Παράλληλα με τον αυξανόμενο επιπολασμό της παχυσαρκίας παγκοσμίως, αυξάνεται και ο επιπολασμός της δίαιτας. Οι τρέχουσες εκτιμήσεις δείχνουν ότι το 40% των ενηλίκων προσπάθησαν να χάσουν βάρος κάποια στιγμή τα τελευταία 5 χρόνια. Αλλά μια μελέτη του Πανεπιστημίου Leicester υποδηλώνει ότι η απώλεια βάρους που ακολουθείται από την ανάκτηση βάρους έχει αρνητικό αντίκτυπο στη μυϊκή μάζα.
Οι δίαιτες χαμηλής ενέργειας (800-900 θερμίδες την ημέρα) που βασίζονται σε προϊόντα υποκατάστασης γευμάτων έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν ταχεία απώλεια βάρους, πάνω από το 10% και συνταγογραφούνται όλο και περισσότερο για τη διαχείριση του διαβήτη τύπου 2.
Επίσης, θεραπείες με ινκρετίνες είναι διαθέσιμες -μάλιστα το περιοδικό Science ανακήρυξε τα πολυσυζητημένα αυτά φάρμακα για απώλεια βάρους ως επίτευγμα της χρονιάς για το 2023.
Οι ινκρετίνες είναι δύο ορμόνες του εντέρου (GLP-1 και GIP) που διεγείρουν το πάγκρεας για να απελευθερώσουν ινσουλίνη πριν ακόμα αυξηθεί η γλυκόζη στο αίμα. Οι ορμόνες αυτές καταστέλλουν την όρεξη και επιβραδύνουν τη γαστρική εκκένωση -άρα αδυνατίζουν- αλλά αποδομούνται μέσα σε λίγα λεπτά από το σώμα.
Η σεμαγλουτίδη μια συνθετική εκδοχή της ορμόνης GLP-1 που στοχεύει τον υποδοχέα της φυσικής ορμόνης αντιστέκεται στην γρήγορη αποδόμηση από τα ένζυμα του σώματος και έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί απώλεια βάρους περίπου 15% σε άτομα που κάνουν δίαιτα. Η τιρζεπατίδη, ένα άλλο συνθετικό μόριο, στοχεύει, εκτός από τον υποδοχέα της GLP-1, και τον υποδοχέα της GIP έχοντας ευρύτερη δράση και προκαλώντας απώλεια βάρους έως και 20%.
Με αυτού του είδους τα φάρμακα, οι κλινικοί γιατροί έχουν μια αυξανόμενη σειρά επιλογών στη διαχείριση της παχυσαρκίας, που είναι πιθανό να κυριαρχήσουν τα επόμενα χρόνια.
Ωστόσο, η διατήρηση της απώλειας βάρους θα παραμείνει μια πρόκληση. Τα προϊόντα υποκατάστασης γευμάτων χρησιμοποιούνται για σύντομες χρονικές περιόδους και όταν επαναφέρονται τα κανονικά τρόφιμα, η ανάκτηση βάρους είναι το σύνηθες. Στη δοκιμή DIRECT μόνο το 24% των συμμετεχόντων διατήρησε απώλεια βάρους πάνω από 10% στους 24 μήνες μετά την έναρξη της δίαιτας και αυτό παρά την εντατική υποστήριξη συντήρησης.
Ενώ οι θεραπείες με βάση τις ινκρετίνες εμφανίζονται αποτελεσματικές για μεγαλύτερο χρόνο, η διαρκής συντήρηση της απώλειας βάρους, η πρόσβαση και η χρήση καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής είναι επί του παρόντος μια πρόκληση λόγω του κόστους της φαρμακευτικής αγωγής. Για την ώρα, το Εθνικό Ινστιτούτο Αριστείας Υγείας και Φροντίδας στην Αγγλία (NICE) συνιστά τη χρήση της σεμαγλουτίδης για έως 24 μήνες το πολύ. ]
Ανακύκλωση βάρους
Η ανάκτηση βάρους είναι συχνή μετά την απόσυρση των θεραπειών παχυσαρκίας, καθώς η παχυσαρκία είναι μια χρόνια, προοδευτική και υποτροπιάζουσα ασθένεια. Ως εκ τούτου, είναι πιθανό η αυξημένη συνταγογράφηση θεραπειών απώλειας βάρους να οδηγήσει σε αυξημένο επιπολασμό της ανακύκλωσης βάρους (απώλεια βάρους, ακολουθούμενη από ανάκτηση βάρους), που εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη σύνθεση του σώματος και την μακροπρόθεσμη υγεία.
Η ανακύκλωσης βάρους φαίνεται να έχει αρνητικό αντίκτυπο στη σύνθεση του σώματος, και έχει προταθεί η υπόθεση της υπέρβασης λίπους. Υπάρχει η ιδέα ότι η δίαιτα “παχαίνει” μερικούς ανθρώπους υπό την έννοια ότι προκαλεί μεγαλύτερη μελλοντική αύξηση του βάρους. Αυτό συμβαίνει πιο συχνά σε όσους βρίσκονται στο φυσιολογικό εύρος σωματικού βάρους παρά στους παχύσαρκους.
Η ιδέα ότι η δίαιτα είναι αντιπαραγωγική για τη διαχείριση βάρους, καθώς οι άνθρωποι μπορεί να ανακτήσουν περισσότερο λίπος ενσωματώθηκε στον τίτλο ενός βιβλίου που δημοσιεύτηκε το 1983: «Η δίαιτα σε παχαίνει – ‘Dieting makes you fat’», αν και η ιδέα παραμένει αμφιλεγόμενη.
Μια μελέτη του 1999 παρακολούθησης 6-15 ετών σε ομάδες πληθυσμού νεαρής και μέσης ηλικίας, και βρήκε ότι ο κίνδυνος αύξησης βάρους άνω των 10 κιλών ήταν διπλάσιος σε άτομα που κάνουν δίαιτα από ό,τι σε άτομα και αρχικά είχαν φυσιολογικό βάρος, αν και δεν συνέβαινε το ίδιο για τα παχύσαρκα άτομα. Πιο πρόσφατα, σε μια μελέτη του 2019 που βασίστηκε σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 2.785 ενηλίκων ηλικίας 30–69 ετών (Finnish Health 2000 Survey) και στην επανεξέτασή τους 11 χρόνια αργότερα, οι αυξήσεις στον ΔΜΣ και στην περίμετρο μέσης ήταν μεγαλύτερες σε αυτούς που έκαναν δίαιτα.
Το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε στην κλασική μελέτη της ημιασιτίας και επανασίτισης -το Πείραμα της Μινεσότα- που διεξήχθη σε νεαρούς άνδρες που είχαν φυσιολογικό βάρος. Κατά τη διατροφική τους αποκατάσταση αφού είχαν χάσει το 25-29% του σωματικού τους βάρους για 24 εβδομάδες ημιπείνας, εμφάνισαν υπέρβαση λίπους 4 κιλών κατά μέσο όρο -από 0 έως 9 κιλά -κυρίως οι πιο αδύνατοι.
Ανακύκλωση βάρους και άλιπη μάζα
Τα ευρήματα της παρούσας μελέτης, που διεξήχθη από ερευνητές του Εθνικού Ινστιτούτου Έρευνας Υγείας και Φροντίδας (NIHR) Leicester Biomedical Research Center (BRC), δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Diabetes, Obesity and Metabolism, Εξετάσθηκε η σωματική σύνθεση 622 ατόμων μέσης ηλικίας 64 ετών με κίνδυνο διαβήτη τύπου 2.
Ο κύριος συγγραφέας, Tom Yates, Καθηγητής Φυσικής Δραστηριότητας, Καθιστικής Συμπεριφοράς και Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Leicester, είπε: «Το κλινικό και οικονομικό κόστος της παχυσαρκίας έχει οδηγήσει σε επέκταση των διατροφικών παρεμβάσεων και των φαρμακολογικών θεραπειών απώλειας βάρους. Δυστυχώς, η επανάκτηση του βάρους είναι κοινή μακροπρόθεσμα σε όλες τις δίαιτες ή όταν αποσυρθούν οι θεραπείες παχυσαρκίας. Αυτή η μελέτη εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που έχει η ανακύκλωση του βάρους στη σύνθεση του σώματος και τη μακροπρόθεσμη σωματική υγεία».
Η μελέτη εξέτασε προσεκτικά τις παρατηρήσεις που έγιναν σε άτομα που διατρέχουν κίνδυνο διαβήτη τύπου 2 και συμμετείχαν στην παρέμβαση συμπεριφοράς «Walking Away from type 2», η οποία στόχευε στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας μέσω περπατήματος. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων διατήρησε το σωματικό βάρος χωρίς αλλαγή στη μάζα λίπους ή στην άλιπη μάζα. Μια μειοψηφία (το 4,6% των παρατηρήσεων) έχασε πάνω από 5% του σωματικού βάρους τους πρώτους 12 μήνες, αλλά στη συνέχεια ανακτήθηκε μεταξύ 12 και 24 μηνών. Η αλλαγή του βάρους των συμμετεχόντων αξιολογήθηκε σε δύο περιόδους μέσα σε 24 μήνες. Η σύσταση του σώματος μετρήθηκε με ανάλυση βιοηλεκτρικής σύνθετης αντίστασης (BIA: bioelectrical impedance analysis), παρέχοντας λεπτομέρειες για τη λιπώδη μάζα και την άλιπη μάζα, κάτι που επικυρώθηκε με σαρώσεις διπλής απορρόφησης ακτίνων Χ (DEXA: dual X-ray absorptiometry).
Αυτοί που έχασαν και στην συνέχεια ανέκτησαν το βάρος εντός 24 μηνών, είχαν απώλεια 1,50 κιλών άλιπης μάζας (από 0,66 έως 2,35 κιλά). Δηλαδή είχαν γίνει στην πραγματικότητα πιο παχύσαρκοι από ό,τι ήταν στην αρχή.
Ο Yates είπε: «Η άλιπη μάζα είναι όλα τα μέρη του σώματός σας που δεν περιέχουν λίπος, εκ των οποίων το μεγαλύτερο μέρος είναι η μυϊκή μάζα. Η απώλεια άλιπης μάζας συμβαίνει με τη γήρανση, αλλά μπορεί να επηρεαστεί περαιτέρω από συμπεριφορές στον τρόπο ζωής. Οτιδήποτε δρα για την αύξηση της απώλειας μάζας χωρίς λίπος μπορεί επομένως να θεωρηθεί ότι επιταχύνει τη διαδικασία γήρανσης με συνέπεια τον μακροπρόθεσμο κίνδυνο μυϊκής αδυναμίας».
Ο Yates συνέχισε: «Αυτό που ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον για εμάς ήταν ότι τα άτομα που έχασαν και στη συνέχεια ανέκτησαν βάρος ανέκτησαν όλο το λίπος που είχαν χάσει και επιπλέον είχαν 1,5 κιλό λιγότερη άλιπη μάζα. Αυτό ισοδυναμεί με περίπου μια δεκαετία γήρανσης. Υποδηλώνει ότι η «ανακύκλωση βάρους» μπορεί να σχετίζεται με μια προοδευτική επιδείνωση της σύστασης του σώματος, η οποία θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες για τη μακροπρόθεσμη σωματική υγεία».
Περισσότερες πληροφορίες: T. Yates et al, Impact of weight loss and weight gain trajectories on body composition in a population at high risk of type 2 diabetes: A prospective cohort analysis, Diabetes, Obesity and Metabolism (2023). DOI: 10.1111/dom.15400.
