Περπατήστε 10.000 βήματα την ημέρα, μειώστε το αλκοόλ, κοιμηθείτε καλύτερα τη νύχτα, παραμείνετε κοινωνικά δραστήριοι. Αυτές οι αλλαγές μπορούν να αποτρέψουν έως και το 40% των περιπτώσεων άνοιας. Αλλά η αλήθεια είναι πιο σύνθετη γιατί η αλλαγή του τρόπου ζωής είναι δύσκολη.
Όποιος έχει παρακολουθήσει ένα αγαπημένο του πρόσωπο να ζει με άνοια, να αντιμετωπίζει τις μικρές και μεγάλες αναξιοπρέπειες και την παρακμή που το αφήνουν ανίκανο να φάει, να επικοινωνήσει ή να θυμηθεί, ξέρει ότι είναι μια καταστροφική ασθένεια.
Υπάρχουν αρκετά νέα φάρμακα που βγαίνουν στην αγορά για τη νόσο του Αλτσχάιμερ (μία από τις πιο κοινές μορφές άνοιας), ωστόσο, απέχουν ακόμη πολύ από τη θεραπεία και επί του παρόντος είναι αποτελεσματικά μόνο για ασθενείς σε πρώιμο στάδιο. Έτσι, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορεί να είναι η καλύτερη ελπίδα να καθυστερήσουμε την άνοια ή να την αποτρέψουμε. Ο ηθοποιός Κρις Χέμσγουορθ το ξέρει. Παρακολούθησε τον παππού του να ζει με Αλτσχάιμερ και κάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής του αφού έμαθε ότι έχει δύο αντίγραφα του γονιδίου APOE4. Αυτό το γονίδιο είναι ένας παράγοντας κινδύνου για τη νόσο Αλτσχάιμερ και η ύπαρξη δύο αντιγράφων αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο.
Η έρευνα έχει εντοπίσει τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου, όπως η αδράνεια, η υπερβολική χρήση αλκοόλ, ο λίγος ύπνος, ο διαβήτης, η παχυσαρκία, το κάπνισμα, η μόλυνση του αέρα και η απώλεια ακοής. Η κατανόησή μας για τους βιολογικούς μηχανισμούς για αυτούς τους παράγοντες κινδύνου είναι ποικίλη, με ορισμένους να είναι πιο κατανοητοί από άλλους.
Το γνωστικό απόθεμα
Το γνωστικό απόθεμα είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να αντέχει σε βλάβη ή νευροεκφυλιστική νόσο. Εάν υπάρχει απώλεια ιστού ή λειτουργικής απώλειας σε ένα μέρος του εγκεφάλου, άλλα εγκεφαλικά κύτταρα (νευρώνες) εργάζονται σκληρότερα για να αντισταθμίσουν την κατάσταση. Θεωρητικά, αυτό σημαίνει ότι οι δια βίου εμπειρίες και δραστηριότητες δημιουργούν ένα φράγμα ενάντια στις βλάβες της ασθένειας και της γήρανσης στον εγκέφαλο.
Η νευροπλαστικότητα είναι η εκπληκτική ικανότητα του εγκεφάλου να προσαρμόζεται, να μαθαίνει και να αναδιοργανώνεται, να δημιουργεί νέα μονοπάτια ή να επανασυνδέει τα υπάρχοντα για να ανακάμψει από τη βλάβη. Το βασικό στοιχείο είναι ότι η νευροπλαστικότητα μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή και σε οποιαδήποτε ηλικία, πράγμα που σημαίνει ότι η μάθηση και οι δραστηριότητες πρέπει να είναι δια βίου.
Πολλοί από τους παράγοντες κινδύνου που συνδέονται με την άνοια πιθανότατα λειτουργούν σε συνδυασμό, γι’ αυτό η συνολική προσέγγιση του τρόπου ζωής είναι ζωτικής σημασίας. Για παράδειγμα, μελέτες έχουν δείξει ότι η άσκηση, η γνωστική και κοινωνική δέσμευση διεγείρουν τον εγκέφαλό σας και διατηρούν την πλαστικότητά του αναπτύσσοντας νέες νευρικές συνδέσεις και δημιουργώντας γνωστικό απόθεμα.
Ο μηχανισμός πίσω από αυτό είναι ένας συνδυασμός παραγόντων: αυξημένη ροή οξυγόνου και αίματος στον εγκέφαλο, διέγερση αυξητικών παραγόντων που διατηρούν τους νευρώνες υγιείς και μειωμένη φλεγμονή. Ο κακός ύπνος, η αυστηρή δίαιτα, η κοινωνική απομόνωση και η κατάθλιψη συνδέονται με μειωμένο γνωστικό απόθεμα.
Το ίδιο σκεπτικό ισχύει και για την απώλεια ακοής, έναν βασικό αναδυόμενο παράγοντα κινδύνου για άνοια. Καθώς η ακοή ενός ατόμου μειώνεται, μπορεί να δυσκολέψει την κοινωνική συναναστροφή με τους άλλους, με αποτέλεσμα την απώλεια της αισθητηριακής εισροής. Ο εγκέφαλος πρέπει να εργαστεί σκληρότερα για να το αντισταθμίσει αυτό, μειώνοντας πιθανώς το γνωστικό του απόθεμα και αφήνοντάς τον λιγότερο ικανό να αντέξει την άνοια.
Οι αντιδράσεις στο στρες και η φλεγμονή είναι η σύνθετη απάντηση του σώματος στον τραυματισμό. Η φλεγμονή είναι ένας σημαντικός παράγοντας όπου το ανοσοποιητικό συμβάλλει στην άμυνα έναντι των απειλών και στην αποκατάσταση της βλάβης των ιστών. Ενώ η βραχυπρόθεσμη φλεγμονή είναι μια φυσική και καλή απάντηση, η χρόνια ή παρατεταμένη φλεγμονή διαταράσσει την κανονική λειτουργία και προκαλεί βλάβη στα κύτταρα του εγκεφάλου.
Για παράδειγμα, ένα από τα κοινά σημεία μεταξύ άνοιας και κατάθλιψης είναι η φλεγμονώδης διαδικασία. Η παρατεταμένη έκθεση στις ορμόνες του στρες μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια φλεγμονή. Η υπέρταση, η σωματική αδράνεια, το κάπνισμα και η ατμοσφαιρική ρύπανση συνδέονται επίσης με χρόνια φλεγμονή και στρες, που μπορεί να βλάψουν τα αιμοφόρα αγγεία και τους νευρώνες στον εγκέφαλο.
Σε έναν νεότερο τομέα έρευνας που εξακολουθεί να διερευνάται, η κοινωνική απομόνωση έχει επίσης συνδεθεί με τη φλεγμονή. Όπως μάθαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, ο εγκέφαλος είναι καλωδιωμένος να ανταποκρίνεται στην κοινωνική δέσμευση ως μέσο σύνδεσης και συναισθηματικής υποστήριξης, ειδικά σε περιόδους στενοχώριας. Η έλλειψη κοινωνικής σύνδεσης και η μοναξιά μπορεί να πυροδοτήσουν την απόκριση του σώματος στο στρες και τις νευροενδοκρινικές αλλαγές και η παρατεταμένη έκθεση σε αυτή τη φλεγμονώδη διαδικασία μπορεί να βλάψει τον εγκέφαλο.
Αρκετοί από αυτούς τους παράγοντες κινδύνου και τα βιολογικά τους μονοπάτια, επηρεάζουν πολλές χρόνιες ασθένειες. Τα συσσωρευμένα στοιχεία ερευνών δεκαετιών υποστηρίζουν την έννοια του «ό,τι είναι καλό για την καρδιά σου είναι καλό για τον εγκέφαλό σου». Αυτό σημαίνει ότι η πραγματοποίηση αυτών των αλλαγών στον τρόπο ζωής όχι μόνο μειώνει τον κίνδυνο άνοιας, αλλά και τον κίνδυνο διαβήτη, υπέρτασης και καρδιακών προβλημάτων. Αυτό υπογραμμίζει την περίπλοκη φύση της άνοιας, αλλά προσφέρει επίσης μια ενιαία στρατηγική για την αντιμετώπιση πολλαπλών προβλημάτων υγείας που μπορεί να προκύψουν καθώς οι άνθρωποι γερνούν.
Ποτέ δεν είναι αργά για αλλαγή. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος και το σώμα έχουν μια αξιοσημείωτη ικανότητα προσαρμογής και ανθεκτικότητας σε όλη τη ζωή. Αν και υπάρχουν οφέλη από το τη σωματική και κοινωνική δραστηριότητα σε οποιαδήποτε ηλικία, ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι η ανταμοιβή από αυτά τα κέρδη μπορεί να είναι υψηλότερη μετά την ηλικία των 40 ετών, όταν ο μεταβολισμός του σώματος επιβραδύνεται, οι παράγοντες κινδύνου αυξάνονται και το γνωστικό απόθεμα γίνεται ακόμα πιο απαραίτητο για την προστασία από τη γνωστική έκπτωση.
