Το παρακάτω κείμενο βασίστηκε σε άρθρο της Nina G. Jablonski, Evan Pugh University Professor of Anthropology, Penn State. Πηγή: The Conversation.
Έχουμε μια συγκρουσιακή σχέση με τον ήλιο. Λατρεύουμε τον ήλιο -κάποτε ο ήλιος ήταν θεός- αλλά έχουμε αποκτήσει και μια εμμονή για το τί μπορεί να κάνει στον οργανισμό μας, είτε καλό είτε κακό. Για αιώνες, όμως το δέρμα των προγόνων μας δεν επηρεαζόταν τόσο πολύ από τον ήλιο όσο τις πρόσφατες δεκαετίες.
Εξελιχθήκαμε κάτω από τον ήλιο. Το φως του ήλιου ήταν μια σταθερά στη ζωή των προγόνων μας, που τους ζέσταινε και τους καθοδηγούσε στις μέρες και τις εποχές. Ο Homo sapiens πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της προϊστορίας και της ιστορίας του στα εξωτερικά μέρη, και κυρίως γυμνός. Το δέρμα ήταν η κύρια διασύνδεση μεταξύ του σώματός του και του κόσμου και προσαρμόστηκε στις όποιες συνθήκες βρισκόταν. Οι άνθρωποι βρήκαν καταφύγιο σε σπηλιές και βράχους και κατάφεραν να φτιάχνουν καλύβες από ξύλο, δέρματα ζώων και άλλα υλικά. Τη νύχτα, καλύπτονταν με γούνινες «κουβέρτες», αλλά κατά τη διάρκεια των ωρών της ημέρας, ήταν σε εξωτερικούς χώρους.
Κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, το δέρμα ανταποκρίνεται στην έκθεση του ήλιου με πολλούς τρόπους. Το επιφανειακό στρώμα του δέρματος -η επιδερμίδα- γίνεται παχύτερη προσθέτοντας περισσότερα στρώματα κυττάρων. Για τους περισσότερους ανθρώπους, το δέρμα γίνεται σταδιακά πιο σκούρο καθώς εξειδικευμένα κύτταρα παράγουν μια προστατευτική χρωστική ουσία που ονομάζεται ευμελανίνη -ένας τύπος μελανίνης. Αυτό το μόριο απορροφά το περισσότερο ορατό φως, με αποτέλεσμα να φαίνεται σκούρο καφέ, σχεδόν μαύρο. Η ευμελανίνη απορροφά επίσης την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία. Ανάλογα με τη γενετική τους, οι άνθρωποι παράγουν διαφορετικές ποσότητες ευμελανίνης.
Η έρευνα έχει δείξει ότι το χρώμα του δέρματος των ανθρώπων στην προϊστορία ήταν συντονισμένο στις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες, κυρίως στα τοπικά επίπεδα υπεριώδους φωτός. Οι άνθρωποι που ζούσαν κάτω από ισχυρό υπεριώδες φως –κοντά στον ισημερινό– χρόνο με το χρόνο είχαν δέρμα με σκούρο χρώμα και εξαιρετικά μαυρισμένο, ικανό να παράγει πολλή ευμελανίνη. Οι άνθρωποι που ζούσαν κάτω από ασθενέστερα και πιο εποχικά επίπεδα υπεριώδους ακτινοβολίας είχαν πιο ανοιχτόχρωμο δέρμα, με περιορισμένες ικανότητες να παράγει αυτήν την προστατευτική χρωστική ουσία.
Το δέρμα των προγόνων μας προσαρμόστηκε σε ανεπαίσθητες, εποχικές αλλαγές στο ηλιακό φως και συνθήκες υπεριώδους ακτινοβολίας, παράγοντας περισσότερη ευμελανίνη ώστε να γίνεται πιο σκούρο το καλοκαίρι και στη συνέχεια χάνοντας κάποια χρωστική ουσία το φθινόπωρο και το χειμώνα. Ακόμη και για άτομα με ελαφρά χρωματισμένο δέρμα, τα επώδυνα ηλιακά εγκαύματα πρέπει να ήταν εξαιρετικά σπάνια, επειδή δεν υπήρξε ποτέ ξαφνικό σοκ από έντονη έκθεση στον ήλιο. Αντίθετα, καθώς ο ήλιος γινόταν πιο δυνατός την άνοιξη και το καλοκαίρι, το ανώτερο στρώμα του δέρματός τους θα είχε γίνει σταδιακά πιο παχύ κατά τη διάρκεια εβδομάδων και μηνών έκθεσης στον ήλιο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι το δέρμα ήταν άθικτο με τα σημερινά πρότυπα: οι δερματολόγοι θα ήταν τρομοκρατημένοι από τη ζαρωμένη εμφάνιση του εκτεθειμένου στον ήλιο δέρματος των προγόνων μας. Δεν υπάρχει διατηρημένο δέρμα πριν από χιλιάδες χρόνια για να το μελετήσουν οι επιστήμονες, αλλά μπορούμε να συμπεράνουμε από τις επιπτώσεις της έκθεσης στον ήλιο στους σύγχρονους ανθρώπους ότι η ζημιά θα ήταν παρόμοια. Η χρόνια έκθεση στον ήλιο μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο του δέρματος.
Μέχρι πριν από περίπου 10.000 χρόνια -μια σταγόνα στον κουβά της εξελικτικής ιστορίας- τα ανθρώπινα όντα έβγαζαν τα προς το ζην μαζεύοντας τρόφιμα, κυνήγι και ψάρεμα. Η σχέση της ανθρωπότητας με τον ήλιο άλλαξε πολύ αφότου οι άνθρωποι άρχισαν να εγκαθίστανται και να ζουν σε μόνιμους οικισμούς. Η γεωργία και η αποθήκευση τροφίμων συνδέθηκαν με την ανάπτυξη κτιρίων. Οι άνθρωποι άρχισαν να περνούν περισσότερο χρόνο σε περιφραγμένους οικισμούς και σε εσωτερικούς χώρους.
Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι εξακολουθούσαν να περνούν τον περισσότερο χρόνο τους έξω, κάποιοι έμειναν στο σπίτι αν μπορούσαν. Πολλοί από αυτούς άρχισαν να προστατεύονται από τον ήλιο όταν έβγαιναν έξω. Τουλάχιστον το 3000 π.Χ., μια ολόκληρη βιομηχανία αντηλιακής προστασίας αναπτύχθηκε για να δημιουργήσει εξοπλισμό όλων των ειδών –ομπρέλες, καπέλα, σκηνές και ρούχα– για προστασία από την ταλαιπωρία της παρατεταμένης έκθεσης στον ήλιο. Ενώ ορισμένα από αυτά προορίζονταν αρχικά για ευγενείς -όπως της αρχαίας Αιγύπτου και της Κίνας- αυτά τα είδη πολυτελείας άρχισαν να κατασκευάζονται και να χρησιμοποιούνται ευρύτερα. Σε ορισμένα μέρη, οι άνθρωποι ανέπτυξαν ακόμη και προστατευτικές κρέμες από μέταλλα και φυτικά υπολείμματα -πρώιμες εκδόσεις των σύγχρονων αντηλιακών- για να προστατεύσουν το εκτεθειμένο δέρμα τους. Μερικά, όπως η πάστα thanaka που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι στη Μιανμάρ, εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα.
Μια σημαντική συνέπεια αυτών των πρακτικών στις παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες ήταν ότι οι άνθρωποι που περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους σε εσωτερικούς χώρους θεωρούσαν τους εαυτούς τους προνομιούχους και αυτό το φανέρωνε το πιο ανοιχτόχρωμο δέρμα τους. Το «μαύρισμα του αγρότη» δεν ήταν γοητευτικό: το σκουρόχρωμο δέρμα ήταν μια ποινή που σχετιζόταν με τη σκληρή εργασία στην ύπαιθρο, και όχι σημάδι χαλαρών διακοπών. Από τη Μεγάλη Βρετανία μέχρι την Κίνα, την Ιαπωνία και την Ινδία, το μαυρισμένο δέρμα συνδέθηκε με ζωή μόχθου.
Καθώς οι άνθρωποι περνούν περισσότερο χρόνο σε εσωτερικούς χώρους, το δέρμα τους έχει ανταποκριθεί στον τρόπο ζωής τους. Τα επίπεδα ευμελανίνης πιθανότατα δεν είναι τέλεια προσαρμοσμένα στις συνθήκες του ήλιου όπου ζείτε και επομένως δεν είναι σε θέση να σας προστατεύσουν με τον ίδιο τρόπο που θα μπορούσαν να προστατεύουν τον άνθρωπο πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια.
Ακόμα κι αν είστε από τη φύση σας με σκούρο χρώμα ή είστε πιο ικανοί να μαυρίσετε, όλοι είμαστε ευαίσθητοι σε ζημιές που προκαλούνται από επεισόδια έκθεσης στον ήλιο. Το «φαινόμενο των διακοπών» της ξαφνικής έντονης έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι πολύ κακό επειδή ένα ηλιακό έγκαυμα σημαίνει βλάβη στο δέρμα που δεν επισκευάζεται ποτέ πλήρως. Είναι σαν ένα επισφαλές χρέος που παρουσιάζεται ως πρόωρα γερασμένο ή προκαρκινικό δέρμα πολλά χρόνια αργότερα. Δεν υπάρχει υγιές μαύρισμα -το μαύρισμα είναι σημάδι βλάβης από μόνο του. Μπορεί να αγαπάμε τον ήλιο, αλλά δεν είμαστε οι πρόγονοί μας. Η σχέση της ανθρωπότητας με τον ήλιο έχει αλλάξει και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουμε συμπεριφορά για να σώσουμε το δέρμα μας.
