Κατά το μεγαλύτερο μέρος του το παρακάτω κείμενο βασίστηκε σε άρθρο του Bradley Richmond Assistant Professor of Medicine, Vanderbilt University, στο The Conversation.
Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι από τα μεγαλύτερα προβλήματα υγείας. Είναι μία συνεχιζόμενη πανδημία που οφείλεται στο κάπνισμα και οδηγεί στο θάνατο 3.000.000 ασθενείς κάθε έτος παγκοσμίως. Πρόκειται για την τέταρτη αιτία θανάτου στις ΗΠΑ και την τρίτη παγκοσμίως. Οι περισσότεροι ασθενείς με ΧΑΠ δεν πεθαίνουν από αυτή, αλλά όσοι ζουν με ΧΑΠ υποφέρουν από χρόνια δύσπνοια που επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής τους. Στην Ελλάδα, οι στατιστικές δείχνουν ότι πάσχουν από ΧΑΠ περίπου 700.000 άτομα, εκ των οποίων τα μισά αγνοούν ότι νοσούν. Η ασθένεια αυξάνει τον κίνδυνο νοσηλείας λόγω COVID-19 περίπου 4,5 φορές και τον κίνδυνο θανάτου 2,5 φορές.
Για πάνω από 10-15 χρόνια, η ασθένεια αναπτύσσεται σιωπηλά, προκαλώντας ήπιες ενοχλήσεις, χωρίς να δίνει ανησυχητικά συμπτώματα που να προειδοποιούν. Γι’ αυτό και χαρακτηρίζεται ως η σιωπηλή ασθένεια.
Η θεραπεία της ΧΑΠ είναι ακριβή και εκτιμάται ότι μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπία ακόμη και τα πιο εύρωστα και οργανωμένα συστήματα υγείας. Ωστόσο είναι μια νόσος που μπορεί να προληφθεί. Φαρμακευτικές και μη φαρμακευτικές θεραπείες, βοηθούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, στη μείωση των παροξύνσεων και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Αλλά ενώ πολλά φάρμακα είναι διαθέσιμα για τη μείωση των συμπτωμάτων και των ποσοστών νοσηλείας σε ασθενείς με ΧΑΠ, κανένα δεν έχει αποδειχθεί ότι παρατείνει τη ζωή.
Οι βασικοί παράγοντες κινδύνου για τη ΧΑΠ, εκτός από το κάπνισμα -που ευθύνεται κατά 90%-, είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση εσωτερικών και εξωτερικών χώρων και η έκθεση σε σκόνη που παράγεται στο πλαίσιο κάποιων επαγγελματικών δραστηριοτήτων και σε χημικά. Αν και τα ποσοστά καπνίσματος τσιγάρων μειώνονται σε ορισμένες χώρες, αυξάνονται σε πολλές άλλες, καθιστώντας τη ΧΑΠ ένα παγκόσμιο πρόβλημα υγείας.
Η ΧΑΠ αποφράζει τους βρόγχους (τους αεραγωγούς που αναπνέουμε) και καταστρέφει τους ιστούς των πνευμόνων. Δυστυχώς, μόνο όταν το 50-60% των πνευμόνων έχει καταστραφεί, ο ασθενής αρχίζει να έχει ανησυχητικά συμπτώματα και κρίσεις δύσπνοιας και λοίμωξης που συχνά τον οδηγούν στο νοσοκομείο. Αν ο ασθενής συνεχίσει να αγνοεί τα ενοχλητικά συμπτώματα του βήχα, της απόχρεμψης και του εύκολου λαχανιάσματος (δύσπνοια), αφήνει την αρρώστια να εξελιχθεί στην πιο προχωρημένη της μορφή. Σε αυτήν, ο ασθενής δεν μπορεί να κάνει καθημερινές οικιακές δουλειές, να κοιμηθεί, να μετέχει σε οικογενειακές διασκεδάσεις και να έχει σεξουαλική ζωή. Τελικώς, ζει μια αναπηρική μορφή διαβίωσης, καθηλωμένος στο σπίτι, απόλυτα εξαρτημένος από την οικογένειά του και την παροχή οξυγόνου.
Γιατί το κάπνισμα προκαλεί Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια
Το κάπνισμα είναι η πιο κοινή αιτία χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, αλλά για πολλούς ασθενείς που ζουν με ΧΑΠ, η διακοπή του καπνίσματος δεν είναι το τέλος της μάχης. Ο καπνός του τσιγάρου είναι ένα πολύπλοκο μείγμα αερίων, χημικών ουσιών, ακόμη και βακτηρίων. Όταν εισέρχεται στους πνεύμονες, δημιουργεί μια φλεγμονώδη απόκριση παρόμοια με την πνευμονία.
Τα φλεγμονώδη κύτταρα φυσιολογικά απομακρύνονται από τους πνεύμονες όταν τελειώσει μια λοίμωξη ή ένας ασθενής κόψει το κάπνισμα, αλλά σε ασθενείς με ΧΑΠ, αυτά τα κύτταρα μπορεί να επιμείνουν για χρόνια. Καταστροφικά ένζυμα που παράγονται από κύτταρα του ανοσοποιητικού -που προορίζονται να καταστρέψουν τα βακτήρια- προκαλούν προοδευτική βλάβη στους πνεύμονες και αναπνευστική ανεπάρκεια χαρακτηριστική της ΧΑΠ. Ήταν για πολλά χρόνια ένα μυστήριο πως αυτά τα κύτταρα συνεχίζουν να προκαλούν φλεγμονή στους πνεύμονες μετά τη διακοπή του καπνίσματος. Τώρα, η έρευνα δείχνει ότι ευθύνεται ένα ελάττωμα στο ανοσοποιητικό σύστημα που προκαλείται από τον καπνό του τσιγάρου. Ο καπνός του τσιγάρου επαναπρογραμματίζει τα κύτταρα που καλύπτουν τους αεραγωγούς, καθιστώντας τους πνεύμονες των ασθενών με ΧΑΠ που έχουν κόψει το κάπνισμα πιο επιρρεπείς στη βακτηριακή εισβολή.
Οι πνεύμονες βομβαρδίζονται συνεχώς από εισπνεόμενα βακτήρια και άλλους ερεθιστικούς παράγοντες. Ταυτόχρονα, είναι επιφορτισμένοι με την εισαγωγή οξυγόνου στην κυκλοφορία του αίματος, έτσι δεν μπορούν να έχουν ένα αδιαπέραστο φυσικό φράγμα όπως το δέρμα. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, οι πνεύμονες έχουν αναπτύξει ένα πολυδιάστατο αμυντικό σύστημα και ένα βασικό συστατικό αυτού του συστήματος είναι αντισώματα που ονομάζονται εκκριτικά IgA. Αυτά τα αντισώματα προσκολλώνται στα βακτήρια για να αποτρέψουν την εισβολή τους στους πνεύμονες. Τα εκκριτικά IgA δεν σκοτώνουν άμεσα τα μικρόβια, αλλά τα εμποδίζουν να πυροδοτήσουν μια επιζήμια ανοσοαπόκριση προτού εκκαθαριστούν με άλλους μηχανισμούς. Σε ασθενείς με ΧΑΠ, τα χαμηλότερα επίπεδα του υποδοχέα πολυμερούς ανοσοσφαιρίνης και των εκκριτικών IgA επιτρέπουν στα βακτήρια ευκολότερη πρόσβαση στην επιφάνεια των αεραγωγών, πυροδοτώντας μια φλεγμονώδη απόκριση που επιμένει μετά τη διακοπή του καπνίσματος.
Οι αεραγωγοί μας είναι επενδεδυμένοι με ένα στρώμα κυττάρων που ονομάζεται επιθήλιο των αεραγωγών. Όταν εισπνέονται βακτήρια και άλλα μικρόβια, ένας τρόπος με τον οποίο το επιθήλιο των αεραγωγών προστατεύεται είναι με τη μεταφορά της εκκριτικής ανοσοσφαιρίνης Α (SIgA) στην επιφάνεια των αεραγωγών. Το SIgA προσκολλάται στα βακτήρια για να τα αποτρέψει από το να εισβάλουν και να προκαλέσουν φλεγμονή. Το SIgA παράγεται από κύτταρα πλάσματος κάτω από το επιθήλιο των αεραγωγών και μεταφέρεται από πολυμερείς υποδοχείς ανοσοσφαιρίνης. Τα άτομα με ΧΑΠ στερούνται SIgA στους αεραγωγούς τους, γεγονός που επιτρέπει τη βακτηριακή εισβολή, τη φλεγμονή και τη βλάβη των πνευμόνων.
Τα ποντίκια που έχουν υποστεί γενετική χειραγώγηση για έλλειψη εκκριτικών IgA αναπτύσσουν επίσης φλεγμονή και ένα πρότυπο πνευμονικής βλάβης που μοιάζει με ασθενείς με ΧΑΠ. Τα αντιβιοτικά μπορούν να τους εμποδίσουν να αναπτύξουν πνευμονική νόσο, υποδηλώνοντας ότι τα βακτήρια προκαλούν συνεχιζόμενη φλεγμονή μετά το τέλος του καπνίσματος.
Το δίκοπο μαχαίρι των αντιφλεγμονωδών
Δεδομένου ότι η φλεγμονή είναι κεντρική στη ΧΑΠ, είναι λογικό οι αντιφλεγμονώδεις θεραπείες να είναι ευεργετικές. Ωστόσο, οι ασθενείς με ΧΑΠ είναι επίσης ευαίσθητοι σε πνευμονικές λοιμώξεις και τα αντιφλεγμονώδη έχουν τον κίνδυνο να απενεργοποιήσουν τη φυσική άμυνα του οργανισμού έναντι της μόλυνσης. Η απειλή είναι κάτι παραπάνω από θεωρητική. Μια κλινική δοκιμή που μελετούσε ένα αντιφλεγμονώδες φάρμακο που ονομάζεται rituximab διακόπηκε νωρίς λόγω αυξημένων πνευμονικών λοιμώξεων. Πολλά αντιβιοτικά έχουν επίσης σοβαρές παρενέργειες όταν λαμβάνονται χρόνια και η παρατεταμένη χρήση μπορεί να ενθαρρύνει την ανάπτυξη βακτηρίων ανθεκτικών σε αυτά τα φάρμακα.
Κατά τη μελέτη ποντικών με έλλειψη εκκριτικών IgA, διαπιστώθηκε ότι αυτά τα ποντίκια έχουν αυξημένο αριθμό ενός σχετικά ασυνήθιστου τύπου κυττάρου που ονομάζονται δενδριτικά κύτταρα που προέρχονται από μονοκύτταρα (moDCs) στους πνεύμονες. Τα δενδριτικά κύτταρα δεν καταστρέφουν άμεσα τα βακτήρια, αλλά κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ότι δημιουργείται μια βακτηριακή λοίμωξη και συντονίζουν την επακόλουθη ανοσολογική απόκριση. Σε αντίθεση με τα τυπικά δενδριτικά κύτταρα, τα moDCs ξεκινούν τη ζωή τους ως διαφορετικός κυτταρικός τύπος, που ονομάζεται μονοκύτταρο. Αλλά όταν εμφανίζεται χρόνια φλεγμονή, τα μονοκύτταρα μπορούν να γίνουν ένας τύπος δενδριτικών κυττάρων. Φάνηκε ότι σε ποντίκια που έχουν κατασκευαστεί γενετικά με έλλειψη εκκριτικών IgA, τα moDCs ενεργοποιούν τα Τ λεμφοκύτταρα -λευκά αιμοσφαίρια που καταπολεμούν τους ιούς και μπορούν να καταστρέψουν κύτταρα στη διαδικασία- και ότι αυτά τα Τ λεμφοκύτταρα με τη σειρά τους βλάπτουν τους πνεύμονες. Τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι τα moDCs μπορεί επίσης να συντονίζουν μια παθολογική ανοσοαπόκριση σε ασθενείς με ΧΑΠ που δεν έχουν εκκριτικά IgA στους αεραγωγούς. Όπως τα ποντίκια με έλλειψη εκκριτικών IgA, έτσι και οι ασθενείς με ΧΑΠ δεν έχουν εκκριτικά IgA στους αεραγωγούς τους.
Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι η απώλεια των εκκριτικών IgA καθιστά τους αεραγωγούς πιο ευαίσθητους σε βακτηριακή εισβολή, η οποία ενεργοποιεί τα moDCs για να οδηγήσουν σε συνεχιζόμενη φλεγμονή των πνευμόνων. Επομένως, η στόχευση των moDCs μέσω ιατρικών θεραπειών μπορεί να εμποδίσει τη φλεγμονή και τη βλάβη των πνευμόνων σε ασθενείς με ΧΑΠ.
