Η νευρική ορθορεξία είναι ένας όρος που επινοήθηκε από τον Αμερικανό γιατρό Steven Bratman το 1997. Υπονοεί την εμμονική προσήλωση στην υγιεινή διατροφή -ή σε κάτι που το άτομο θεωρεί υγιεινή διατροφή- ως εκδήλωση ψυχικής διαταραχής, δηλαδή ρύθμισης των αρνητικών συναισθημάτων.
Η νευρική ορθορεξία -αναφέρεται επίσης και ως «καθαρή διατροφή»- υποδηλώνει την παθολογική εμμονή σε μια διατροφή που το άτομο θεωρεί ορθή αλλά μπορεί να δυσκολέψει τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους. Η εμμονή μπορεί να προκαλέσει διαμάχες στην οικογένεια ή με τους φίλους για τις επιλογές φαγητού και να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση.
Η υπερβολική εστίαση στο φαγητό μπορεί να παρατηρηθεί σήμερα σε ανθρώπους που ακολουθούν “κινήματα” του τρόπου ζωής και της διατροφής όπως π.χ. η ωμοφαγία ή ο βιγκανισμός. Επίσης μπορεί να παρατηρηθεί σε άτομα που χρησιμοποιούν το φαγητό για μειώσουν τη συναισθηματική τους δυσφορία.
Ο Steven Bratman επινόησε τον όρο «νευρική ορθορεξία» μετά από την εμπειρία του σε μια κοινότητα στα βόρεια της Νέας Υόρκης, όπου ανέπτυξε εμμονή με το να τρώει πάντα το σωστό φαγητό. Σύμφωνα με τα λόγια του Bratman: «Το μόνο που μπορούσα να σκεφτώ ήταν το φαγητό. Αλλά ακόμα και όταν συνειδητοποίησα ότι βρίσκομαι μέσα στη βρωμιά μαζί με τα ωμά λαχανικά και τα άγρια φυτά, μου είχε γίνει εμμονή, και δυσκολεύτηκα τρομερά να απελευθερωθώ. Είχα παρασυρθεί από το σωστό φαγητό».
Η περιγραφή του Bratman παραλληλίζεται με πολλές σύγχρονες διατροφικές μανίες που υπόσχονται καλύτερη υγεία περιορίζοντας ολόκληρες ομάδες τροφίμων χωρίς να υπάρχει έγκυρη επιστημονική αιτία. Για παράδειγμα, οι οπαδοί της ωμοφαγίας μπορεί να συναντώνται τακτικά για να «ευθυγραμμίσουν το σώμα, το μυαλό και την ψυχή τους» γευματίζοντας με ωμές τροφές που «καθαρίζουν και τονώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα». Τέτοια τρόφιμα δεν θερμαίνονται ποτέ πάνω από τους 44 βαθμούς Κελσίου, ώστε «όλα τα ζωντανά ένζυμα στα τρόφιμα παραμένουν άθικτα».
Είναι ψυχική διαταραχή;
Οι διατροφικές διαταραχές είναι στην πραγματικότητα ένας τρόπος διαχείρισης των αρνητικών συναισθημάτων μέσω της τροφής. Οι ειδικοί λένε ότι ο συναισθηματικός πόνος είναι αυτό που δημιουργεί τη διατροφική διαταραχή. Μερικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν συστηματικά την τροφή για να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους και ως ένα βαθμό όλοι μας το κάνουμε περιστασιακά. Το να ακολουθεί κάποιος αυστηρά την υγιεινή διατροφή, σημαίνει ότι έχει πράγματι ψυχική διαταραχή; Όχι, αυτό που χαρακτηρίζει τη διαταραχή είναι ότι η τροφή χρησιμοποιείται ως αντίδοτο για τα συναισθήματα.
Τι κάνετε όταν αισθάνεστε ανήσυχοι για μια επερχόμενη συνέντευξη ή είσαστε θυμωμένοι για το άδικο σχόλιο ενός φίλου για τη συμπεριφορά σας; Μπορεί να πάρετε μερικές βαθιές ανάσες και να προσπαθήσετε να δείτε την κατάσταση από μια διαφορετική οπτική γωνία: είναι απλώς μια συνέντευξη, όχι θέμα ζωής και θανάτου. Και, σε πιο ήρεμο στοχασμό, ο φίλος σας μπορεί να έχει δίκιο, ίσως αντιδράσατε κάπως έντονα. Εναλλακτικά, μπορείτε να θάψετε τα συναισθήματά σας τρώγοντας ένα γλυκό. Το τελευταίο ονομάζεται συναισθηματική διατροφή. Κάποιοι μπορεί να στραφούν στην ανθυγιεινή διατροφή για να ρυθμίσουν τα τυχόν δυσάρεστα συναισθήματα αλλά υπάρχουν και αυτοί που θα στραφούν στην υγιεινή διατροφή.
Ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι τα άτομα με ορθορεξικές τάσεις, χρησιμοποιούν την υγιεινή διατροφή για να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Μια μελέτη περιέλαβε 196 άτομα με ενδιαφέρον για την υγιεινή διατροφή μέσω του facebook (συμπεριλαμβανομένων 167 γυναικών στο Ηνωμένο Βασίλειο με μέση ηλικία τα 28). Η μελέτη βρήκε ότι τα άτομα αυτά είχαν δυσκολίες αναγνώρισης και ρύθμισης των συναισθημάτων τους και ότι αυτό συσχετίστηκε με τις ορθορεξικές τους τάσεις. Τα άτομα αισθάνονταν εκτός ελέγχου όταν ήταν αναστατωμένα και δυσκολεύονταν να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Είχαν επίσης πρόβλημα να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις. Παρόμοια, με άλλη μελέτη που εξέτασε τις εμπειρίες bloggers με νευρική ορθορεξία, υποδηλώνει ότι τα άτομα με ορθορεξικές τάσεις μπορεί να χρησιμοποιούν την υγιεινή διατροφή για να αισθάνονται καλύτερα.
Η νευρική ορθορεξία δεν περιλαμβάνεται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-5), το οποίο χρησιμοποιούν ψυχολόγοι και ψυχίατροι για τη διάγνωση ψυχικών διαταραχών. Το DSM-5 απαριθμεί επί του παρόντος τη νευρική ανορεξία, τη νευρική βουλιμία, τη διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας, «άλλη καθορισμένη διαταραχή σίτισης ή πρόσληψης τροφής» και «απροσδιόριστη διαταραχή σίτισης ή πρόσληψης τροφής».
Ορισμένοι κλινικοί γιατροί υποστηρίζουν ότι η νευρική ορθορεξία πρέπει να αναγνωριστεί ως ξεχωριστή διατροφική διαταραχή και έχουν προτείνει κλινικά διαγνωστικά κριτήρια DSM. Σημειώνουν διακριτές παθολογικές συμπεριφορές με τη νευρική ορθορεξία, συμπεριλαμβανομένου ενός κινήτρου για αισθήματα τελειότητας ή αγνότητας αντί για απώλεια βάρους, όπως βλέπουν με την ανορεξία και τη βουλιμία.
Άλλοι διαφωνούν και υποστηρίζουν ότι εμπίπτει στις τρέχουσες κατηγορίες διατροφικών διαταραχών ή άλλων ψυχικών διαταραχών. Όπως εξήγησε ο Bratman το 2010: «Κατά καιρούς (αλλά όχι πάντα) η ορθορεξία φαίνεται να έχει στοιχεία ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Μπορεί επίσης να έχει στοιχεία τυπικής νευρικής ανορεξίας. Αλλά συχνά δεν μοιάζει πολύ με την τυπική ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή την τυπική ανορεξία».
Είναι σαφές ότι χρειάζεται περισσότερη έρευνα για τη νευρική ορθορεξία, συμπεριλαμβανομένης της διάγνωσης και της πιθανής καταχώρισής της στο DSM ως ανεξάρτητης διατροφικής διαταραχής. Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη ότι οι άνθρωποι μπορούν να μετακινούνται μεταξύ των ταξινομήσεων των ψυχικών διαταραχών. Μερικές φορές οι ετικέτες μπορεί να μην είναι τόσο σημαντικές όσο η παροχή λύσεων σε άτομα με διαταραγμένη διατροφή -όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία.
Πόσο συχνή είναι η νευρική ορθορεξία;
Υπάρχει μια λεπτή γραμμή που χωρίζει τη «φυσιολογική» υγιεινή διατροφή και τη νευρική ορθορεξία. Ένας τρόπος για να ορίσετε μια πάθηση είναι όταν αυτό που κάνετε σας προκαλεί άγχος ή έχει αρνητικές συνέπειες στη ζωή σας.
Η νευρική ορθορεξία δεν είναι μια κλινικά αναγνωρισμένη διατροφική διαταραχή, αλλά οι ερευνητές έχουν αναπτύξει και δοκιμάσει ερωτηματολόγια σε διάφορους πληθυσμούς για να έχουν μια ιδέα για τον επιπολασμό της. Το 2005, Ιταλοί ερευνητές ανέπτυξαν το ερωτηματολόγιο ORTO-15, όπου βαθμολογίες πάνω από το 40 μπορούν να υποδηλώνουν τάση για παθολογικές διατροφικές συμπεριφορές ή/και ιδεοληπτικά-φοβικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Οι ερωτήσεις περιλαμβάνουν: «Η σκέψη για το φαγητό σας ανησυχεί για περισσότερες από τρεις ώρες την ημέρα;» και «Νιώθετε ένοχος όταν παραβαίνετε τους κανόνες υγιεινής διατροφής σας;». Χρησιμοποιώντας αυτό το ερωτηματολόγιο και την τιμή αποκοπής 40, μια άλλη ιταλική ερευνητική ομάδα ανέφερε επιπολασμό νευρικής ορθορεξίας 57,6%, με αναλογία γυναικών-ανδρών δύο προς έναν. Ωστόσο, χρησιμοποιώντας μια τιμή αποκοπής 35, ο επιπολασμός μειώθηκε στο 21%.
Οι περισσότερες μελέτες έχουν διεξαχθεί σε υποομάδες πληθυσμού που μπορεί να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για νευρική ορθορεξία, όπως επαγγελματίες υγείας. Και πάλι χρησιμοποιώντας το ORTO-15 και μια τιμή αποκοπής 40, ο επιπολασμός της νευρικής ορθορεξίας σε Τούρκους γιατρούς ήταν 45,5%, σε Τούρκους καλλιτέχνες ήταν 56,4% (81,8% σε τραγουδιστές όπερας και έως 32,1% σε χορευτές μπαλέτου). Σε δασκάλους ashtanga yoga στην Ισπανία το ποσοστό βρέθηκε να είναι 86%. Χρησιμοποιώντας ένα άλλο ερωτηματολόγιο, το Bratman Test, το 12,8% των Αυστριακών διαιτολόγων ταξινομήθηκαν ως πάσχοντες από ορθορεξία. Είναι αυτά τα ποσοστά έγκυρα ή υπερβολικά;
Όπως και να έχει, το νόημα της επισήμανσης της νευρικής ορθορεξίας από τον Bratman είναι ότι δεν πρέπει να κάνετε την υγιεινή διατροφή -ή αυτό που θεωρείτε ως υγιεινή διατροφή- το επίκεντρο της ζωής σας αγνοώντας τα προβλήματα που μπορούν να δημιουργηθούν μ’ αυτόν τον τρόπο στις σχέσεις σας με τους άλλους. Όπως λέει ο Bratman: «Αντί να φάω μόνος μου το λάχανο, θα ήταν καλύτερα να μοιραστώ μια πίτσα με μερικούς φίλους».
