Πρόσφατα ο Βίβεκ Μέρθι, επικεφαλής των υγειονομικών υπηρεσιών των ΗΠΑ (Surgeon General) είπε ότι η πιο κοινή παθολογία που είδε στη διάρκεια της υπηρεσίας του «δεν ήταν οι καρδιακές παθήσεις ή ο διαβήτης, ήταν η μοναξιά». Και προειδοποίησε ότι η κοινωνική αποσύνδεση έχει επίδραση στη θνησιμότητα όσο το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα.
Ο Μέρθι αναφερόταν σε μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε το 2010 και διερεύνησε τις κοινωνικές σχέσεις και τα ποσοστά θνησιμότητας. Οι ερευνητές συνδύασαν στοιχεία από 148 μελέτες περιλαμβάνοντας 300.000 άτομα που παρακολουθήθηκαν κατά μέσο όρο για 7,5 χρόνια. Χρησιμοποίησαν ένα στατιστικό μοντέλο για να υπολογίσουν την επίδραση των κοινωνικών σχέσεων στον κίνδυνο θανάτου και έκαναν συγκρίσεις με τους καθιερωμένους παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία και η καθιστική ζωή. Το συμπέρασμα ήταν ότι τα μοναχικά άτομα έχουν 50% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν πρόωρα από ό,τι τα άτομα με ισχυρές κοινωνικές σχέσεις. Η ανάλυση βρήκε ότι οι κίνδυνοι για την υγεία λόγω μοναξιάς είναι παρόμοιοι με την κατανάλωση αλκοόλ (πάνω από έξι ποτά την ημέρα) και περισσότερο από τη σωματική αδράνεια και την παχυσαρκία -ενώ η παχυσαρκία φαινόταν να αυξάνει τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου κατά 20%, η μοναξιά συνδέθηκε με 45% αυξημένο κίνδυνο.
Δεκατρία χρόνια μετά, αυτή η μελέτη συνεχίζει μνημονεύεται ενώ άλλες μελέτες, εξίσου ισχυρές, έχουν δείξει ότι μια σειρά από παθήσεις, όπως οι καρδιακές παθήσεις, το εγκεφαλικό, ο διαβήτη τύπου 2, η ρευματοειδής αρθρίτιδας και ο καρκίνος, σχετίζονται με τη μοναξιά και την κοινωνική απομόνωση. Ακόμη και η ανάρρωση μετά από εγχείρηση καρδιάς μπορεί να διακυβευτεί από την κοινωνική απομόνωση.
Μοναξιά και εγκέφαλος
Όταν περνάμε ποιοτικό χρόνο με άλλα άτομα, βιώνουμε μια εγγενή χαρά. Οι μελέτες σάρωσης του εγκεφάλου δείχνουν ότι οι υποφλοιώδεις περιοχές του εγκεφάλου -όπως το κοιλιακό ραβδωτό σώμα, που παίζει σημαντικό ρόλο στα κίνητρα- ενεργοποιούνται όταν υπάρχουν χρηματικές και κοινωνικές ανταμοιβές. Αντίθετα, όταν νιώθουμε απόρριψη και μοναξιά, ενεργοποιούνται περιοχές που σχετίζονται με άγχος και μηρυκασμό. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην εξέλιξή μας ως είδος που μας ωθεί να διατηρήσουμε τις κοινωνικές συνδέσεις για να εξασφαλίσουμε την επιβίωσή μας. Πιστεύεται ότι η μοναξιά έχει μια εξελικτική λειτουργία που γίνεται αισθητή όπως η πείνα ή η δίψα και είναι ένα μήνυμα να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας. Αλλά, όταν η μοναξιά γίνεται χρόνια κατάσταση, αυτό είναι κάτι διαφορετικό και δυσκολευόμαστε να ξεπεράσουμε τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουμε.
Εάν νιώθετε μοναξιά, έχετε την τάση να αισθάνεστε περισσότερο άγχος σε καταστάσεις που διαφορετικά θα αντιμετωπίζατε καλύτερα. Ξυπνάτε πιο συχνά τη νύχτα, βιώνετε κατακερματισμένο ύπνο και δεν μπορείτε να συνέλθετε από τα αγχωτικά γεγονότα της ημέρας. Ακόμα και αν κοιμάστε αρκετά, δεν αισθάνεστε ξεκούραστοι την άλλη μέρα. Οι μοναχικοί άνθρωποι έχουν επίσης μια αυξημένη ευαισθησία στην κοινωνική απειλή. Έχουν «υπερεπαγρύπνηση». Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλός τους δεν ησυχάζει αλλά είναι σε επιφυλακή για κοινωνικές απειλές που θέτουν σε άμυνα. Γίνονται πιο αντιδραστικοί από όσο πρέπει στα αρνητικά γεγονότα και αντιλαμβάνονται τις καθημερινές ταλαιπωρίες πιο αγχωτικές. Στέκονται περισσότερο κριτικά τις προθέσεις των άλλων και αυτό μπορεί να κάνει τους κάνει ευερέθιστους και παρορμητικούς. Τελικά, υπόκεινται σε αύξηση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Μερικές φορές αυτές οι συνέπειες είναι τόσο ισχυρές που ενισχύουν τη μοναξιά δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο.
Ο μοναχικός εγκέφαλος κινδυνεύει από γνωστική και σωματική έκπτωση. Μια τριετής ολλανδική μελέτη παρακολούθησε περισσότερους από 2.000 συμμετέχοντες ηλικίας 65 έως 86 ετών. Ενώ κανένας από τους συμμετέχοντες δεν είχε σημάδια άνοιας στην αρχή της μελέτης, τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι όσοι ανέφεραν ότι ένιωθαν μοναξιά είχαν 64% αύξηση στον κίνδυνο ανάπτυξη άνοιας.
Μια μελέτη σε ανθρώπους και μακάκους ρέζους βρήκε ότι η μοναξιά σχετίζεται με φλεγμονή του εγκεφάλου. Η μελέτη εξέτασε 141 ανθρώπους που αναγνώρισαν ότι αισθάνονται κοινωνικά απομονωμένοι και 30 μακάκους με βάση την κοινωνική τους συμπεριφορά. Διαπίστωσε ότι τόσο οι άνθρωποι όσο και οι μακάκοι που ήταν μοναχικοί είχαν αυξημένα επίπεδα διαφόρων βιολογικών δεικτών φλεγμονής. Ειδικότερα, είχαν αυξημένη δραστηριότητα των φλεγμονωδών γονιδίων και μειωμένη δραστηριότητα των αντιιικών γονιδίων. Φάνηκε επίσης αυξημένη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, το οποίο διεγείρει την «απόκριση πάλης ή φυγής» και μιας περιοχής του εγκεφάλου που σχετίζεται με κοινωνική απειλή (άξονας υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια-άξονας).
Η μοναξιά επηρεάζει όχι μόνο τον εγκέφαλο αλλά και το σώμα. Η έρευνα του ψυχολόγου Στέφεν Σουόμι δείχνει ότι διαστρεβλώνεται η έκφραση ορισμένων γονιδίων. Ένα πείραμα που χώρισε τα νεογέννητα από τις μητέρες τους κατά τους πρώτους τέσσερις μήνες της ζωής τους είχε ως αποτέλεσμα την αλλοιωμένη ανάπτυξη των γονιδίων που σχετίζονται με την ανοσία και βοηθούν το σώμα να καταπολεμήσει τους ιούς. Επίσης, η έρευνα της κοινωνικής ψυχολόγου Λίζα Τζαρέμκα δείχνει ότι οι μοναχικοί άνθρωποι έχουν υψηλότερα επίπεδα ενεργοποιημένων ιών και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποφέρουν από χρόνια φλεγμονή, η οποία έχει συνδεθεί με διαβήτη τύπου 2, αρθρίτιδα, καρδιακές παθήσεις και αυτοκτονία -πιθανότατα η μοναξιά απορυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Το αντίδοτο
Η μοναξιά είναι μια σχετικά νέα έννοια και πριν από αιώνες είχε μια εύκολη θεραπεία. Τον 17ο αιώνα, μοναξιά ήταν η ζωή στον χώρο έξω από την πόλη και η επίλυσή της απαιτούσε απλώς την επιστροφή στην κοινωνία. Η σύγχρονη μοναξιά δεν είναι μόνο η σωματική απομάκρυνση από τους άλλους, είναι μια συναισθηματική κατάσταση να νιώθει κάποιος μακριά από τους άλλους, χωρίς αυτό να αφορά τη φυσική παρουσία.
Η μοναξιά δεν αναφέρεται μόνο στον αριθμό των ανθρώπων με τους οποίους μιλάτε ή στον αριθμό των γνωστών που έχετε. Όπως το έθεσε ο κωμικός Ρόμμπιν Ουίλιαμς στην ταινία World’s Greatest Dad, «Πίστευα ότι το χειρότερο πράγμα στη ζωή ήταν να μείνεις μόνος. Δεν είναι. Το χειρότερο πράγμα στη ζωή είναι να καταλήγεις με ανθρώπους που σε κάνουν να νιώθεις μόνος». Η σύγχρονη μοναξιά αναφέρεται στην ασυμφωνία μεταξύ της ποιότητας των σχέσεων που επιθυμείτε και εκείνων που πραγματικά έχετε. Μπορείτε να έχετε μόνο δύο φίλους, αλλά αν τα πηγαίνετε πολύ καλά μαζί τους, δεν είστε μόνοι. Ή μπορείτε να είστε μέσα σε ένα πλήθος και να αισθάνεστε μόνοι.
Αξίζει να αναφερθεί και κάτι περίεργο, ότι κάποιες μελέτες έδειξαν πως οι μη μοναχικοί άνθρωποι που κάνουν παρέα με μοναχικούς ανθρώπους είναι πιθανό να νιώσουν και οι ίδιοι μόνοι. Έτσι, η μοναξιά φαίνεται να είναι μεταδοτική, όπως και η ευτυχία -όταν κάνετε παρέα με χαρούμενους ανθρώπους, είναι πιο πιθανό να γίνετε χαρούμενοι.
Για να ξεπεράσετε τη μοναξιά και να βελτιώσετε την ψυχική σας υγεία, υπάρχουν ορισμένα πράγματα που μπορείτε να κάνετε. Ένας τρόπος είναι η αύξηση του αριθμού των ατόμων με τους οποίους μιλάτε και η βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων σας. Ορισμένοι άνθρωποι βασίζονται σε κατοικίδια και σε διαδικτυακά κοινωνικά εργαλεία για να μειώσουν τη μοναξιά τους. Μια σημαντική πτυχή στις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook και το Instagram, είναι κάποιες μη λεκτικές ενδείξεις, όπως ένα χαμόγελο, μια χειρονομία ή μια ματιά, κάτι που επιτρέπει να κοινοποιηθεί το φιλικό πλαίσιο της συνάντησης -όταν λείπει αυτό μπορεί να αντιλαμβανόμαστε λιγότερες φιλικές ενδείξεις από τους άλλους.
Ενώ μιλώντας με περισσότερα άτομα είτε κατά πρόσωπο είτε μέσω διαδικτύου μπορεί να βοηθήσει, η μοναξιά αφορά κυρίως τον τρόπο που βλέπετε τα πράγματα. Και φαίνεται ότι το σημαντικότερο είναι η αλλαγή των αντιλήψεών σας για τον κόσμο. Το να απαλλαγείτε από τη μοναξιά σημαίνει να αφήσετε τον κυνισμό και τη δυσπιστία προς τους άλλους.
