Υπάρχουν πολλά να ειπωθούν για την ηλιοφάνεια -τόσο καλά όσο και κακά. O ήλιος είναι η κύρια πηγή της βιταμίνης D, η οποία είναι απαραίτητη για την υγεία των οστών και των μυών. Οι πληθυσμοί με υψηλότερα επίπεδα έκθεσης στον ήλιο έχουν χαμηλότερη αρτηριακή πίεση, καλύτερη ψυχολογική διάθεση και λιγότερες αυτοάνοσες ασθένειες όπως είναι η πολλαπλή σκλήρυνση. Από την άλλη πλευρά, η υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία έχει εκτιμηθεί ότι συμβάλλει στο 95% των μελανωμάτων και στο 99% των μη μελανωματικών καρκίνων του δέρματος. Όπως για κάθε πράγμα, η δοσολογία μετράει. Αν η δόση της υπεριώδους ακτινοβολίας είναι υψηλή, ακόμα και με σύντομες, τυχαίες εκθέσεις, το δέρμα συσσωρεύει ζημιές.
Όσον αφορά το μαύρισμα, η συμβουλή είναι ξεκάθαρη: μην μαυρίζετε. Μια δόση UV που προκαλεί μαύρισμα είναι ήδη πολύ υψηλότερη από τη δόση που απαιτείται για την παραγωγή βιταμίνης D. Για παράδειγμα, μια τετραετής μελέτη σε 1.113 άτομα στην Αυστραλία, δεν βρήκε διαφορά στα επίπεδα βιταμίνης D μεταξύ των χρηστών αντηλιακών και αυτών που αποφεύγουν τα αντηλιακά.
Τι συμβαίνει στο δέρμα όταν μαυρίζει; Το μαύρισμα εμφανίζεται όταν οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου εκκενώνουν πάρα πολλή ενέργεια στο δέρμα μας, προκαλώντας βλάβη στις μεμβράνες, τις πρωτεΐνες και το πιο σημαντικό, στο DNA. Η υπερβολική ενέργεια των ακτίνων UVB μπορεί να εμποδίσει τη σωστή αντιγραφή του DNA όταν πολλαπλασιάζονται τα κύτταρα, προκαλώντας μεταλλάξεις. Οι ακτίνες UVA που διεισδύουν βαθύτερα στο δέρμα μπορούν να πυροδοτήσουν μια αντιδραστική και επιβλαβή διαδικασία (γνωστή ως οξειδωτική βλάβη των ελεύθερων ριζών) που μπορεί να βλάψει όχι μόνο το DNA αλλά και πολλά από τα δομικά συστατικά του δέρματος. Υπολογίζεται ότι η έκθεση στον ήλιο μιας ημέρας μπορεί να προκαλέσει έως και 100.000 ελαττώματα DNA σε κάθε κύτταρο του δέρματος.
Μόλις οι μηχανισμοί επιδιόρθωσης του DNA ανιχνεύσουν μεγάλες ποσότητες βλάβης, τα κύτταρα του δέρματος σηματοδοτούν την παραγωγή περισσότερης μελανίνης από τα μελανοκύτταρα -η μελανίνη είναι μια τη χρωστική ουσία που δίνει χρώμα στο δέρμα, στα μαλλιά και στα μάτια. Η επιπλέον μελανίνη μεταφέρεται σε άλλα κύτταρα του δέρματος για να κατακαθίσει και να προστατεύσει το τμήμα του κυττάρου που περιέχει το DNA. Αυτό φιλτράρει ορισμένες υπεριώδεις ακτίνες και προκαλεί μαύρισμα του δέρματος. Αλλά το μαύρισμα δεν βοηθάει πολύ, είναι προστατευτικό μόνο όσο ένα αντηλιακό με αντηλιακό παράγοντα (SPF) το πολύ 4. Συνεπώς, το μαύρισμα εμφανίζεται ύστερα από βλάβες στο DNA των δερματικών κυττάρων από την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία. Τελικά πολλοί άνθρωποι θα αναπτύξουν καρκίνους δέρματος που αποτελούν το 40-50% όλων των καρκίνων που διαγιγνώσκονται. Στις ΗΠΑ, περίπου 3,5 εκατομμύρια περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο ενώ στην Αυστραλία δύο στους τρεις θα αναπτύξουν καρκίνο του δέρματος στη διάρκεια της ζωής τους -η Αυστραλία είναι η χώρα με τους περισσότερους δερματικούς καρκίνους.
Ρυτίδες, κηλίδες και σπασμένα τριχοειδή αγγεία
Η πρόωρη γήρανση του δέρματος είναι μια άλλη συνέπεια της υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο. Οι ακτίνες UVA διεισδύουν βαθιά στο χόριο, το στρώμα του δέρματος κάτω από την επιδερμίδα, και παράγουν αντιδραστικές ρίζες οξυγόνου οι οποίες καταστρέφει τις δομές του δέρματος. Με την πάροδο του χρόνου αυτό προκαλεί ηλιακή ελάστωση, κατά την οποία σχηματίζονται ακανόνιστα πυκνωμένες συστάδες ελαστικών ινών και στη συνέχεια δημιουργούνται αποδιοργανωμένες, μπερδεμένες δομές. Αυτό τελικά δίνει μια ρυτιδιασμένη εμφάνιση, με σκούρες και άσπρες κηλίδες και ένα γενικό κιτρινωπό τόνο.
Εικόνα 70χρονης γυναίκας με ρυτίδες και σκουρόχρωμο δέρμα στο λαιμό, λόγω ανοιχτού πουκαμίσου.
Το δέρμα που έχει γεράσει πρόωρα είναι συχνά πιο μελανιασμένο ή έχει σπασμένα τριχοειδή αγγεία. Οι σκούρες και λευκές κηλίδες που μοιάζουν με ουλές είναι κοινά σημάδια γήρανσης που προκαλούνται από τον ήλιο. Είναι γνωστό ότι το μαυρισμένο δέρμα φαίνεται ελκυστικό και έτσι οι άνθρωποι μαυρίζουν σκόπιμα. Υπάρχει ένας ασφαλής τρόπος για να αφεθείτε στην αισθητική του χρυσοκάστανου δέρματος: μπορείτε να μαυρίσετε με το δραστικό συστατικό διυδροξυακετόνη. Αυτό είναι ένα άχρωμο μόριο σακχάρου που γίνεται καφέ όταν αντιδρά με τα αμινοξέα του δέρματος. Είναι ασφαλές στη χρήση γιατί δεν διεισδύει βαθύτερα από το ανώτερο στρώμα του δέρματος, όπου τα κύτταρα είναι ήδη νεκρά.
Αλλά μην δελεαστείτε από τα σολάριουμ γιατί εκπέμπουν πολύ περισσότερη UVΑ από τον μεσημεριανό καλοκαιρινό ήλιο. Το μαύρισμα με χρήση σολάριουμ με κανένα τρόπο δεν προστατεύει από τον ήλιο, ούτε αυξάνει τη βιταμίνη D σημαντικά, αντιθέτως προκαλεί γήρανση του δέρματος που εκτιμάται ότι είναι τετραπλάσια σε σύγκριση με την απλή έκθεση στον ήλιο. Τα σολάριουμ χρησιμοποιούν λαμπτήρες φθορισμού που εκπέμπουν κυρίως UVA και μικρότερες δόσεις UVB. Η ακτινοβολία UVA που εκπέμπουν είναι έως και τρεις φορές πιο έντονη από αυτή του φυσικού φωτός -κάποια ακόμη περισσότερο- ενώ η ένταση της UVB μπορεί να πλησιάσει εκείνη του λαμπερού ηλιακού φωτός. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όσοι χρησιμοποιούν ξαπλώστρες τεχνητού φωτός λαμβάνουν τέσσερις με επτά φορές την ακτινοβολία UVB που απαιτείται για την παραγωγή βιταμίνης D.
Η κατανόηση για τους κινδύνους που σχετίζονται με τα σολάριουμ ήταν αργή. Το 2007, η Διεθνής Υπηρεσία Έρευνας για τον Καρκίνο ανέλυσε 19 μελέτες σχετικά με το μαύρισμα σε σολάριουμ, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα άτομα που ξεκίνησαν αυτό το μαύρισμα πριν από την ηλικία των 35 ετών είχαν 75% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν μελάνωμα. Σε μελέτη του 2012, Βρετανοί ερευνητές βρήκαν ότι το σολάριουμ έχει διπλάσιες πιθανότητες να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος, όπως π.χ. μελάνωμα σε σύγκριση με την έκθεση στον ήλιο. Η μελέτη αυτή εξέτασε την ένταση της ακτινοβολίας που εξέπεμπαν 402 σολάριουμ σε κέντρα αισθητικής της Αγγλίας και βρηκε ότι το 90% είχε ακτινοβολία υψηλότερη από τις προδιαγραφές ασφαλείας -ένα από αυτά εξέπεμπε ακτινοβολία που δημιουργούσε εξαπλάσιες πιθανότητες πρόκληση καρκίνου του δέρματος σε σύγκριση με τον ήλιο της Μεσογείου. Στη Γαλλία έχει εκτιμηθεί ότι το 40% των κρουσμάτων μελανώματος στους νέους μπορούν να αποδοθούν στο τεχνητό μαύρισμα πριν από την ηλικία των 30 ετών.
Η χρήση του σολάριουμ αυξήθηκε μετά το 1980 αλλά τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί λόγω της ενημέρωσης ότι προκαλεί καρκίνους του δέρματος. Το 2011, η Βραζιλία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που απαγόρευσε τη χρήση του εμπορικού μαυρίσματος σε εσωτερικούς χώρους για μη θεραπευτικούς σκοπούς για όλες τις ηλικίες και ακολούθησε η Αυστραλία. Ωστόσο, η συχνότητα της χρήσης μαυρίσματος σε εσωτερικούς χώρους είναι ακόμα σημαντική και πολλοί ειδικοί ζητούν την απαγόρευση του σολάριουμ.
