Τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες συστάσεις που ακούμε είναι για το πώς θα αποφύγουμε τον ήλιο, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Ο ήλιος δεν προκαλεί μόνο βλάβες, έχει και ορισμένα σημαντικά οφέλη. Το πιο γνωστό όφελος είναι ότι μας κάνει να παράγουμε βιταμίνη D αλλά υπάρχουν και άλλα, όπως ότι αυξάνεται η παραγωγή του μονοξειδίου του αζώτου, το οποίο μειώνει την πίεση του αίματος. Ο ελληνικός λαός έχει καταγράψει τη θετική επίδραση του ηλιακού φωτός στην υγεία, λέγοντας πως “όποιον βλέπει ο ήλιος το καλοκαίρι δεν τον βλέπει ο γιατρός το χειμώνα”, Τί καλό, λοιπόν, κάνει ο ήλιος στον οργανισμό;
Πριν από 100 χρόνια, ο ήλιος θεωρούνταν ότι μπορεί να είναι μια θεραπεία για ασθένειες, οδηγώντας σε αυτό που ονομάστηκε «ηλιοθεραπεία». Τον 19ο αιώνα, όταν η εκβιομηχάνιση και η αστικοποίηση μείωσαν δραστικά τον χρόνο που περνούσαν οι άνθρωποι στον ήλιο, εκδηλώθηκαν ανησυχίες για τις επιπτώσεις.
Το 1903, ο Niels Ryberg Finsen (1860–1904) κέρδισε το βραβείο Νόμπελ ιατρικής για το πρωτοποριακό του έργο στον τομέα της φωτοθεραπείας. Οι θεραπείες που περιελάμβαναν έκθεση στο φως σε τεχνητούς λαμπτήρες έγιναν δημοφιλείς και υπήρξαν πολλές θεωρίες σχετικά με τον καλύτερο τρόπο διαχείρισης του φωτός. Πριν γίνουν διαθέσιμα τα αντιβιοτικά, το ηλιακό σανατόριο ήταν ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη θεραπεία της φυματίωσης και συναφών καταστάσεων. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν στη συνέχεια ότι οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου θα μπορούσαν να καταστρέψουν τα βακτήρια που προκαλούν φυματίωση. Η ηλιοθεραπεία ήταν επίσης αποτελεσματική στη θεραπεία της ραχίτιδας βοηθώντας το σώμα των ασθενών να αναπτύξει βιταμίνη D. Ο γυμνισμός και ο νατουραλισμός κέρδιζαν δημοτικότητα και η θέα του μαυρισμένου δέρματος άρχισε να συνδέεται με την υγεία και την ομορφιά.
Εκείνη την εποχή, ο Ελβετός γιατρός Auguste Rollier (1874-1954) ήταν ο πιο σημαντικός υπέρμαχος του ήλιου και μέχρι το 1930, ο Rollier διοικούσε 37 ηλιοθεραπευτικές κλινικές όπου στεγάζονταν συνολικά 1.100 ασθενείς όλων των κοινωνικών τάξεων. Η ελβετική πόλη Leysin έγινε έδρα 80 κέντρων θεραπείας, φιλοξενώντας 3.000 ασθενείς, 50 γιατρούς και 300 νοσηλευτές. Ο Rollier έλεγε ότι κάποιος μπορούσε να κάνει ηλιοθεραπεία οπουδήποτε και να αποκομίσει όφελος, αλλά έπρεπε να ακολουθεί σωστή τεχνική και επέκρινε για «σνομπισμό» όσους δεν ζητούσαν συμβουλές από τους ειδικούς, απαριθμώντας τις πιθανές συνέπειες, από κοκκίνισμα του δέρματος και ηλιακά εγκαύματα, μέχρι συμφόρηση πνευμόνων και εγκεφάλου.
Οικιακός λαμπτήρας φωτοθεραπείας, εικόνα του 1937, Welcome Collection.
Στη συνέχεια διαπιστώθηκε ότι η υπεριώδης ακτινοβολία προκαλεί καρκίνους και φωτογήρανση και αυτό αφαίρεσε πολλή από την αίγλη του ήλιου, αν και η φωτοθεραπεία εξακολουθεί να χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα για ορισμένες δερματικές παθήσεις όπως η ψωρίαση, η ατοπική δερματίτιδα και η λεύκη. Στην περίπτωση της ψωρίασης η έκθεση του πάσχοντος δέρματος σε υπεριώδη ακτινοβολία B της στενής ζώνης των 311-313 nm υπό ιατρική παρακολούθηση, βελτιώνει την ψωρίαση και την ατοπική δερματίτιδα. Στην περίπτωση της λεύκης το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα μελανοκύτταρα που αναγκάζονται να “κρυφτούν” αλλά ένα φάρμακο που λέγεται τοφασιτινίμπη τα κάνει να αισθάνονται ασφαλή και να βγαίνουν από τις κρυψώνες τους ενώ η υπεριώδης ακτινοβολία τα κάνει ξανά λειτουργικά ώστε να παράγουν μελανίνη. Η ακμή επίσης μια βελτιώνεται γιατί ο ήλιος μειώνει το προπιονικό βακτήριο, μια από τις αιτίες της.
Αλλά ο ήλιος δεν βελτιώνει όλες τις δερματικές παθήσεις. Για παράδειγμα, η ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να επιδεινώσει ή και προκαλέσει υποτροπή του επιχείλιου έρπητα. Επίσης, ο ήλιος σε ορισμένους ανθρώπους μπορεί να προκαλέσει φωτοαλλεργία που εκδηλώνεται με ερυθρότητα, πρήξιμο και φυσαλίδες στα σημεία του δέρματος που εκτίθενται στον ήλιο.
Βελτιωμένη διάθεση και βιταμίνη D
Ξέρουμε ότι τις ηλιόλουστες μέρες αισθανόμαστε πολύ πιο όμορφα. Η έλλειψη ηλιακού φωτός μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση που ονομάζεται “εποχική συναισθηματική διαταραχή” ή “χειμερινή κατάθλιψη”. Ίσως αυτό να συμβαίνει επειδή η έκθεση στο ηλιακό φως κάνει τον εγκέφαλό μας να παράγει περισσότερη σεροτονίνη η οποία βελτιώνει όχι μόνο τη διάθεση αλλά και την ποιότητα του ύπνου μας. Ο ήλιος αυξάνει επίσης τις βήτα ενδορφίνες και τη λίμπιντο.
Είναι γνωστό ότι το ηλιακό φως διεγείρει του αισθητήρες στον αμφιβληστροειδή των ματιών που ρυθμίζουν το “βιολογικό ρολόι” μας. Αυτό με τη σειρά του ρυθμίζει την ποσότητα της μελατονίνης, της ορμόνης του ύπνου. Η μελατονίνη παίζει κι άλλους ρόλους στον οργανισμό εκτός από τον ύπνο, για παράδειγμα, συνδέεται με μικρότερο επιπολασμό της κατάθλιψης, της νόσου Αλτσχάιμερ και της νόσου Πάρκινσον.
Η πιο γνωστή θετική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας, είναι η παραγωγή της βιταμίνης D η οποία προλαμβάνει τη ραχίτιδα. Η βιταμίνη D υπάρχει σε διάφορες μορφές: η βιταμίνη D3 δημιουργείται από τα σπονδυλωτά με την έκθεση στον ήλιο, ενώ η βιταμίνη D2 βρίσκεται στα φυτά. Αυτό το μοναδικό μόριο πρέπει να εμφανίστηκε ως προϊόν φωτοσύνθεσης στο μικροσκοπικό θαλάσσιο φυτοπλαγκτόν πριν από 750 εκατομμύρια χρόνια, και την εποχή των πρώτων τετράποδων, πριν από 350 εκατομμύρια χρόνια, ανέλαβε ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη. Η βιταμίνη D είναι σημαντική για όλα τα σπονδυλωτά επειδή τους επιτρέπει να απορροφούν το ασβέστιο από τη διατροφή τους και να χτίζουν γερό σκελετό. Τα ψάρια μπορούν να πάρουν εύκολα τη βιταμίνη D από το πλαγκτόν ή τρώγοντας άλλα ψάρια, αλλά για τα πρώτα σπονδυλωτά της ξηράς, αυτές οι πηγές δεν ήταν διαθέσιμες. Έτσι, η φυσική επιλογή έδωσε στα σπονδυλωτά την ικανότητα να παράγουν τη δική τους βιταμίνη D με μια διαδικασία επαγόμενη από το φως του ήλιου.
Τα φωτόνια UVB που εισχωρούν στο δέρμα και κυρίως αυτά με μήκος κύματος 292-297 nm, απορροφώνται από ένα μόριο παρόμοιο με τη χοληστερόλη που βρίσκεται στα κύτταρα της επιδερμίδας και του χορίου, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται η προβιταμίνη D3. Αυτό το μόριο στη συνέχεια μετασχηματίζεται για να να παραχθεί μια ανενεργή μορφή της βιταμίνης, η οποία υφίσταται περαιτέρω μετατροπή στο συκώτι και τους νεφρούς για να παραχθεί η βιολογικά ενεργή μορφή. H αντίδραση είναι αυτοπεριοριζόμενη που σημαίνει ότι αν στην κυκλοφορία του σώματος υπάρχει ήδη αρκετή ποσότητα της δραστικής μορφή της βιταμίνης D, η διαδικασία παραγωγής της διακόπτεται και έτσι αποτρέπεται η υπερβιταμίνωση. Η ενεργή μορφή της βιταμίνης D χρησιμοποιείται για μια ποικιλία σκοπών. Εκτός του ότι ρυθμίζει το μεταβολισμό του ασβεστίου και του φωσφόρου, υπάρχουν πολλές άλλες επιδράσεις που είναι υπό διερεύνηση, για παράδειγμα έχει συσχετιστεί με λιγότερους καρκίνους.
Κακή η παντελής αποφυγή του ήλιου
Ορισμένες μελέτες έχουν βρει ότι το φως του ήλιου μπορεί να προστατεύει από την παχυσαρκία, τις καρδιακές προσβολές, τα εγκεφαλικά επεισόδια, το άσθμα και την πολλαπλή σκλήρυνση. Οι ηλιακές ακτίνες ωφελούν το σώμα και με τρόπους που δεν σχετίζονται τη βιταμίνη D. Μια επίδραση είναι ότι αυξάνουν την παραγωγή του μονοξείδιο του αζώτου το οποίο μειώνει την αρτηριακή πίεση, τον κύριο παράγοντα κινδύνου για εγκεφαλικό επεισόδιο. Το μονοξείδιο του αζώτου έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και αυτός ίσως είναι ο λόγος που υποχωρούν κάποιες δερματικές ασθένειες. Το 2017 μια μελέτη εξέτασε υγιείς εθελοντές που εκτέθηκαν σε υπεριώδη ακτινοβολία, σε μικρά τμήματα στο δέρμα τους. Οι βιοψίες έδειξαν ότι απελευθερωνόταν στο δέρμα μονοξείδιο του αζώτου που ενεργοποιούσε τα ρυθμιστικά Τ-κύτταρα του ανοσοποιητικού που καταστέλλουν τη φλεγμονή1.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το φως του ήλιου έχει ευρεία επίδραση στο σώμα, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται τα γονίδιά μας, και ιδιαίτερα αυτά που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό. Ερευνητές του Cambridge έδειξαν ότι, ανάλογα με την εποχή, αλλάζει τη έκφραση του 28% των γονιδίων και αυτό το συνέδεσαν με την ηλιοφάνεια. Τον χειμώνα αυξάνεται η δραστηριότητα των φλεγμονωδών γονιδίων ενώ το καλοκαίρι αυξάνεται η δραστηριότητα των αντιφλεγμονωδών γονιδίων -η φλεγμονή σχετίζεται με χρόνιες ασθένειες όπως είναι ο διαβήτης, ο καρκίνος και η καρδιαγγειακή νόσος.
Λόγω των θετικών επιδράσεων του ήλιου, η πιο σύγχρονη αντίληψη δεν είναι πλέον η πάση θυσία αποφυγή του, αλλά η σωστή δοσολογία έκθεσης, αυτή που μας κάνει να είμαστε πιο υγιείς. Σ’ αυτή την αντίληψη συνέβαλε μια σουηδική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο 2016 και βρήκε ότι η αποφυγή του ήλιου στην πραγματικότητα μειώνει το προσδοκόμενo ζωής. Η μελέτη αυτή περιέλαβε 29.518 γυναίκες και βρήκε ότι σε διάστημα 20 ετών, είχαν πεθάνει μόνο 1,5 γυναίκες στις 100 μεταξύ αυτών που ανέφεραν ότι έκαναν ηλιοθεραπεία μέχρι μία φορά την ημέρα, σε σύγκριση με 3 γυναίκες στις 100 που δήλωσαν ότι απέφευγαν την έκθεση στον ήλιο2. Η ομάδα των γυναικών με την υψηλότερη έκθεση είχε προσδόκιμο ζωής από 0,6 έως 2,1 χρόνια περισσότερο από την ομάδα που απέφευγε τον ήλιο.
Έτσι, το 2016 μια μελέτη πρότεινε την επανεξέταση των αυστηρών συστάσεων της αποφυγής του ήλιου. Ναι μεν ο ήλιος αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του δέρματος αλλά μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από άλλες παθήσεις. Οι ερευνητές έγραψαν: «Η ανεπαρκής έκθεση στον ήλιο έχει γίνει μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας, απαιτώντας άμεση αλλαγή στις τρέχουσες συμβουλές δημόσιας υγείας για την αποφυγή του ήλιου. Ο βαθμός αλλαγής που απαιτείται είναι μικρός αλλά εξαιρετικά σημαντικός. Το κοινό πρέπει να συμβουλεύεται να λάβει επαρκή έκθεση στον ήλιο και συμπληρώματα βιταμίνης D για να διατηρήσει ένα επίπεδο 25(OH)D στο αίμα τουλάχιστον 30 ng/mL3».
Πηγές:
- Nitric oxide induces human CLA+CD25+Foxp3+ regulatory T cells with skin-homing potential
Cunjing Yu et al. J Allergy Clin Immunol. 2017 Nov;140(5):1441-1444.e6. doi: 10.1016/j.jaci.2017.05.023. Epub 2017 Jun 7. - Avoidance of sun exposure as a risk factor for major causes of death: a competing risk analysis of the Melanoma in Southern Sweden cohort. P G Lindqvist et al. PMID: 26992108 DOI: 10.1111/joim.12496.
- The risks and benefits of sun exposure 2016. David G. Hoel et al. Dermatoendocrinol. 2016 Jan-Dec; 8(1): e1248325. Published online 2016 Oct 19. doi: 10.1080/19381980.2016.1248325.
