Η λιποδυστροφία είναι μια ετερογενής ομάδα σχετικά σπάνιων διαταραχών που χαρακτηρίζονται από επιλεκτική ή γενικευμένη απώλεια λιπώδους ιστού. Οι λιποδυστροφίες συνδέονται με την έλλειψη υποδόριου λίπους. Όμως η έκταση και η θέση της απώλειας λίπους εξαρτάται από τη μορφή της λιποδυστροφίας.
Οι ασθενείς με λιποδυστροφία έχουν μικρό λιπώδη ιστό ή μη ομοιόμορφη κατανομή του. Χρειαζόμαστε μια συγκεκριμένη ποσότητα σωματικού λίπους με ομοιόμορφη κατανομή κι αυτό επειδή το λίπος έχει σημαντικές λειτουργίες που μας επιτρέπουν να ζούμε μια υγιή ζωή.
Η απώλεια λιπώδους ιστού μπορεί να συμβεί είτε λόγω γενετικών είτε επίκτητων αιτιών και μπορεί να αφορά ολόκληρο το σώμα ή να περιοριστεί σε ορισμένες περιοχές όπως τα άκρα, συχνά με υπερβολική εναπόθεση λίπους σε άλλες περιοχές.
Η έλλειψη λιποκυττάρων στο υποδόριο ιστό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο σπλαχνικό λίπος, λιπαρό συκώτι που μπορεί να εξελιχθεί σε κίρρωση ήπατος, έκτοπο λίπος, σοβαρή δυσλιπιδαιμία και αντίσταση στην ινσουλίνη που μπορεί να εξελιχθεί σε διαβήτη -παραδόξως, όχι μόνο ο υπερβολικός αλλά και ο ανεπαρκής λιπώδης ιστός σχετίζεται με την αντίσταση στην ινσουλίνη. Η λιποδυστροφία μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα ακραίας πείνας, λόγω έλλειψης λεπτίνης και αυξημένα τριγλυκερίδια στο αίμα.
Λόγω της πολύπλοκης εμφάνισής της, η πάθηση συχνά διαγιγνώσκεται αργά ή λανθασμένα ως διαβήτης. Πολλοί ασθενείς υποφέρουν από τις επιπτώσεις της για πολλά χρόνια πριν λάβουν τη σωστή διάγνωση και θεραπεία.
Υπάρχουν τέσσερις κύριοι τύποι:
- Συγγενής γενικευμένη λιποδυστροφία. Η συγγενής γενικευμένη λιποδυστροφία (CGL) είναι ένα από τα πιο καλά μελετημένα σύνδρομα λιποδυστροφίας με περισσότερες από 300 αναφερόμενες περιπτώσεις στη βιβλιογραφία. Τα άτομα έχουν υπερβολική έλλειψη λιπώδους ιστού από τη γέννησή τους, που οδηγεί σε μυϊκή εμφάνιση με προεξέχουσες φλέβες.
- Επίκτητη γενικευμένη λιποδυστροφία.
- Επίκτητη μερική λιποδυστροφία. Οι επίκτητες λιποδυστροφίες μπορεί να εμφανιστούν σε συνδυασμό με άλλες αυτοάνοσες διαταραχές ή μπορεί να είναι ιδιοπαθείς.
- Οικογενής μερική λιποδυστροφία. Οι ασθενείς με οικογενή μερική λιποδυστροφία (FPL) έχουν φυσιολογική κατανομή λίπους κατά τη γέννηση, αλλά συνήθως αναπτύσσουν απώλεια λίπους από τα άκρα μετά την εφηβεία.
Ορισμένες από αυτές τις λιποδυστροφίες έχουν καθορισμένους γενετικούς δείκτες και αιτίες. Όσον αφορά τον οικογενειακό υποτύπο, ο γενετικός έλεγχος μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό της νόσου. Η πιο διαδεδομένη μορφή λιποδυστροφίας παρατηρείται σε συνδυασμό με λοίμωξη HIV, με το 40 έως 50% των ασθενών που λαμβάνουν μακροχρόνια αντιρετροϊκή θεραπεία να επηρεάζονται είτε από γενικευμένη λιποατροφία είτε από μερική απώλεια λίπους που αφορά το πρόσωπο και τα άκρα.
O λιπώδης ιστός
Ο λιπώδης λευκός ιστός βρίσκεται φυσιολογικά σε πολλά μέρη του σώματος, όπως κάτω από το δέρμα και γύρω από εσωτερικά όργανα π.χ. στο συκώτι και το πάγκρεας (σπλαχνικό λίπος). Αποθηκεύει λίπος για να χρησιμοποιηθεί ως πηγή ενέργειας στο μέλλον.
Μη έχοντας υποδόριο λιπώδη ιστό -λίπος κάτω από το δέρμα- οι ασθενείς με λιποδυστροφία έχουν χάσει ένα μεγάλο μέρος της ικανότητας αποθήκευσης ενέργειας και μόλις ξεπεραστεί η μικρή χωρητικότητα, η περίσσεια θερμίδων αποθηκεύεται σε άλλα όργανα όπως είναι το συκώτι, ο σπλήνας και οι μυς.
Σε άτομα με οικογενή μερική λιποδυστροφία, για παράδειγμα, ο λιπώδης ιστός χάνεται από τα χέρια, τα πόδια και τους γοφούς δίνοντας σε αυτά τα μέρη του σώματος μια πολύ μυώδη εμφάνιση. Το λίπος που δεν μπορεί να αποθηκευτεί στα άκρα συσσωρεύεται εκεί όπου υπάρχει υποδόριο λίπος, κάτι που μπορεί να συμβεί για παράδειγμα στο λαιμό και στο πρόσωπο. Αυτή η μη φυσιολογική κατανομή λίπους μπορεί να ξεκινήσει οποιαδήποτε στιγμή από την παιδική ηλικία έως την ενήλικη ζωή.
Σχεδόν ολική απουσία λιπώδους ιστού σε 29άχρονο ασθενή με λιποδυστροφία.
Merik;h λιποδυστροφία.
Αντίσταση στην ινσουλίνη και λεπτίνη
Η λιποδυστροφία είναι μια συναρπαστική διαταραχή που βοηθά να κατανοηθεί καλύτερα η αντίσταση στην ινσουλίνη. Αιτία της αντίστασης στην ινσουλίνη στη λιποδυστροφία είναι το γεγονός ότι η περίσσεια ενέργειας δεν μπορεί να αποθηκευτεί στον υποδόριο λιπώδη ιστό.
Ανεξάρτητα από την αιτία, είναι η επιλεκτική απουσία λιπώδους ιστού και η μειωμένη ικανότητα αποθήκευσης του λίπους που διαταράσσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και τον μεταβολισμό των λιπιδίων. Αν και οι ασθενείς συχνά δεν είναι παχύσαρκοι, συνήθως εκδηλώνουν μια σοβαρή μορφή μεταβολικού συνδρόμου, κάτι που υπογραμμίζει τη σημασία της ασφαλούς αποθήσκευσης του λίπους. Οι υποκείμενοι μηχανισμοί που η λιποδυστροφία προκαλεί αντίσταση στην ινσουλίνη μπορεί να είναι η λιποτοξικότητα και οι διαταραχές στις πρωτεΐνες που προέρχονται από λιπώδη ιστό (ονομμάζονται λιποκίνες ή αδιποκίνες ή λιποκυτοκίνες). Η περιορισμένη χωρητικότητα αποθήκευσης των λιπιδίων προκαλεί έκκριση αδιποκινών, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε υπερβολικά επίπεδα τριγλυκεριδίων και ενδιάμεσων λιπιδίων στην κυκλοφορία του αίματος. Το σώμα αποθηκεύει λίπος σε έκτοπες θέσεις όπως στο συκώτι γιατί δεν άλλη χωρητικότητα ο υποδόριος ιστός.
Αν και τα σύνδρομα λιποδυστροφίας είναι γνωστά από τις αρχές του 20ου αιώνα, σημαντική πρόοδος στην κατανόησή τους σημειώθηκε τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτά τα σύνδρομα έχουν προσελκύσει την προσοχή από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 καθώς η κατανόηση της βιολογίας του λιπώδους ιστού αυξήθηκε, αρχικά ωθούμενη από την ανακάλυψη των οδών που οδηγούν στη διαφοροποίηση και ωρίμανση των λιποκυττάρων και στη συνέχεια από την ανακάλυψη της λεπτίνης.
Επί του παρόντος, περισσότερες από 15 διακριτές μοριακές αιτιολογίες έχουν αποδοθεί, οι περισσότερες από τις οποίες απεικονίζονται στη διαφοροποίηση των λιποκυττάρων ή στα μονοπάτια των σταγονιδίων των λιπιδίων.
Θεραπεία
Οι λιποδυστροφίες αντιμετωπίζονται κυρίως με την πρόληψη της δυσλιπιδαιμίας και του διαβήτη. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μια δίαιτα χαμηλή σε απλούς υδατάνθρακες. Η διατροφή πρέπει να περιλαμβάνει σύνθετους υδατάνθρακες, μαζί με πρωτεΐνες και λίπος για καθυστέρηση της απορρόφησης για κάποιο χρονικό διάστημα. Πρέπει να χρησιμοποιούνται και άλλες συνήθεις αντιδιαβητικές θεραπείες, όπως ευαισθητοποιητές ινσουλίνης και άλλα φάρμακα.
Η άσκηση είναι ένα άλλο συστατικό του σχεδίου διαχείρισης, καθώς μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο των μεταβολικών δυσλειτουργιών. Ωστόσο, ορισμένοι ασθενείς έχουν υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν μυοκαρδιοπάθεια και αυτά τα άτομα θα πρέπει να αξιολογούνται πλήρως για τις καρδιακές παραμέτρους πριν από τη συμβουλή άσκησης και η αυστηρή άσκηση θα πρέπει να αποθαρρύνεται έντονα. Εάν υπάρχει σοβαρή διόγκωση του ήπατος και/ή της σπλήνας ή εάν υπάρχουν άλλες αντενδείξεις για αθλήματα επαφής, πρέπει να συνιστάται η κολύμβηση ή άλλα αθλήματα χωρίς πρόσκρουση.
Στη γενικευμένη λιποδυστροφία πολύ συχνά υπάρχει σημαντική μείωση των επιπέδων λεπτίνης στο αίμα. Τα χαμηλά επίπεδα λεπτίνης προκαλούν πείνα που είναι συχνά ακραία και επιφέρουν υπερφαγία αυξάνοντας τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2. Η λεπτίνη έχει θεμελιώδη ρόλο στην ομοιόσταση της γλυκόζης και των λιπιδίων. Είναι η βασική ορμόνη που είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση της όρεξης. Προστατεύει τα βήτα κύτταρα του παγκρέατος από τη λιποτοξικότητα, τουλάχιστον σε μοντέλα τρωκτικών. Επίσης, βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη αυξάνοντας την πρόσληψη γλυκόζης σε περιφερικούς ιστούς όπως οι μυς μέσω της ενεργοποίησης του συμπαθητικού νευρικού συστήματος.
Η θεραπεία αυτών των συνδρόμων έχει προσελκύσει σημαντικό ενδιαφέρον. Το πιο επιτυχημένο παράδειγμα είναι η χορήγηση λεπτίνης, κάτι που βελτιώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη και τη δυσλιπιδαιμία στις πιο σοβαρά προσβεβλημένες μορφές της νόσου. Αυτό έχει οδηγήσει σε μια εγκεκριμένη από τον αμερικανικό FDA για τη θεραπεία της γενικευμένης λιποδυστροφίας, της μετρλεπτίνης.
Μια άλλη ορμόνη που παράγεται από τα λιποκκύτταρα, η αδιπονεκτίνη, επίσης είναι χαμηλά στη λιποδυστροφία (είναι χαμηλά και στην παχυσαρκία). Η αδεπονεκτίνη συνδέεται με τη σοβαρότητα της αντίστασης στην ινσουλίνη.
