ευεργετικός.
Άλλα συμπτώματα
Οι πόνοι περιόδου είναι ένα κοινό σύμπτωμα του εμμηνορροϊκού κύκλου, επηρεάζοντας περίπου το 70% των νεαρών γυναικών αλλά δεν είναι το μόνο σύμπτωμα. Υπάρχουν και άλλες καταστάσεις πόνου ή συμπτωμάτων. Περιλαμβάνουν πόνο από τα έντερα, την ουροδόχο κύστη και τα νεφρά, τους μύες και τα οστά (συμπεριλαμβανομένου του πόνου στο ισχίο και την πλάτη). Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις που προκαλείται πόνος από τα νεύρα στη λεκάνη και την πλάτη. Ακολουθούν πέντε λιγότερο γνωστά συμπτώματα που σχετίζονται με τον έμμηνο κύκλο, κάποια εκ των οποίων αφορούν επίσης πόνους.
1. Διαταραχές του εντέρου.Μερικές γυναίκες εμφανίζουν διαταραχές στις συνήθειες του εντέρου τους όταν έχουν περίοδο και αυτό συνήθως εκδηλώνεται ως διάρροια. Όταν έχετε έμμηνο ρύση, το σώμα απελευθερώνει προσταγλανδίνες και μπορεί να ενεργοποιείται ένα νεύρο στην πλάτη σας που ονομάζεται γάγγλιο της ραχιαίας ρίζας. Αυτό μπορεί να προκαλέσει μια σειρά συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του πόνου στην πλάτη. Η ίδια διαδικασία μπορεί να κάνει το έντερο ευαίσθητο, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε πόνο του εντέρου ή σε σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και συμβάλλει σε αλλαγές στις συνήθειες του εντέρου όπως είναι η διάρροια ή η δυσκοιλιότητα.
2. Πόνοι σε άλλα μέρη του σώματος. Μερικές φορές, η άφιξη της περιόδου σας μπορεί να συνοδεύεται από πόνους στα πόδια, στην κοιλιά ή τους γλουτούς. Για μερικές γυναίκες, αυτός ο πόνος μπορεί να εκτοξεύεται φτάνοντας στον κόλπο. Σχετίζεται με τις κράμπες που εμφανίζονται όταν απελευθερώνονται προσταγλανδίνες και ενεργοποιείται το νεύρο στην πλάτη (το γάγγλιο της ραχιαία ρίζας). Αυτό μπορεί να προκαλέσει σπασμούς των μυών του πυελικού εδάφους (μια ομάδα μυών στο κάτω μέρος της λεκάνης που υποστηρίζει την ουροδόχο κύστη, το έντερο και τη μήτρα). Η επίσκεψη σε έναν φυσικοθεραπευτή της πυέλου και η εκμάθηση χαλάρωσης αυτών των μυών μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση του πόνου στο σώμα σας.
3. Κόπωση. Είναι σύνηθες να αισθάνεστε λίγο εξαντλημένες κατά τη διάρκεια της περιόδου σας. Αλλά για μερικές γυναίκες αυτό μπορεί να ξεπεράσει την απλή κούραση. Μια έρευνα σε 42.879 γυναίκες έδειξε ότι το 70% βιώνει αυτό το σύμπτωμα. Συχνά περιγράφεται ως αίσθημα «εξάντλησης», «ληθάργου» ή «αδυναμίας». Η κόπωση μπορεί να οφείλεται στην εμπειρία του πόνου στον εγκέφαλο. Μπορούμε να μετρήσουμε τις αλλαγές στον εγκέφαλο όταν οι άνθρωποι βιώνουν πυελικό πόνο. Ο συνεχής πόνος που στέλνει σήμα στον εγκέφαλο προκαλεί αυτές τις αλλαγές, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την υπερβολική κούραση και μερικές φορές πονοκεφάλους και ναυτία. Το να έχετε ένα καλό πρόγραμμα ύπνου, να κάνετε τακτικά άσκηση και να τρώτε υγιεινά μπορούν να βοηθήσουν στην ξεκούραση.
4. Πόνος ωορρηξίας. Η ωορρηξία συμβαίνει όταν ένα ώριμο ωάριο απελευθερώνεται από την ωοθήκη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα επίπεδα οιστρογόνων είναι υψηλά και παράγεται πολλή διαυγής υδαρής βλέννα από τα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας (γι’ αυτό και το να βλέπετε πολύ καθαρή υδαρή βλέννα είναι σημάδι ότι πλησιάζει η ωορρηξία). Οι περισσότερες γυναίκες αισθάνονται πολύ καλά όταν τα επίπεδα των οιστρογόνων τους είναι υψηλά. Αλλά όταν το ωοθυλάκιο στο οποίο βρίσκεται το ωάριο γίνεται μεγαλύτερο κοντά στην ωορρηξία, η πίεση του ωοθυλακίου και η απελευθέρωσή του μπορεί να προκαλέσει πόνο. Αυτό μπορεί να γίνει αισθητό σαν ένας οξύς, σχετικά βραχύβιος πόνος σαν μαχαίρι στο κάτω μέρος της κοιλιάς στη μία πλευρά.
5. Αλλαγές διάθεσης. Το 50-70% των γυναικών με περίοδο βιώνουν αλλαγές στη διάθεσή τους πριν ή κατά τη διάρκεια της περιόδου τους. Αλλά για το 1-5% οι επιπτώσεις στη διάθεση μπορεί να είναι πιο σοβαρές και μπορεί να σχετίζονται με μια κατάσταση που ονομάζεται προεμμηνορροϊκή δυσφορική διαταραχή. Αυτό συμβαίνει όταν μια γυναίκα βιώνεις σοβαρές αλλαγές διάθεσης, άγχος ή κατάθλιψη την εβδομάδα πριν από την περίοδό της, η οποία συνήθως βελτιώνεται μέσα σε λίγες ημέρες από την έναρξη της περιόδου τους.
Πότε πρέπει να επισκεφτείτε τον γιατρό;
Τα συμπτώματα ποικίλλουν τόσο πολύ μεταξύ των γυναικών που υπάρχει τεράστιο εύρος αυτού που θεωρείται «φυσιολογικό» και μπορεί να είναι δύσκολο να αποφασίσετε πότε θα επισκεφτείτε τον γιατρό σας. Αλλά αξίζει να μιλήσετε με έναν γιατρό εάν:
- Οι πόνοι περιόδου διακόπτουν τις καθημερινές δραστηριότητες όπως η εργασία και το σχολείο.
- Ο πόνος που σχετίζεται με τον κύκλο σας είναι έντονος ή αλλάζει.
- Δυσκολεύεστε να πάτε στην τουαλέτα, και έχετε πόνο με την ούρηση ή τις κενώσεις του εντέρου ή αλλάζουν οι συνήθειες του εντέρου σας.
- Αισθάνεστε συναισθηματική καταπόνηση.
- Νιώθετε πυελικό πόνο σε άλλες στιγμές (εκτός της περιόδου σας).
Εάν αυτά τα συμπτώματα είναι σοβαρά, μπορεί να οφείλονται στην ενδομητρίωση και άλλες καταστάσεις. Σύμφωνα με την έρευνα, υπάρχει κατά μέσο όρο μια καθυστέρηση σχεδόν τεσσάρων ετών πριν οι γυναίκες με ενδομητρίωση αναζητήσουν ιατρική βοήθεια για τα συμπτώματά τους, και αυτή η καθυστέρηση προκαλεί άγχος και αγωνία. Ένα άλλο πρόβλημα που σχετίζεται με την ενδομητρίωση είναι η υπογονιμότητα. Υπολογίζεται ότι 100 εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως πάσχουν από ενδομητρίωση. Είναι μια κοινή πάθηση που επηρεάζει το 16% έως 61% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας που εμφανίζουν συμπτώματα.
