Εκατομμύρια άνθρωποι αγωνίζονται με τη νοητική εξασθένηση, μια κατάσταση που μειώνει τη μνήμη, τις κινητικές λειτουργίες και την ικανότητα συγκέντρωσης και μάθησης. Αλλά κάποιοι νευροεπιστήμονες υποστηρίζουν ότι η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο ενισχύει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο και αποτρέπει τη μείωση της γνωστικής λειτουργίας.
Η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο περιλαμβάνει την εισπνοή καθαρού οξυγόνου σε θάλαμο όπου η πίεση του αέρα είναι έως τρεις φορές πάνω από την κανονική. Λειτουργεί αναγκάζοντας σε αυξημένη οξυγόνωση των ιστών σε περίπτωση που λαμβάνουν χαμηλά επίπεδα οξυγόνου, μια κατάσταση που ονομάζεται υποξία. Αυτή η θεραπεία βελτιώνει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο και θρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα.
Τα κύτταρα χρειάζονται οξυγόνο για να λειτουργήσουν και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περιόδους ασθένειας και ανάρρωσης. Η υπερβαρική οξυγονοθεραπεία αυξάνει την ποσότητα του οξυγόνου που προσλαμβάνει το σώμα. Περιλαμβάνει το να ξαπλώνετε ή να κάθεστε σε ένα θάλαμο, όπου ο αέρας είναι 100% οξυγόνο, ενώ ο αέρας που αναπνέουμε έχει μόνο 21% οξυγόνο. Οι κατασκευαστές σχεδιάζουν ειδικά αυτόν τον θάλαμο -που ονομάζεται υπερβαρικός- ώστε να περιέχει αέρα σε περίπου 1,5 έως 3 φορές υψηλότερη πίεση από την ατμόσφαιρα στο επίπεδο της θάλασσας. Αυτό κάνει τους πνεύμονες να προσλαμβάνουν περισσότερο οξυγόνο το οποίο πηγαίνει στους ιστούς και βοηθά το σώμα να αντιμετωπίσει ορισμένες παθήσεις του.
Η Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) έχει εγκρίνει την υπερβαρική οξυγονοθεραπεία για τη θεραπεία 14 παθήσεων. Μερικές από αυτές είναι η εμβολή που περιλαμβάνει φυσαλίδες αερίου στα αιμοφόρα αγγεία, η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα, η σοβαρή αναιμία, η ασθένεια των δυτών, τα μεγάλα εγκαύματα, οι τραυματισμοί και τα έλκη των ποδιών που σχετίζονται με τον διαβήτη -γίνονται επίσης έρευνες για τη μακρά COVID.
Το κύριο όφελος υπερβαρική οξυγονοθεραπείας είναι η αύξηση της πρόσληψης οξυγόνου αλλά ένα δευτερεύον όφελος είναι η ικανότητα διαχείρισης του οξειδωτικού στρες. Το αυξημένο οξυγόνο παράγει ελεύθερες ρίζες οξυγόνου. Είναι γνωστό ότι τα υψηλά επίπεδα των ελευθέρων ριζών μπορούν να οδηγήσουν σε οξειδωτικό στρες αλλά με την υπερβαρική οξυγονοθεραπεία αυτή η διαδικασία είναι πιο διαχειρίσιμη. Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου λειτουργούν ως μόρια σηματοδότησης σε διαδικασίες που εμπλέκονται στην επούλωση των πληγών.
Η υπερβαρική οξυγονοθεραπεία γίνεται σε διαπιστευμένη ιατρική εγκατάσταση. Όταν ο υπερβαρικός θάλαμος είναι για ένα άτομο, είναι σε σχήμα σωλήνα που περιέχει συμπιεσμένο οξυγόνο και είστε ξαπλωμένοι. Ένας μεγάλος θάλαμος μπορεί να δεχτεί πολλά άτομα ταυτόχρονα που είναι καθισμένα -είναι στην πραγματικότητα ένα δωμάτιο- και φορούν μάσκα οξυγόνου η οποία βρίσκεται πάνω από το κεφάλι τους. Με τη χρήση της μάσκας χορηγείται καθαρό οξυγόνο στον κάθε ασθενή χωριστά και μεταφέρεται η εκπνοή εκτός θαλάμου. Οι ασθενείς μπορούν να διαβάζουν κατά τη διάρκεια των 60-120 λεπτών που διαρκεί μια συνεδρία.
Βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας
Σε μια μελέτη, το υπερβαρικό οξυγόνο χρησιμοποιήθηκε σε ενήλικες άνω των 65 ετών χωρίς προϋπάρχουσες παθήσεις, για να εξετάσουν αν μπορεί να βελτιωθεί η γνωστική λειτουργία τους. Για τρεις μήνες, 63 άτομα περνούσαν πέντε ημέρες την εβδομάδα, δύο ώρες την ημέρα σε υπερβαρικό θάλαμο αναπνέοντας καθαρό οξυγόνο σε διπλάσια πίεση από αυτήν της ατμόσφαιρας της Γης. Μέχρι το τέλος της μελέτης, οι ερευνητές βρήκαν ότι η ροή του αίματος στον εγκέφαλο είχε αυξηθεί. Σ’ αυτή τη μελέτη, το θέμα δεν είναι μόνο η αύξηση των επιπέδων οξυγόνου. Η διακύμανση είχε επίσης σημασία. Οι ερευνητές είχαν δώσει οδηγίες στους συμμετέχοντες να διατηρούν τις μάσκες οξυγόνου για 20 λεπτά και στη συνέχεια να τις αφαιρούν για διαλείμματα πέντε λεπτών.
Ορισμένοι πιστεύουν ότι το οξειδωτικό στρες που προκαλείται από τα κυμαινόμενα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα μπορεί να διεγείρει την ανάπτυξη των βλαστοκυττάρων, αλλά αυτό δεν έχει αποδειχθεί. Στην πραγματικότητα, οι μηχανισμοί πίσω από την υπερβαρική θεραπεία οξυγόνου είναι άγνωστοι. Έστω και χωρίς άμεσες ενδείξεις πολλαπλασιασμού των βλαστοκυττάρων, οι συμμετέχοντες στη μελέτη παρουσίασαν καλύτερη βραχυπρόθεσμη μνήμη, μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα προσοχής και ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών ταχύτερα από ό, τι πριν. Η γνωστική απόδοση κορυφώθηκε μετά από 20 θεραπείες και παρέμεινε αυξημένη έξι μήνες μετά τη θεραπεία αλλά δεν είναι σαφές για πόσο καιρό διαρκούν αυτά τα αποτελέσματα.
Θεραπεία για το διαβητικό πόδι
Η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο έχει ποικίλες εφαρμογές και μια από αυτές είναι η επούλωση των τραυμάτων. Μπορεί, λοιπόν, να βοηθήσει στη θεραπεία του έλκους (πληγής) του διαβητικού ποδιού. Οι γιατροί εκτιμούν ότι το 15-25% των ατόμων που ζουν με διαβήτη θα εμφανίσουν έλκος ποδιού στη διάρκεια της ζωής τους και από αυτά τα άτομα το 6% θα χρειαστεί νοσηλεία λόγω επιπλοκών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένας γιατρός μπορεί να εξετάσει το ενδεχόμενο να συνταγογραφήσει θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο. Μια μελέτη του 2018 ανέφερε ότι η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο ήταν αποτελεσματική στο 74% των περιπτώσεων διαβητικού έλκους ποδιού και ότι βελτίωσε δραματικά τη διαδικασία επούλωσης σε σύγκριση με άλλες μεθόδους. Θεωρείται ότι απαιτούνται 20 με 60 συνεδρίες.
«Η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο χρησιμοποιείται διεθνώς για τη θεραπεία του διαβητικού ποδιού με πολύ καλά αποτελέσματα», λέει ο Βασίλειος Ν. Καλέντζος, Διευθυντής της Μονάδας Καταδυτικής και Υπερβαρικής Ιατρικής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών. «Οι παθήσεις του άκρου πόδα είναι ανάμεσα στις πιο επώδυνες επιπλοκές του διαβήτη και περιλαμβάνουν ποικίλες οντότητες όπως νευροπάθεια, αγγειοπάθεια, νευροαρθροπάθεια, έλκος και λοίμωξη. Το έλκος στο διαβητικό πόδι ξεκινά συνήθως λόγω τραυματισμού που περνά απαρατήρητος καθώς το πόδι του ασθενούς δεν έχει την αίσθηση του πόνου λόγω νευροπάθειας. Ξέροντας πως οι περιβάλλοντες ιστοί στο διαβητικό πόδι είναι υποξικοί, είναι επόμενο να βοηθούνται σημαντικά από τη θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο, κάτι που σήμερα είναι αποδεδειγμένο σε πολλές μελέτες. Επιπλέον, ορισμένα αντιβιοτικά παρουσιάζουν συνέργεια με το οξυγόνο που μόνο αυτή η θεραπεία μπορεί να προσφέρει σε υποξικές -και άρα ανθεκτικές στη λοίμωξη- περιοχές. Η σημαντική βοήθεια στην επούλωση που προσφέρει η υπερβαρική οξυγονοθεραπεία, η αποκατάσταση της μικροκυκλοφορίας αλλά και η νεοαγγειογένεση, δηλαδή η δημιουργία νέων μικρών αγγείων, αποτελούν σημαντικά συστατικά της επιτυχούς δράσης της».
Να σημειωθεί ότι το Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών έχει ένα εξελιγμένο σύστημα καταδυτικής ιατρικής και κάλυψη θεραπειών με υπερβαρικό οξυγόνο για αντιμετώπιση καταδυτικών ατυχημάτων. Η χωρητικότητα του θαλάμου περιλαμβάνει 12 καθήμενα άτομα που μπορούν να αυξηθούν σε 24 άτομα, σε περιπτώσεις μαζικού καταδυτικού ατυχήματος, όπως μπορεί να συμβεί σε περίπτωση διάσωσης ελληνικού ή συμμαχικού υποβρυχίου. Η μονάδα καταδυτικής ιατρικής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών λειτουργεί όλο το 24ώρο και σύμφωνα με τον κ. Καλέντζο, δεν σταμάτησε ακόμα και όταν εφαρμόσθηκε το lockdown λόγω της νόσου Covid-19.
Μπορεί το υπερβαρικό οξυγόνο να βοηθήσει στη πολλαπλή σκλήρυνση;
H πολλαπλή σκλήρυνση, ως σύνθετη νευροεκφυλιστική ασθένεια του εγκεφάλου, είναι απίστευτα δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Έτσι, αρκετά άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση στρέφονται σε εναλλακτικά μέσα ελέγχου της πάθησής τους και εξετάζουν την χρήση του υπερβαρικού οξυγόνου, αν και ο FDA δεν έχει δώσει την έγκρισή του γι’ αυτή την πάθηση.
Η ιδέα να χρησιμοποιηθεί το οξυγόνο ως θεραπεία για την πολλαπλή σκλήρυνση ξεκίνησε πριν από περίπου 50 χρόνια και από τότε έχουν διεξαχθεί περί τις 14 κλινικές δοκιμές. Έγιναν όμως σε σχετικά μικρό αριθμό ατόμων και ανέφεραν αντικρουόμενα αποτελέσματα, που κυμαίνονταν από σημαντικές βελτιώσεις έως κανένα όφελος. Αυτό οδήγησε σε ένα δίλημμα: πρέπει οι κλινικοί γιατροί να εγκρίνουν τη χρήση υπερβαρικού οξυγόνου για την πολλαπλή σκλήρυνση ή όχι; Τα ευρήματα δεν είναι αρκετά ισχυρά, ωστόσο χιλιάδες άνθρωποι με πολλαπλή σκλήρυνση ανά τον κόσμο ακολουθούν θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο, για παράδειγμα, μεταξύ των ετών 1982 και 2011, πάνω από 20.000 άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση στο Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποίησαν υπερβαρικό οξυγόνο για περισσότερες από 2,5 εκατομμύρια φορές.
Η πολλαπλή σκλήρυνση είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος του εγκεφάλου και συνήθως διαγιγνώσκεται στις ηλικίες από 20 έως 40. Οι βλάβες στον εγκέφαλο αναπτύσσονται ως αποτέλεσμα φλεγμονωδών αυτοάνοσων κυττάρων που διασχίζουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και καταστρέφουν την μυελίνη, το προστατευτικό πρωτεϊνικό περίβλημα που περιβάλλει τον άξονα ορισμένων νευρικών κυττάρων. Με την πάροδο του χρόνου η πολλαπλή σκλήρυνση εξελίσσεται σε νευροεκφυλιστική νόσο που οδηγεί σε προβλήματα με την όραση, τον έλεγχο της ουροδόχου κύστης και την κινητικότητα.
Παρά τον σκεπτικισμό των γιατρών, πολλά άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση ισχυρίζονται ότι η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο έχει οφέλη που περιλαμβάνουν βελτιώσεις στην κινητικότητα, τον έλεγχο της ουροδόχου κύστης, την ανακούφιση από τον πόνο και το βάδισμα. Ωστόσο, δεδομένου ότι η θεραπεία είναι παροδική, απαιτείται τακτική έκθεση σε οξυγόνο υπό πίεση για να διατηρηθεί το οποιοδήποτε όφελος. Μέχρι να γίνουν γνωστά περισσότερα για το πώς το υπερβαρικό οξυγόνο μπορεί να επηρεάσει θετικά τις διάφορες βιολογικές διεργασίες στον εγκέφαλο, τα άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τη θεραπεία και οι περισσότεροι γιατροί θα παραμένουν δύσπιστοι για τα οφέλη της.
