Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου από 22% μέχρι 91% και αυτό είναι σημαντικά περισσότερο από ό,τι πιστευόταν προηγουμένως. Από την άλλη μεριά, κίνδυνος θνησιμότητας στα ελαφρώς λιποβαρή άτομα έχει πιθανώς υπερεκτιμηθεί. Αυτά είναι τα ευρήματα μιας μελέτης από το University of Colorado.
Τελικά, η εκτίμηση ήταν πως περίπου 1 στους 6 θανάτους στις ΗΠΑ σχετίζεται με το υπερβολικό βάρος. Τα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Population Studies, αντικρούουν την επικρατούσα αντίληψη ότι το υπερβολικό βάρος ενισχύει τον κίνδυνο θνησιμότητας μόνο σε ακραίες περιπτώσεις.
Η στατιστική ανάλυση σχεδόν 18.000 ατόμων ρίχνει επίσης φως στις παγίδες της χρήσης του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) για τη μελέτη των αποτελεσμάτων υγείας, παρέχοντας στοιχεία ότι ο δείκτης αυτός μπορεί να επηρεάσει τα ευρήματα.
«Οι υπάρχουσες μελέτες έχουν πιθανώς υποτιμήσει τις συνέπειες της θνησιμότητας σε μια χώρα όπου τα φθηνά, ανθυγιεινά τρόφιμα γίνονται όλο και πιο προσιτά και ο καθιστικός τρόπος ζωής έχει γίνει ο κανόνας», δήλωσε ο συγγραφέας Ryan Masters, αναπληρωτής καθηγητής κοινωνιολογίας. «Αυτή η μελέτη και άλλες αρχίζουν να αποκαλύπτουν την πραγματική επίδρασης αυτής της κρίσης δημόσιας υγείας».
Προκαλώντας το παράδοξο της παχυσαρκίας
Ενώ πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι οι καρδιακές παθήσεις, η υψηλή αρτηριακή πίεση και ο διαβήτης (που συχνά συνδέονται με το υπερβολικό βάρος) αυξάνουν τον κίνδυνο θνησιμότητας, πολύ λίγες μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι με υψηλότερο ΔΜΣ έχουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας.
Αντίθετα, σε αυτό που ορισμένοι αποκαλούν το «παράδοξο της παχυσαρκίας», οι περισσότερες μελέτες δείχνουν μια καμπύλη σχήματος U: Όσοι ανήκουν στην κατηγορία «υπέρβαροι» (ΔΜΣ 25-30) έχουν τον χαμηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας, κάτι που προκαλεί έκπληξη. Όσοι ανήκουν στην κατηγορία των «παχύσαρκων» (30-35) έχουν ελάχιστο ή καθόλου αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με τη λεγόμενη «υγιή» κατηγορία (18,5-25). Και τόσο οι «λιποβαρείς» (κάτω από 18,5) όσο και οι εξαιρετικά παχύσαρκοι (35 και άνω) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο θανάτου.
«Η συμβατική σοφία είναι ότι ο ΔΜΣ συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας μόνο όταν φτάσει σε υψηλά επίπεδα και ότι υπάρχουν κάποια οφέλη επιβίωσης από ένα μικρό παραπανίσιο βάρος», είπε ο Masters, κοινωνικός δημογράφος που έχει περάσει την καριέρα του μελετώντας τις τάσεις θνησιμότητας. «Ήμουν καχύποπτος για αυτούς τους ισχυρισμούς».
Ο Masters σημείωσε ότι ο ΔΜΣ, τον οποίο οι γιατροί και οι ερευνητές χρησιμοποιούν συχνά ως μέτρο της παχυσαρκίας, βασίζεται στο βάρος και το ύψος και δεν λαμβάνει υπόψη τις διαφορές στη σύσταση του σώματος ή το πόσο καιρό ένα άτομο είναι υπέρβαρο. Ανέφερε ότι ο Tom Cruise έχει ΔΜΣ 31,5, που τον βάζει την κατηγορία των παχύσαρκων ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. «Ο δείκτης αυτός δεν καταγράφει όλες τις αποχρώσεις, τα διαφορετικά μεγέθη και σχήματα των ανθρώπων».
Ο Masters μελέτησε στοιχεία της Εθνικής Έρευνας Εξέτασης Υγείας και Διατροφής (NHANES) από το 1988 έως το 2015, περιλαμβάνοντας δεδομένα από 17.784 άτομα και 4.468 θανάτους.
Ανακάλυψε ότι το 20% των ατόμων του δείγματος που χαρακτηρίστηκε ότι έχει «υγιές» βάρος ήταν στην κατηγορία των υπέρβαρων ή των παχύσαρκων την προηγούμενη δεκαετία. Όταν ξεχώρισε, αυτή η ομάδα υπήρχε σημαντικά χειρότερο προφίλ υγείας.
Ο Masters επεσήμανε ότι κουβαλώντας υπερβολικό βάρος για μια ζωή μπορεί να οδηγήσει σε ασθένειες που στη συνέχεια, παραδόξως, οδηγούν σε γρήγορη απώλεια βάρους. Εάν ληφθούν δεδομένα ΔΜΣ κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ασθένειας, αυτό μπορεί να αλλοιώσει τα αποτελέσματα της μελέτης.
«Θα υποστήριζα ότι διογκώνονται τεχνητά τα ποσοστά κινδύνου θνησιμότητας στους ανθρώπους με χαμηλό ΔΜΣ, συμπεριλαμβάνοντας αυτούς που πρώτα είχαν υψηλό ΔΜΣ και μετά έχασαν βάρος», είπε.
Εν τω μεταξύ, το 37% όσων χαρακτηρίστηκαν υπέρβαροι και το 60% όσων χαρακτηρίστηκαν παχύσαρκοι είχαν χαμηλότερο ΔΜΣ την προηγούμενη δεκαετία. Αυτοί που είχαν πρόσφατα πάρει βάρος είχαν καλύτερο προφίλ υγείας.
«Οι συνέπειες για την υγεία και τη θνησιμότητα του υψηλού ΔΜΣ δεν είναι σαν διακόπτης φώτων», είπε ο Masters. «Υπάρχει ένα διευρυνόμενο σύνολο μελετών που υποδηλώνει ότι οι συνέπειες εξαρτώνται από τη διάρκεια».
Συμπεριλαμβάνοντας άτομα που είχαν περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με βάρος χαμηλού ΔΜΣ στις κατηγορίες υψηλού ΔΜΣ, οι προηγούμενες μελέτες συμπέραναν ακούσια ότι ο υψηλός ΔΜΣ φαίνεται λιγότερο επικίνδυνος από ό,τι στην πραγματικότητα είναι.
Αποκάλυψη ενός προβλήματος δημόσιας υγείας
Συλλογικά, τα ευρήματα επιβεβαιώνουν ότι οι μελέτες έχουν επηρεαστεί σημαντικά από την μεροληψία που σχετίζεται με το ΔΜΣ. Όταν ο Masters επανεξέτασε τους αριθμούς χωρίς αυτές τις μεροληψίες, βρήκε όχι ένα σχήμα U αλλά μια ανοδική ευθεία γραμμή, και εκείνους που είχαν χαμηλό ΔΜΣ (18,5-22,5) να έχουν τον χαμηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας.
Σε αντίθεση με προηγούμενες έρευνες, η μελέτη αυτή δεν βρήκε σημαντική αύξηση του κινδύνου θνησιμότητας στην κατηγορία των «λιποβαρών». Ενώ η προηγούμενη έρευνα υπολόγιζε ότι το 2 έως 3% των θανάτων ενηλίκων στις ΗΠΑ οφειλόταν σε υψηλό ΔΜΣ, η μελέτη του κατέληξε ότι αυτό το ποσοστό είναι στην πραγματικότητα οκταπλάσιο.
Ο Masters είπε ότι ελπίζει ότι η έρευνα θα προειδοποιήσει τους επιστήμονες να είναι «εξαιρετικά προσεκτικοί» όταν βγάζουν συμπεράσματα με βάση τον ΔΜΣ.
Το πρόβλημα της παχυσαρκίας δεν είναι μόνο ατομικό, είναι μια κρίση δημόσιας υγείας που τροφοδοτείται από ένα ανθυγιεινό ή «παχυσαρκικό» περιβάλλον στις ΗΠΑ. «Για ομάδες που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1970 ή του 1980 και έχουν ζήσει όλη τους τη ζωή σε αυτό το παχυσαρκικό περιβάλλον, οι προοπτικές υγιούς γήρανσης μέχρι την ενήλικη ζωή δεν φαίνονται καλές αυτή τη στιγμή», είπε. «Ελπίζω ότι αυτή η εργασία μπορεί να επηρεάσει τις συζητήσεις σχετικά με το τι μπορούμε να κάνουμε ως κοινωνία για αυτό», είπε ο Masters.
Περισσότeρες πληροφορίες: Sources and severity of bias in estimates of the BMI–mortality association. Population Studies, 2023; 1 DOI: 10.1080/00324728.2023.2168035
