Συχνά λέγεται ότι το ανθρώπινο σώμα έχει μια αξιοθαύμαστη ικανότητα να διατηρεί σταθερό βάρος του μακροπρόθεσμα. Για παράδειγμα, μια μικρή αμερικανική μελέτη ανέφερε μέσες διακυμάνσεις μόλις 0,5 κιλό στη διάρκεια ενός έτους. Για αρκετούς ανθρώπους, το βάρος ανεβαίνει το χειμώνα, κάτι που μπορεί να οφείλεται στις κακές καιρικές συνθήκες και τη χαμηλότερη φυσική δραστηριότητα, αλλά επιστρέφει στη συνέχεια στο σύνηθες. Άλλοι, ωστόσο, δεν χάνουν ολόκληρο το βάρος που παίρνουν το χειμώνα ή άλλες εποχές. Μια μελέτη 120.000 Αμερικανών βρήκε ότι η αύξηση του βάρους ήταν κατά μέσο όρο 1,52 κιλά σε μια περίοδο τεσσάρων ετών. Ενώ λοιπόν κάποιοι μπορούν μετά την ενηλικίωση και διατηρούν σταθερό το βάρος για χρόνια, οι περισσότεροι άνθρωποι σιγά-σιγά παχαίνουν.
Οι δίαιτες για απώλεια βάρους δεν είναι πολύ αποτελεσματικές μακροπρόθεσμα και γι’ αυτό οι ειδικοί λένε ότι είναι καλύτερα επικεντρωθεί κανείς στην πρόληψη της παχυσαρκίας παρά στη θεραπεία της. Θεωρητικά, κόβοντας ένα μπισκότο την ημέρα μπορείτε να έχετε χάσετε 8 κιλά μετά από πέντε χρόνια, αλλά θα ήταν πολύ καλύτερα να μην είχατε φάει ποτέ αυτό το μπισκότο εξαρχής. Η παχυσαρκία δεν είναι κάτι που συμβαίνει μέσα σε μια μέρα. Χρειάζεται χρόνος για να παχύνετε και σε πολλές περιπτώσεις τα επιπλέον κιλά δεν προκύπτουν από κάποια εγγενή προδιάθεση που έχει το σώμα σας, αλλά από την αποτυχία να αναλάβετε την προσωπική ευθύνη της μέσης σας.
Οι διαχρονικές μελέτες δείχνουν ότι μέχρι τα 70 έτη βαραίνουμε κατά μισό κιλό κατ’ έτος ή επεκτείνουμε την περίμετρο της μέσης μας κατά 0,5 εκατοστά. Στη μελέτη Framingham που παρακολούθησε 6.200 άτομα, το βάρος αυξήθηκε περίπου 10% σε διάστημα 20 ετών, επομένως κάποιος που αρχικά ήταν 68 κιλά θα φτάσει 75 κιλά σ’ αυτό το διάστημα, κερδίζοντας κατά μέσο όρο 330 γραμμάρια το χρόνο. Όταν στη Σουηδία παρακολουθήθηκαν 15.600 γυναίκες, η αύξηση του βάρους τους ήταν επίσης 330 γραμμάρια το χρόνο για ένα διάστημα δέκα ετών. Ομοίως, για δέκα χρόνια, μια γερμανική μελέτη βρήκε ετήσια αύξηση 250 γραμμάρια στους άνδρες και 240 γραμμάρια στις γυναίκες.
Πιο λεπτομερής ήταν μια αμερικανική μελέτη που κατέγραψε το βάρος 13.800 ατόμων για δέκα χρόνια. Η αύξηση του βάρους ήταν διπλάσια στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες, με τις γυναίκες να παίρνουν, ανά δεκαετία, κατά μέσο όρο, 5,4 κιλά και οι άνδρες 2,6 κιλά. Τα κιλά ανά δεκαετία διέφεραν ανάλογα με την ηλικία. Οι γυναίκες και οι άνδρες κέρδισαν, αντίστοιχα, 9 και 6,5 κιλά μεταξύ 36 και 39 ετών, 7,7 και 5 κιλά από τα 40 έως τα 49 έτη, 5,9 και 2,7 κιλά στα 50-59 έτη, και 3,3 και 0,9 κιλά στα 60-69 έτη. Από τα 70 έως τα 79, οι γυναίκες κέρδισαν 1,8 κιλά ενώ οι άντρες έχασαν 1,1 κιλά. Συνολικά, από τα 35 έτη και μετά, οι γυναίκες κέρδισαν 27 κιλά, ή 500 γραμμάρια ετησίως, και οι άνδρες κέρδισαν 13 κιλά ή 250 γραμμάρια ετησίως. Η μεγαλύτερη αύξηση του βάρους ήταν για τις μαύρες γυναίκες και η μικρότερη για τους Ασιάτες άνδρες.
Γιατί αυξάνεται το βάρος;
Γιατί η διατήρηση του νεανικού βάρους είναι μια τόσο μεγάλη πρόκληση; Υπάρχουν ορισμένες θεωρίες αλλά δεν είναι πλήρεις. Μετά από κάποια ηλικία μειώνεται η μυϊκή μάζα και αυξάνεται το λίπος, κάτι που αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται ο βασικός μεταβολικός ρυθμός. περίπου 1-2% ανά δεκαετία, αν και η σημαντική πτώση είναι μετά τα 60 έτη. Η άσκηση επίσης μειώνεται με την προχωρημένη ηλικία. Η αυθόρμητη σωματική δραστηριότητα -δηλαδή πλην της σκόπιμης δραστηριότητας που νοείται ως άσκηση- μειώνεται και αυτή. Υπάρχουν αλλαγές στις ορμόνες. Ο θυρεοειδής μπορεί να μην λειτουργεί καλά επηρεάζοντας τις καύσεις του σώματος. Στους άνδρες μειώνεται η τεστοστερόνη και στις γυναίκες τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, κάτι που επηρεάζει το βάρος. Μετά την εμμηνόπαυση οι γυναίκες βάζουν λίπος γύρω από τη μέση τους και αυτό οφείλεται σε ορισμένους υποδοχείς που αναπτύσσονται στα λιποκύτταρα της κοιλιακής χώρας. Υπάρχουν επίσης ορισμένες φυσιολογικές μεταβολές που συμβαίνουν στον λιπώδη ιστό. Μια μελέτη έδειξε ότι αιτία των παραπανίσιων κιλών με την πάροδο των δεκαετιών μπορεί να είναι η λιγότερο αποτελεσματική λιπόλυση του υποδόριου λίπους. Η μελέτη παρακολούθησε 54 άνδρες και γυναίκες κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας και έδειξε ότι επιβραδύνεται η απομάκρυνση του λίπους από τα λιποκύτταρα συν τω χρόνω.
Αλλά παρότι υπάρχουν αυτά τα στοιχεία που αφορούν τους μηχανισμούς καύσης του σώματος, υπάρχει μια απλή παρατήρηση του ρίχνει φως στο τι πραγματικά συμβαίνει. Η αύξηση των κιλών δεν είναι μια ευθεία γραμμή. Το βάρος ανεβαίνει συνήθως στις γιορτές, όπως είναι των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, και ύστερα δεν επανέρχεται εκεί που ήταν. Όλοι αγαπάμε τις γιορτές και οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε υπερβολές με το φαγητό και το ποτό. Μπορεί αυτό να μην μας φαίνεται σπουδαίο εκείνη τη στιγμή, αλλά οι καταγραφές δείχνουν ότι στην πραγματικότητα οι πάσης φύσεως γιορτές είναι αυτές που κάνουν τη ζημιά. Μετά τις γιορτές μπορεί να κάνουμε δίαιτα, αλλά συχνά δεν χάνουμε όλο το βάρος που πήραμε, οπότε καλύτερα να μην το είχαμε πάρει.
Τι συμβαίνει στις γιορτές
Γνωρίζοντας πότε είναι πιο πιθανό να πάρουμε βάρος στη διάρκεια του έτους μπορεί να μας δώσει πολύτιμες πληροφορίες για να την πρόληψη της παχυσαρκίας. Πώς λοιπόν αλλάζει το βάρος στη διάρκεια ενός έτους; Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, το βάρος ανεβοκατεβαίνει μία ή δύο φορές το χρόνο. Ανεβαίνει το χειμώνα και ειδικά στις γιορτές του νέου έτους, ίσως και το Πάσχα, και έπειτα κατεβαίνει την άνοιξη και το καλοκαίρι που ενδιαφερόμαστε περισσότερο για την εμφάνισή μας -υπάρχουν και αυτοί που παίρνουν βάρος το καλοκαίρι.
Μελέτες σε χώρες του βόρειου ημισφαιρίου, όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία και η Ιαπωνία δείχνουν ότι η αύξηση του βάρους συμπίπτει με τους μεγάλους εορτασμούς και, κατά μέσο όρο, δεν χάνεται εξ’ ολοκλήρου στις μέρες που ακολουθούν. Η Βρετανική Διαιτολογική Ένωση εκτιμά ότι μόνο την ημέρα των Χριστουγέννων ορισμένοι άνθρωποι καταναλώσουν ακόμα και 6.000 θερμίδες. Δεν είναι περίεργο που ο μέσος ενήλικας κερδίζει περίπου 0,5-1 κιλό στις διακοπές των Χριστουγέννων, μια περίοδο απόλαυσης και ευφορίας. Στη Γερμανία, η αύξηση του βάρους τα Χριστούγεννα και το Πάσχα είναι σχεδόν διπλάσια από αυτή στις ΗΠΑ. Στην Ιαπωνία, η μεγαλύτερη αύξηση συμβαίνει στη διάρκεια της Χρυσής Εβδομάδας του Μαΐου που έχει τέσσερις διαδοχικές αργίες.
Μια αμερικανική μελέτη σε 195 άτομα βρήκε ότι την περίοδο των Χριστουγέννων είχαν κερδίσει 370 γραμμάρια και το 10% εξ’ αυτών πήραν πάνω από 2 κιλά. Στη συνέχεια, οι οκτώ στους 10 δεν κατέβαλαν καμία προσπάθεια να ελέγξουν το βάρος τους, Μια άλλη μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Αυστραλίας κατέγραψε τη διακύμανση του βάρους 368 Αυστραλών στη διάρκεια 12 μηνών και βρήκε ότι το βάρος αυξήθηκε την περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς κατά 546 γραμμάρια. Αν και αργότερα το βάρος έπεσε, το μέσο καθαρό κέρδος ήταν 218 γραμμάρια για ολόκληρη τη χρονιά. Αυτή η αύξηση, που παραμένει μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία με τα χρόνια.
Τα Σαββατοκύριακα είναι επίσης ύποπτα. Μια αμερικανική μελέτη, με βάση στοιχεία από την Εθνική Έρευνα για την Υγεία και τη Διατροφή, σε 11.646 ενήλικες μεταξύ των ετών 2003 και 2012, βρήκε υψηλότερη πρόσληψη θερμίδων και χειρότερη ποιότητα φαγητού τα Σαββατοκύριακα. Πολλοί άνθρωποι τις καθημερινές εργάζονται και έτσι έχουν λιγότερες ευκαιρίες για υπερφαγία και μεγαλύτερη σωματική δραστηριότητα ξοδεύοντας λιγότερο χρόνο πάνω στις οθόνες τους.
Δεν προκαλεί λοιπόν έκπληξη που πολλοί καταλήγουν να κερδίζουν βάρος στις περιόδους των γιορτών. Ο λόγος είναι ότι είμαστε επιεικείς με τον εαυτό μας και τον δικαιολογούμε όταν τρώει παραπάνω, με τη σκέψη ότι τις επόμενες μέρες θα φάμε λιγότερο. Μεγάλο μερίδιο της ευθύνης έχουν τα σνακ, τα γλυκά και τα σακχαρούχα ποτά. Μπορούμε να καταναλώσουμε όλων των ειδών σοκολατάκια, τυροκομικά, πίτες, ξηρούς καρπούς, τσιπς, ακόμη και αν έχουμε ήδη φάει ένα βαρύ εορταστικό γεύμα.
Το γεγονός ότι στις γιορτές υπάρχει μεγάλη ποικιλία στο τραπέζι μας παρασύρει να τρώμε περισσότερο. Εκτός από τον κορεσμό της πείνας, υπάρχει και ο λεγόμενος αισθητικός κορεσμός, όπως τον ονομάζουν οι ψυχολόγοι. Πρόκειται για την αυθόρμητη επιθυμία να καταναλώσουμε απ’ όλα τα πολύχρωμα και διαφορετικής υφής και οσμών φαγητά που βλέπουν τα μάτια μας. Το φαινόμενο της ποικιλίας μπορεί να μην είναι τόσο κακό εάν τρώμε φρούτα και λαχανικά, αλλά δεν βοηθάει καθόλου στην περίπτωση των επιδορπίων.
Αλλά μπορείτε να αποφύγετε την αύξηση του βάρους την περίοδο των Χριστουγέννων ακολουθώντας μερικές απλές συμβουλές, όπως το να ζυγίζεστε τακτικά στο σπίτι, να τρώνε αργά και να περπατάτε με στόχο τα 10.000 βήματα την ημέρα. Μια μελέτη παρακολούθησε 272 άτομα που χωρίστηκαν σε δύο ομάδες μεταξύ των μηνών Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου του 2016 και του 2017. Η μία ομάδα ζυγιζόταν τακτικά και έλαβε συμβουλές για το πώς να μην πάρει κιλά καθώς και ενημέρωση για το πόση άσκηση χρειάζεται να καούν οι θερμίδες των διαφόρων τροφών που απαρτίζουν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Στο τέλος της μελέτης αυτή η ομάδα ζύγιζε κατά μέσο όρο μισό κιλό λιγότερο από την άλλη ομάδα που δεν κλήθηκε να ζυγίζεται τακτικά και δεν της παρασχέθηκαν συμβουλές παρά μόνο ένα φυλλάδιο για τον υγιεινό τρόπο ζωής.
