Μετά το τέλος των γιορτών αλλά και οποιωνδήποτε διατροφικών ατασθαλιών μερικές φορές προτείνεται μια μικρή περίοδος αποτοξίνωσης. Τι είναι η «αποτοξίνωση»; Είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει τη χρήση συγκεκριμένων διατροφικών συστατικών μαζί με δίαιτα ή άλλες μεθόδους για να απαλλάξουμε το σώμα μας από τις τοξίνες. Για παράδειγμα, προτείνεται ορισμένες φορές μηλόξυδο ή τζίντζερ που υποτίθεται ότι βοηθά στην απομάκρυνση των τοξινών από τα νεφρά. Οι καθαρισμοί αυτού του είδους μπορεί να έχουν οφέλη για την υγεία, αλλά χρειάζονται περισσότερα επιστημονικά στοιχεία για να υποστηρίξουν την ιδέα ότι η κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών και βιταμινών βελτιώνει την υγεία του ήπατος και των νεφρών.
Η ιδέα της αποτοξίνωσης ίσως κρατά μια έλξη από την εποχή του Ιπποκράτη, ο οποίος πίστευε ότι τέσσερα σωματικά υγρά -αίμα, φλέγμα, μαύρη χολή και κίτρινη χολή- έπρεπε να παραμείνουν σε ισορροπία για να διατηρηθεί η καλή υγεία. Τυχόν ασθένεια σήμαινε ότι τα υγρά του σώματος ήταν κατά κάποιο τρόπο μη ισορροπημένα και χρειάζονταν διόρθωση. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, αυτές οι «ανισορροπίες» αντιμετωπίζονταν με κάθε τρόπο, από κλύσματα και εμετικά, μέχρι βδελλοθεραπεία και πρόκληση αιμορραγίας από τους γιατρούς. Εν τω μεταξύ, σε όλη την ιστορία, το τελετουργικό της νηστείας ως επίδειξη αυτοπειθαρχίας, αγνότητας και αγιότητας ήταν κάτι σύνηθες. Σήμερα η αποτοξίνωση είναι διαδεδομένη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έχει εκτιναχθεί από ινφλουένσιαρς. Αν λοιπόν σκέφτεστε να δοκιμάσετε μια αποτοξίνωση, πρέπει να γνωρίζετε μερικά πράγματα.
Υπάρχουν εσωτερικές και εξωτερικές τοξίνες. Οι εσωτερικές τοξίνες περιλαμβάνουν τα υποπροϊόντα του μεταβολισμού, όπως γαλακτικό οξύ, ουρία και απόβλητα από τα μικρόβια του εντέρου. Οι εξωτερικές τοξίνες εισέρχονται στο σώμα μέσω του φαγητού, του ποτού, της αναπνοής και της διείσδυσης στο δέρμα -ορισμένες έχουν τη μορφή ατμοσφαιρικών ρύπων ή βαρέων μετάλλων ή μπορεί να προέρχονται από προϊόντα ομορφιάς.
Το σώμα μας έχει σύστημα αποτοξίνωσης που περιλαμβάνει το συκώτι και τα νεφρά, με βοήθεια από τους πνεύμονες, το λεμφικό σύστημα, το πεπτικό σύστημα και το δέρμα. Το συκώτι διασπά τις επιβλαβείς ουσίες που εν συνεχεία φιλτράρονται μέσω των νεφρών και αποβάλλονται. Αλλά το σύστημα αυτό δεν λειτουργεί πάντα βέλτιστα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μια σωστή διατροφή και αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η άσκηση και ο ύπνος, μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στο σύστημα αποτοξίνωσης του σώματος.
Οι προσεγγίσεις ξεκινούν με μια φάση ολοήμερης ή διαλειμματικής νηστείας μαζί με προϊόντα αποτοξίνωσης που πρέπει να καταναλώνονται αντί για φαγητό. Η ταμπέλα της αποτοξίνωσης περιλαμβάνει μια αυξανόμενη γκάμα ποτών με προσθήκη φρούτων, λαχανικών, μείγματα βοτάνων, εκχυλισμάτων και θρεπτικών συστατικών όπως π.χ. βιταμίνες του συμπλέγματος Β.
Τα προϊόντα αυτά πωλούνται χωρίς ιατρική συνταγή, ελέγχονται μεν για τα συστατικά τους, αλλά όχι εάν λειτουργούν για τον σκοπό που διαφημίζονται. Οι υποσχέσεις περιλαμβάνουν εξάλειψη των τοξινών, γρήγορη απώλεια βάρους, ενίσχυση της ενέργειας, ενίσχυση του ανοσοποιητικού και καλύτερο δέρμα. Η παγκόσμια αγορά των προϊόντων αποτοξίνωσης υπολογίστηκε σε πάνω από 5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022, και προβλέπεται να αυξηθεί κατά 50% μέχρι το 2030.
Μια έρευνα των προϊόντων αποτοξίνωσης το 2011 ανέφερε ότι πάνω από τα τρία τέταρτα των θεραπειών συνιστούσαν δίαιτα, «τροφές καθαρισμού» όπως τα παντζάρια, βιταμινών, μετάλλων, αντιοξειδωτικών, βιολογικών τροφών και προβιοτικών. Καταγράφηκαν επίσης μερικές ασυνήθιστες πρακτικές αποτοξίνωσης. Το ένα τρίτο των ασθενών σε αυτή τη μελέτη είχε υποβληθεί σε “άρδευση” του παχέος εντέρου -κοινώς κλύσμα- που περιλαμβάνει την έγχυση υγρών στο κόλον για την απομάκρυνση των πεπτικών αποβλήτων. Πάνω από το ένα τέταρτο είχε χρησιμοποιήσει ομοιοπαθητικά φάρμακα ή καθαρτικά βότανα.
Λειτουργεί η αποτοξίνωση;
Η ουσία της αποτοξίνωσης είναι ο περιορισμός των θερμίδων για ένα χρονικό διάστημα. Ενώ αυτό μπορεί να γίνει με υγιή τρόπο, ορισμένες φορές οι δίαιτες αποτοξίνωσης περιορίζουν σοβαρά τις θερμίδες ή εξαλείφουν ορισμένες ομάδες τροφίμων και έτσι αυξάνουν τον κίνδυνο ανεπάρκειας θρεπτικών συστατικών. Πάντως, ορισμένες μέθοδοι υποστηρίζονται από την επιστήμη. Αποφύγετε το κάπνισμα και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή καφεΐνης. Διατηρήστε τα φυσιολογικά επίπεδα αρτηριακής πίεσης και σακχάρου στο αίμα σας. Μην τσιμπολογάτε συνέχεια. Πίνετε αρκετό νερό.
Τροφές που μπορούν να δώσουν ώθηση στο σύστημα αποτοξίνωσης του σώματος περιλαμβάνουν τα σταυρανθή λαχανικά όπως μπρόκολο και λαχανάκια Βρυξελλών, μούρα, αγκινάρες, σκόρδο, κρεμμύδια, πράσα. Υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι ορισμένα μπαχαρικά, όπως ο κόλιανδρος, μπορούν να ενισχύσουν τις φυσικές οδούς αποτοξίνωσης του σώματος.
Η κατανάλωση επαρκών ποσοτήτων άπαχης πρωτεΐνης μπορεί επίσης να ωφελήσει, διατηρώντας επαρκή επίπεδα γλουταθειόνης, του πιο βασικού ενζύμου αποτοξίνωσης του σώματος. Η γλουταθειόνη παράγεται από το συκώτι και εμπλέκεται σε πολυάριθμες διεργασίες μέσα στο σώμα, συμπεριλαμβανομένης της οικοδόμησης και επιδιόρθωσης των ιστών.
Επιλέξετε τροφές που είναι φιλικές προς το συκώτι και τα νεφρά -μεταξύ αυτών θεωρούνται τα σταφύλια, τα παντζάρια, τα μούρα, τα καρύδια, το ελαιόλαδο και το τσάι. Μια διατροφή φιλική προς το στομάχι θα ωφελήσει το συκώτι σας με πολλούς τρόπους.
Επίσης, αποφύγετε τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα γιατί είναι επιβαρυμένα με πολλά συνθετικά χημικά συστατικά. Τα ωμέγα-3 λιπαρά (σολομός, πέστροφα, σαρδέλες, λιναρόσπορος, καρύδια) βελτιώνουν την υγεία του ήπατος.
Αν και οι δίαιτες αποτοξίνωσης μπορεί να οδηγήσουν σε βελτιωμένη ηπατική και νεφρική λειτουργία, μπορεί να έχουν ορισμένες παρενέργειες, όπως πονοκεφάλους, κόπωση, αδυναμία και ευερεθιστότητα. Οι δίαιτες που περιορίζουν σοβαρά ορισμένες ομάδες τροφίμων συνήθως δεν οδηγούν σε σταθερή απώλεια βάρους. Αυτοί οι τύποι δίαιτας συχνά βάζουν το σώμα σε «κατάσταση πείνας» που σημαίνει ότι η καύση των θερμίδων γίνεται πιο αργή. Κάνοντάς το αυτό για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια μείωση του βασικού μεταβολισμού, κάτι που μπορεί να δυσκολέψει την μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους.
Μια ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε το 2022 διαπίστωσε ότι οι δίαιτες αποτοξίνωσης απέτυχαν να προσδιορίσουν εύλογες οδούς με τις οποίες θα μπορούσαν να εξαλειφθούν συγκεκριμένες τοξίνες. Μια προηγούμενη ανασκόπηση το 2015 βρήκε επίσης ότι δεν υπήρξαν πειστικά στοιχεία που να υποστηρίζουν τη χρήση μια δίαιτας αποτοξίνωσης. Τίθεται και το θέμα του τί περιλαμβάνουν ορισμένα από τα προϊόντα αποτοξίνωσης. Στην Ισπανία, ένας 50χρονος άνδρας πέθανε το 2012 όταν ένα λάθος συστατικό προστέθηκε σε προϊόν αποτοξίνωσης του ήπατος που χρησιμοποίησε -δηλητηριάστηκε από μαγγάνιο. Ένας έλεγχος το 2018-19 στη Νέα Νότια Ουαλία σε κέντρα που έκαναν κλύσμα διαπίστωσε ότι δεν πληρούνταν τα πρότυπα ελέγχου των λοιμώξεων. Μερικοί άνθρωποι με χρόνιες παθήσεις σίγουρα δεν πρέπει να δοκιμάσουν δραστικές δίαιτες, όπως είναι οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά, οι έγκυες και οι θηλάζουσες.
Αυτοφαγία
Τα προγράμματα αποτοξίνωσης μπορεί να ωφελούν γιατί προάγουν την αυτοφαγία, μια φυσική διαδικασία που αφαιρεί και ανακυκλώνει τα σκουπίδια των κυττάρων μας. Η διαδικασία της αυτοφαγίας ξεκινά με την “επισήμανση” των ανεπιθύμητων ή κατεστραμμένων οργανιδίων των κυττάρων (που παράγονται από μόρια όπως πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπίδια και DNA ή RNA) για απομάκρυνση. Αυτά τα “σημαδεμένα” οργανίδια καλύπτονται από μια μεμβράνη, σφραγίζοντας τα μέσα σαν σακούλα σκουπιδιών -αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν αυτοφαγόσωμα. Το αυτοφαγόσωμα στη συνέχεια κινείται πιο κοντά σε ένα άλλο οργανίδιο που ονομάζεται λυσόσωμα, μια μικρή όξινη σακούλα γεμάτη με ισχυρά ένζυμα. Όταν τα δύο συγχωνεύονται, το περιεχόμενό τους αναμειγνύεται. Τα ένζυμα διασπούν τα σκουπίδια σε ανακυκλωμένα θρεπτικά συστατικά που μπορούν στη συνέχεια να επαναχρησιμοποιηθούν από τα κύτταρά μας.
Η αυτοφαγία υποβαθμίζει τα κυτταρικά συστατικά για να επαναχρησιμοποιηθούν ως πηγή ενέργειας σε προχωρημένα στάδια ασιτίας στα ποντίκια. Η αφαίρεση αυτών των απορριμμάτων μπορεί να μειώσει τις ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία. Για παράδειγμα, τα γενετικά τροποποιημένα ποντίκια με λιγότερη αυτοφαγία έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκινικούς όγκους. Η μειωμένη αυτοφαγία συνδέεται επίσης με την άνοια και την καρδιακή νόσου στα ποντίκια. Όλα αυτά ακούγονται πολλά υποσχόμενα.
Επειδή η αυτοφαγία είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση κατά τη διάρκεια της πείνας, είναι ευαίσθητη στα επίπεδα των θρεπτικών συστατικών και των θερμίδων που λαμβάνουμε. Εάν μειωθεί η λήψη τροφής από τα εργαστηριακά κύτταρα ή τα πειραματόζωα, η αυτοφαγία αυξάνεται ως ένα είδος αντιστάθμισης, κάτι που δείχνει ότι η δίαιτα ενισχύει την αυτοφαγία.
Μπορεί η αυτοφαγία είναι η απόλυτη αποτοξίνωση για τα ποντίκια, αλλά δεν ξέρουμε ακόμα πώς δρα στους ανθρώπους. Έχει αναπτυχθεί ένα πρώτο τεστ που μετράει πώς αλλάζει η δραστηριότητα της αυτοφαγίας ως αποτέλεσμα της νηστείας, αλλά αυτό περιορίζεται σε δείγματα αίματος. Δεν υπάρχει ακόμα σιγουριά για τα επίπεδα αυτοφαγίας σε ιστούς όπως ο εγκέφαλος ή εάν η δραστηριότητα της αυτοφαγίας που βλέπουμε σε κύτταρα του αίματος ταιριάζει με άλλα κύτταρα του σώματος.
Δεδομένων όμως των θετικών αποτελεσμάτων στα ζώα, και επειδή η αυτοφαγία επηρεάζεται από τη νηστεία, δεν αποτελεί έκπληξη ότι υπάρχουν συμβουλές και συμπληρώματα διατροφής που υπόσχονται να αυξήσουν την αυτοφαγία με σκοπό την υγιή γήρανση. Προτείνεται για παράδειγμα η διαλειμματική νηστεία και η κετογονική δίαιτα. Ή, μπορείτε να αγοράσετε συμπληρώματα που ισχυρίζονται ότι αυξάνουν την αυτοφαγία, όπως το περγαμόντο των εσπεριδοειδών. Ένα σημαντικό προϊόν προς πώληση είναι η σπερμιδίνη, η οποία μπορεί να αυξήσει την αυτοφαγία σε ζυμομύκητες και σε ανθρώπινα κύτταρα, ωστόσ, δεν υπάρχει απόδειξη ότι μπορεί να αυξήσει την αυτοφαγία στους ανθρώπους.
Η έρευνα για τους μηχανισμούς της αυτοφαγίας κέρδισε βραβείο Νόμπελ το 2016, αλλά οι ισχυρισμοί των γκουρού της αποτοξίνωσης πάνε πολύ μακριά από τα δεδομένα. Για παράδειγμα, ένα ποντίκι μπορεί να μείνει χωρίς φαγητό μόνο για δύο έως τρεις ημέρες και μετά πεθαίνει, ενώ ένας άνθρωπος μπορεί να μείνει χωρίς φαγητό για εβδομάδες. Επομένως, το πόση ακριβώς νηστεία απαιτείται για να αυξηθεί η αυτοφαγία στους ανθρώπους είναι εντελώς άγνωστο.
