Είναι για τους περισσότερους από εμάς η πιο υπέροχη εποχή του χρόνου. Η Χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα είναι αυτή που κάνει τον Δεκέμβριο χαρούμενο μήνα. Ο κοινωνιολόγος Εμίλ Ντιρκέμ χρησιμοποίησε τον όρο «συλλογικός αναβρασμός» για να περιγράψει τη θετική διάθεση που νιώθουμε όταν συμμετέχουμε σε κοινωνικές δραστηριότητες που φέρνουν συλλογική χαρά και μας κάνουν να νιώθουμε μέρος μιας μεγαλύτερης κοινότητας. Ο Ντιρκέμ έγραφε για τις μεγάλες θρησκευτικές συγκεντρώσεις, αλλά το ίδιο συναίσθημα μπορεί να βιωθεί και σε μικρότερες μονάδες όταν συγκεντρώνονται η οικογένεια και οι φίλοι.
Βλέπουμε τον «συλλογικό αναβρασμό» την περίοδο των Χριστουγέννων. Το πνεύμα των Χριστουγέννων εκδηλώνεται ως ένα πλήθος θετικών συναισθημάτων και συμπεριφορών που βιώνονται συλλογικά, συμπεριλαμβανομένου ενός μεγαλύτερου αλτρουισμού, της καλής θέλησης και της γενναιοδωρίας. Αυτό συμβαίνει σε τέτοιο βαθμό που ορισμένοι έχουν πει ότι η Χριστουγεννιάτικη χαρά θα μπορούσε να είναι ένα συναίσθημα από μόνο του.
Ενωτική τελετουργία
Η δημοφιλής παροιμία ότι το ταξίδι είναι πιο σημαντικό από τον προορισμό αναγνωρίζει ότι οι τελετουργίες είναι σημαντικές από μόνες τους. Διεκπεραιώνουν ψυχολογικές λειτουργίες για τη διαχείριση του άγχους. Έχουν περιγραφεί ως μεμονωμένες μονάδες δράσης που σχηματίζουν μια ακολουθία η οποία επαναλαμβάνεται με συγκεκριμένο τρόπο με προσωπικό συμβολισμό και νόημα. Για τα Χριστούγεννα, αυτές οι επιμέρους μονάδες περιλαμβάνουν θρησκευτικές τελετές, αγορές, δώρα, στολισμό δέντρου, κάλαντα, πατινάζ στον πάγο για τα παιδιά και άλλα έθιμα για να μην αναφέρουμε τα φαγητά και τα ποτά που αγαπάμε τόσο πολύ αυτή την εποχή -πίτες, μελομακάρονα, κουραμπιέδες, κρασί, γλυκά.
Οι εορτασμοί συχνά υπογραμμίζουν τα πράγματα για τα οποία πρέπει να είμαστε ευγνώμονες και η ευγνωμοσύνη μπορεί να αυξήσει την αίσθηση της ευημερίας μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι σημαντικό να διατηρούμε τις τελετουργίες στους εορτασμούς. Ακόμα κι αν δεν βιώνουμε όλοι τα γεγονότα με τον ίδιο τρόπο, ο εγκέφαλός μας εξακολουθεί να ανταποκρίνεται θετικά. Οι μυρωδιές των Χριστουγέννων μπορούν να ξυπνήσουν μνήμες. Κι αν δεν μπορούμε να είμαστε με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, το να επικοινωνούμε με το τηλέφωνο ή στο διαδίκτυο μπορεί να μας βοηθήσει να τονώσουμε τη διάθεσή μας. Η ανάμνηση των περασμένων ευτυχισμένων στιγμών μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε πιο ευτυχισμένοι στον παρόντα χρόνο.
Η νευροεπιστήμη των Χριστουγέννων
Τα στοιχεία της χριστουγεννιάτικης ευφορίας στον εγκέφαλό μας εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια μιας μελέτης που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Δανίας το 2015. Σε 20 άτομα παρουσιάστηκαν εικόνες είτε με χριστουγεννιάτικο θέμα είτε όχι, ενώ παρακολουθούνταν ο εγκέφαλός τους με ένα μηχάνημα λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI). Η fMRI τονίζει μέρη του εγκεφάλου όταν υπάρχει αύξηση ή μείωση της δραστηριότητας σε αυτήν την περιοχή. Όταν οι συμμετέχοντες είδαν φωτογραφίες με χριστουγεννιάτικες εικόνες, ένα δίκτυο περιοχών του εγκεφάλου πυροδοτήθηκε, οδηγώντας τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι είχαν βρει το κέντρο της χριστουγεννιάτικης χαράς στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αυτό το δίκτυο στον εγκέφαλο θα μπορούσε να σχετίζεται με αναμνήσεις ή πνευματικότητα.
Κάποτε πιστευόταν ότι οι άνθρωποι έχουν ένα μικρό σύνολο βασικών συναισθημάτων, όπως ο φόβος και η χαρά. Κάθε ένα από αυτά τα συναισθήματα είχε υποτεθεί ότι έχει τη δική του ειδική περιοχή του εγκεφάλου που δημιουργεί αλλαγές στη φυσιολογία και τη συμπεριφορά. Θεωρούνταν ότι η ευτυχία που νιώθετε όταν βλέπετε ένα κουτάβι ενεργοποιεί τα ίδια νευρικά και φυσιολογικά συστήματα με την ευτυχία που νιώθετε όταν περνάτε χρόνο με τους φίλους σας. Όταν ενεργοποιηθεί, το κύκλωμα της ευτυχίας θα πρέπει να ανάβει στο μηχάνημα fMRI. Όμως, στα 100 χρόνια που η επιστήμη μελετά τα συναισθήματα, οι επιστήμονες δεν μπόρεσαν να βρουν ένα συγκεκριμένο κύκλωμα που να σχετίζεται με οποιοδήποτε συναίσθημα. Η σύγχρονη άποψη είναι ότι για τα συναισθήματα ο εγκέφαλος συνδυάζει πηγές πληροφοριών για να δημιουργήσει ένα υποκειμενικό συναίσθημα. Έτσι, μερικοί νιώθουν το πνεύμα των Χριστουγέννων και άλλοι θέλουν απλώς να περάσουν οι γιορτές.
Αν θέλετε να μπείτε στο πνεύμα των Χριστουγέννων, αφιερώστε χρόνο κάνοντας εορταστικές δραστηριότητες που σας αρέσουν, μοιραστείτε τις εμπειρίες σας με ανθρώπους που αγαπάτε και κάνετε ό,τι τελετουργικό έχει νόημα για εσάς.
Ο υλισμός των Χριστουγέννων
Τα Χριστούγεννα δεν είναι μόνο περίοδος χαλάρωσης και γιορτής με την οικογένεια και τους φίλους. Είναι και περίοδος αγορών. Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τους μεγαλύτερους εμπορικούς τζίρους. Μερικοί πιστεύουν ότι τα Χριστούγεννα έγιναν τόσο μεγάλη υπόθεση ακριβώς γι’ αυτό το λόγο. Ο μύθος του Άη Βασίλη βοήθησε από τον καιρό που ήμασταν παιδιά να γίνουμε καλοί καταναλωτές.
Η περίοδος των αγορών έχει επεκταθεί γύρω από τα Χριστούγεννα. Βλέπουμε, για παράδειγμα, την Black Friday που ήταν κάποτε μόνο μια μέρα να γίνεται τώρα μια ολόκληρη εβδομάδα. Η Black Friday προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και ήταν η πρώτη Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών. Η ιδέα ήταν ότι οι άνθρωποι που είχαν μπει ήδη στο πνεύμα των γιορτών, θα μπορούσαν να ενθαρρυνθούν να ξοδέψουν αρχίζοντας πιο νωρίς. Οι πρόωρες αγορές έχουν πλεονεκτήματα για τους καταναλωτές: αποφεύγουν τις βιασύνες και μπορούν να προγραμματίσουν τα δώρα τους καλύτερα (και να αλλάξουν αυτά τα σχέδια). Η πολυκοσμία στα καταστήματα και τους κεντρικούς δρόμους είναι πηγή άγχους.
Οι αγορές είναι μια φυσική τάση μας. Αναπτύσσουμε υλιστικές τάσεις ως μια προσαρμοστική αντίδραση για να αντιμετωπίσουν καταστάσεις που μας κάνουν να νιώθουμε άγχος και ανασφάλεια. Όπως έχουν πει δύο κορυφαίοι ερευνητές του υλισμού, οι James Burroughs και Aric Rindfleisch, «Το να λες στους ανθρώπους να είναι λιγότερο υλιστές είναι σαν να τους λες ότι δεν πρέπει να απολαμβάνουν το σεξ ή να τρώνε λιπαρά φαγητά. Οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους, αλλά αυτό δεν αφαιρεί τις υποκείμενες επιθυμίες τους». Ακόμη και η αναφορά τους ως “καταναλωτές”, σε αντίθεση με τη χρήση άλλων γενικών όρων όπως “πολίτες”, μπορεί να ενεργοποιήσει μια υλιστική νοοτροπία.
Ο υλισμός έχει αναμφίβολα ένα άσχημο πρόσωπο, για παράδειγμα, μερικοί βρίσκουν καταπιεστικό ότι πρέπει να αγοράζουν δώρα. Γι’ αυτό έχει δημιουργηθεί ένα αντικαταναλωτιστικό κίνημα, μια κοινωνική ιδεολογία που αποδοκιμάζει την υπερβολική αγορά των υλικών αγαθών. To κακό του καταναλωτισμού την περίοδο των Χριστουγέννων φαίνεται από το γεγονός ότι η εορταστική περίοδος έχει ορισμένες αρνητικές συνέπειες στην υγεία μας, π.χ. ανεβαίνει η κακή χοληστερίνη και το σωματικό μας βάρος. Έρευνες έχουν δείξει ότι πολλά άτομα παίρνουν πάνω από μισό κιλό και το 10% των ανθρώπων μπορεί να πάρει πάνω από 2 κιλά.
Αλλά ο υλισμός των Χριστουγέννων υπάρχει και θα μείνει, γι’ αυτό προσπαθήστε να μην αισθάνεστε ένοχοι. Επειδή δεν πρόκειται να αλλάξει, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να επικεντρωθούν στη χρήση του καταναλωτισμού για την προώθηση των συλλογικών συμφερόντων που ωφελούν την κοινωνία. Από την άλλη μεριά, για ανθρώπους που δεν έχουν πολλά χρήματα, τα Χριστούγεννα μπορεί να είναι μια δύσκολη εποχή γιατί βλέπουν ανθρώπους γύρω τους να ξοδεύουν και να διασκεδάζουν.
