Η μικροβιολογική ασφάλεια του πόσιμου νερού είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη υγεία. Περίπου 5 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο λόγω υδατογενών ασθενειών, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το νερό, φυσικά, απολυμαίνεται για να σκοτώσει τα παθογόνα πριν εισέλθει στο σύστημα διανομής. Όμως παρόλο που λαμβάνονται μέτρα για να είναι ασφαλές το δημόσιο πόσιμο νερό, μπορεί να περιέχει ίχνη φυσικών, βιολογικών, χημικών, ακόμη και ραδιενεργών ρύπων.
Ο κατάλογος των ρύπων που μπορεί να καταλήξουν στο πόσιμο νερό είναι εκτενής, και περιλαμβάνει βαρέα μέταλλα, όπως ο μόλυβδος, φυτοφάρμακα, βιομηχανικές χημικές ουσίες και βακτήρια. Όλα αυτά μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την υγεία, γι’ αυτό και έχουν τεθεί όρια για πάνω από 90 ρύπους στο πόσιμο νερό. Aρκετοί άνθρωποι που ανησυχούν έχουν αγοράσει κανάτες φίλτρων νερού που υπάρχουν στην αγορά, τις γεμίζουν, τις τοποθετούν στο ψυγείο τους και πίνουν από αυτές. Χρησιμοποιώντας αυτές τις κανάτες, το νερό υφίσταται ένα επιπλέον καθαρισμό που μπορεί να απομακρύνει χημικές ουσίες, ορισμένα βαρέα μέταλλα και άλλους ρύπους, ανάλογα με τον τύπο του φίλτρου που χρησιμοποιείται. Αλλά πράγματι το διηθημένο νερό είναι καλύτερο από αυτό της βρύσης;
Αντικατάσταση φίλτρων
Υπάρχουν διάφορα φίλτρα, αλλά οι περισσότερες οικιακές κανάτες χρησιμοποιούν ενεργό άνθρακα για τη μείωση των ρύπων και των ακαθαρσιών του νερού της βρύσης -άλλα φίλτρα περιλαμβάνουν αντίστροφη όσμωση και απόσταξη, που είναι πιο ακριβά και πολύπλοκα. Ο ενεργός άνθρακας λειτουργεί μέσω της προσρόφησης, που σημαίνει ότι προσελκύει τα μόρια των ρύπων τα οποία προσκολλώνται στον άνθρακα. Η επιφάνειά του λειτουργεί σαν σφουγγάρι καθώς περνάει από μέσα του το νερό. Ένα φίλτρο με κοκκώδη ενεργό άνθρακα είναι μια αποδεδειγμένη επιλογή για την αφαίρεση χημικών ουσιών που προκαλούν δυσάρεστες οσμές ή γεύσεις στο νερό, όπως το υδρόθειο (οσμή σάπιων αυγών) ή το χλώριο. Ωστόσο, ο σίδηρος και τα νιτρικά άλατα, δεν έλκονται από τον άνθρακα και δεν αφαιρούνται, άρα μπορεί να χρειαστεί άλλος τύπος φίλτρου, όπως η αντίστροφη όσμωση.
Oι κανάτες που φιλτράρουν το νερό είναι μια προσιτή επιλογή για τον καθαρισμό του νερού, γι’ αυτό και είναι δημοφιλείς. Στην ιδανική περίπτωση θα πρέπει να είναι πιστοποιημένες, που σημαίνει ότι πληρούν ορισμένα πρότυπα υγιεινής και αποτελεσματικότητας. Έχοντας μια κανάτα με φίλτρο νερού, απλώς τη γεμίζετε και τη βάζετε στο ψυγείο για να πιείτε καθαρότερο νερό αργότερα. Κανένα όμως φίλτρο δεν είναι απολύτως αποτελεσματικό στην απομάκρυνση των ρύπων και καλό είναι να γνωρίζετε τί ακριβώς κάνει το πιστοποιημένο το φίλτρο σας. Μπορείτε να κάνετε μια αναζήτηση στη βάση δεδομένων του NSF (National Science Foundation), μια υπηρεσία που ενημερώνει σχετικά με τι απομακρύνουν τα διάφορα φίλτρα και από τι σας προστατεύουν.
Αλλά πότε ήταν η τελευταία φορά που αλλάξατε το φίλτρο σας; Αν δεν αλλάζετε το φίλτρο όπως πρέπει, το νερό που πίνετε μπορεί να μην είναι τόσο καθαρό όσο νομίζετε. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι χειρότερο από αυτό της βρύσης. Η τεχνολογία ενεργού άνθρακα λειτουργεί παγιδεύοντας ρύπους καθώς περνάει το νερό. Αυτό σημαίνει ότι οι ρύποι συσσωρεύονται στο φίλτρο με την πάροδο του χρόνου. Εάν περιμένετε πάρα πολύ για να αντικαταστήσετε το φίλτρο σας, οι ρύποι μπορεί να μαζευτούν τόσο πολύ που να ξεφεύγουν στο διηθημένο νερό και μάλιστα σε υψηλότερες συγκεντρώσεις από αυτές που υπήρχαν αρχικά στο νερό της βρύσης. Τα φίλτρα ελέγχονται και πιστοποιούνται για μια συγκεκριμένη διάρκεια ζωής, μετά την οποία δεν υπάρχει εγγυημένη απόδοση. Για αυτούς τους λόγους, είναι σημαντικό να ακολουθείτε τις οδηγίες αντικατάστασης.
Το πότε πρέπει να αλλάξετε το φίλτρο εξαρτάται από τη μάρκα και το μοντέλο που έχετε. Πρέπει να αλλάζετε αυτά τα φίλτρα σύμφωνα με τις συστάσεις των κατασκευαστών, διαφορετικά δεν θα είναι αποτελεσματικά. Είναι πιστοποιημένα για τη μείωση των ρύπων, αλλά μόνο σύμφωνα με τις οδηγίες του προϊόντος. Η διάρκεια του φίλτρου μετριέται με μήνες ή με την ποσότητα νερού που έχει φιλτραριστεί. Ορισμένες κανάτες διαθέτουν αισθητήρες που υποδεικνύουν πότε είναι η ώρα να αλλάξετε το φίλτρο. Τα φίλτρα που δεν αλλάζουν την κατάλληλη στιγμή μπορεί να μην λειτουργούν πλέον για να μειώσουν τους ρύπους για τους οποίους σχεδιάστηκαν να αντιμετωπίσουν. Ένα παλιό φίλτρο δεν είναι μόνο λιγότερο αποτελεσματικό αλλά και πιο βρώμικο. Έτσι, θέτετε τον εαυτό σας σε κίνδυνο να πιείτε όχι μόνο τους ρύπους που υπήρχαν στο νερό της βρύσης αρχικά, αλλά και ό,τι αναπτύσσεται σ’ αυτό. Και αυτό που αναπτύσσεται είναι τα διάφορα βακτήρια.
Πολλαπλασιασμός βακτηρίων
Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα που μπορεί να υπάρξει με τα φίλτρα νερού είναι ο πολλαπλασιασμός των βακτηρίων, τα οποία στη συνέχεια καταλήγουν στο διηθημένο νερό σας. Οι οικιακές κανάτες με φίλτρο νερού μπορούν να παγιδέψουν κάποια βακτήρια, αν και συνήθως δεν αφαιρούν τους μικροοργανισμούς λόγω του πολύ μικρού μεγέθους τους -τα βακτήρια έχουν μήκος από 1 έως 10 microns (εκατομμυριοστά του μέτρου). Με την παγίδευση έστω και λίγων βακτηρίων μπορεί να στη συνέχεια να υπάρξει ένας ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός τους.
Το τί αφαιρεί ένα φίλτρο εξαρτάται από το μέγεθος των πόρων του, των μικροσκοπικών οπών απ’ όπου περνάει το νερό. Σκεφτείτε ένα σουρωτήρι: όσο μικρότερες είναι οι τρυπούλες, τόσο περισσότερα πράγματα κρατιούνται έξω. Εάν ένα φίλτρο έχει “απόλυτο” μέγεθος πόρων 1 micron, τότε κάθε ένας από τους πόρους του είναι 1 micron ή λιγότερο. Αυτό σημαίνει πως οτιδήποτε μεγαλύτερο από 1 micron, όπως το κρυπτοσπορίδιο (cryptosporidium), ένα ενδοκυτταρικό παράσιτο που μολύνει τον άνθρωπο και άλλα ζώα, θα παγιδευτεί. Τα φίλτρα με “μέσο” μέγεθος πόρων 1 micron σημαίνει ότι ορισμένοι πόροι είναι μικρότεροι και άλλοι είναι μεγαλύτεροι από 1 micron, επομένως το κρυπτοσπορίδιο μπορεί να περάσει από τους μεγαλύτερους πόρους καθώς τα σπόρια του είναι 3 micronς. Το θέμα με τα βακτήρια είναι ότι καθώς κολλάνε στο φίλτρο και παγιδεύονται, βρίσκουν το τέλειο περιβάλλον να πολλαπλασιαστούν.
Μια γερμανική μελέτη, το 1996, βρήκε κάτι μη αναμενόμενο, ότι η ποσότητα των βακτηρίων ήταν μικρότερη στο νερό της βρύσης από ό,τι στο φιλτραρισμένο νερό, μόλις μετά από μία εβδομάδα χρήσης. Αυτή η μελέτη διαπίστωσε ότι σε 4 από τα 6 φίλτρα Brita που δοκιμάστηκαν στο εργαστήριο, ο αριθμός των βακτηρίων στο διηθημένο νερό ήταν υψηλότερος από ό,τι στο νερό της βρύσης τόσο σε θερμοκρασία δωματίου όσο και στους 4 βαθμούς Κελσίου που είναι συνήθως η θερμοκρασία του ψυγείου. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι μετρήσεις αποικιών στο φιλτραρισμένο νερό ήταν 10.000 φορές πιο πάνω από το νερό της βρύσης. Ακόμη χειρότερα, το υλικό του φίλτρου στα πέντε από τα 13 νέα φίλτρα ήταν μολυσμένο με βακτήρια ή μούχλα. Οι ερευνητές έγραψαν: «Oι εθνικοί ή διεθνείς ρυθμιστικοί φορείς θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα φίλτρα νερού που διατίθενται στην αγορά για οικιακή χρήση δεν επιτρέπουν την υποβάθμιση της μικροβιολογικής ποιότητας του πόσιμου νερού»1.
Η παραπάνω μελέτη ήταν κάπως παλιά αλλά και πιο πρόσφατες δείχνουν ότι το πρόβλημα των βακτηρίων μπορεί να είναι σοβαρό. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2020, εξετάστηκαν τέσσερα οικιακά φίλτρα (τρία κινεζικά και ένα αμερικανικό) που ήταν σε λειτουργία από 1 έως 5 έτη, και βρέθηκαν υψηλά επίπεδα βακτηριακής συγκέντρωσης στο διηθημένο νερό. Μια εξήγηση γι’ αυτό είναι ότι καθώς το χλώριο φιλτράρεται, τα επιζώντα μικρόβια που προσκολλώνται στις επιφάνειες των υλικών και των μεμβρανών αναπτύσσονται πιο εύκολα. Οι ερευνητές συνέστησαν στους καταναλωτές να αντικαθιστούν τακτικά τα οικιακά φίλτρα τους πριν υπερκορεστούν και έγραψαν: «Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης προτείνουν ότι η χρήση οικιακών καθαριστών νερού δεν μειώνουν αλλά αυξάνουν τον μικροβιακό κίνδυνο»2.
Αν θέλετε να χρησιμοποιείτε οικιακό φίλτρο για να έχετε λιγότερους ρύπους στο νερό σας, ενδεχομένως να θέλετε να βράσετε το διηθημένο νερό, κάτι που θα σκοτώσει τα μικρόβια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι τα βακτήρια αρχίζουν να πεθαίνουν όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει πάνω από τους 65 βαθμούς Κελσίου. Στο σημείο βρασμού του νερού, στους 100° C, με το βράσιμο λίγων λεπτών, μπορείτε να είστε σχετικά σίγουροι ότι έχετε εξοντώσει πολλά από τα μικρόβια. Είναι γνωστό ότι ορισμένα βακτηριακά σπόρια μπορούν να επιβιώσουν σε συνθήκες βρασμού, όπως για παράδειγμα τα σπόρια του κλωστηριδίου της αλλαντίασης (Clostridium botulinum). Υπάρχουν επίσης κάποια βακτήρια, τα λεγόμενα ακραιόφιλα, που όχι μόνο επιβιώνουν, αλλά και πολλαπλασιάζονται στους 100-135° C. Η άνοδος της θερμοκρασίας στους 140° C για λίγα λεπτά θεωρείται ότι σας εξασφαλίζει από τον κίνδυνο των μικροβίων.
Πηγές:
- F D Daschner, H Rüden, R Simon, J Clotten. Microbiological contamination of drinking water in a commercial household water filter system. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 1996 Mar;15(3):233-7. doi: 10.1007/BF01591360.
- Wenfang Lin, Chengsong Ye, et al. Analysis of microbial contamination of household water purifiers. Applied Microbiology and Biotechnology (2020) 104:4533–4545.
