Πώς η άσκηση τονώνει το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών

Στην έναρξη του φθινόπωρου και με το χειμώνα προ των πυλών, στη σκέψη όλων των γονιών είναι πώς μπορούν να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό των παιδιών τους, ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο υγιή και ανθεκτικά στο επερχόμενο κύμα των ιώσεων. Πολλές συστάσεις και συμβουλές υπάρχουν για την πρόληψη των ιώσεων, όμως ένας βασικός παράγοντας έχει ίσως υποτιμηθεί. Αυτόν τον παράγοντα φιλοδοξούμε να αναδείξουμε σε αυτό το τεύχος με τις πολύτιμες πληροφορίες που μοιράζεται μαζί μας ο Παιδίατρος Γιώργος Τρίμης, επικεφαλής του Ιατρικού Τμήματος Εμβολίων και Λοιμωδών Νοσημάτων στην MSD Ελλάδας.

Συνέντευξη στη Φλώρα Κασσαβέτη

Κύριε Τρίμη εξηγήστε μας με απλά λόγια τους λόγους που το Φθινόπωρο και τον Χειμώνα έχουμε έξαρση των ιώσεων ιδιαίτερα στα παιδιά.

Από τη μία πλευρά η πτώση της θερμοκρασίας και η αυξανόμενη υγρασία ευνοούν την αναπαραγωγή των ιών, ενώ από την άλλη ο συγχρωτισμός σε κλειστούς χώρους που δεν αερίζονται συχνά ευνοεί τη μετάδοσή τους από παιδί σε παιδί. Τα παιδιά έχοντας πιο ανώριμο ανοσοποιητικό σύστημα από τους υγιείς ενήλικες και μη τηρώντας τα μέτρα υγιεινής τόσο καλά, αποτελούν την κύρια ομάδα πληθυσμού που εκδηλώνει ιώσεις.  

Ποιες ιώσεις αναμένεται να έχουν έξαρση το φετινό χειμώνα; 

Οι πιο συχνές ιώσεις κάθε χειμώνα είναι η γρίπη και ο ιός RSV, ενώ από το 2020 και μετά έχει προστεθεί και ο ιός που προκαλεί τη νόσο COVID-19.  Στην κορύφωση της πανδημίας, με τα περιοριστικά μέτρα αποφυγής συγχρωτισμού, είχε κυριαρχήσει αποκλειστικά η νόσος COVID-19. Πλέον έχουν επανεμφανιστεί και οι άλλες εποχικές λοιμώξεις, οπότε το φετινό χειμώνα αναμένουμε έξαρση αυτών των τριών ιών αλλά και άλλων ιών, που προσβάλλουν κυρίως το αναπνευστικό σύστημα και σπανιότερα και το γαστρεντερικό.   

Υπενθυμίστε μας τους κλασσικούς τρόπους που συστήνετε για να μειώσουν οι γονείς τις πιθανότητες να κολλήσουν τα παιδιά τους τις εποχικές ιώσεις.

Αν και δεν υπάρχει τρόπος να εγγυηθεί κανείς ότι τα παιδιά δεν θα κολλήσουν μια εποχική ίωση ή άλλη λοίμωξη, υπάρχουν συγκεκριμένες συστάσεις που μπορούν να ακολουθηθούν ώστε να οικοδομήσουν ένα ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα για πρόληψη της μεταδοτικότητας των ιώσεων αλλά και γρηγορότερη ανάρρωση από τις ιώσεις στις οποίες μπορεί να εκτεθεί το παιδί. Ο καθοριστικότερος τρόπος πρόληψης είναι να τηρούνται οι κανόνες υγιεινής, με πρώτο μέτρο το πλύσιμο των χεριών. Όμως καθώς αναπόφευκτα κάθε παιδί θα εκτεθεί σε μία εποχική ίωση, το ζήτημα είναι να έχει ένα ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα ώστε αν κολλήσει να αναρρώσει γρήγορα, χωρίς να εμφανίσει παρατεταμένη νόσηση και επιπλοκές. Για αυτόν τον στόχο, ρόλο παίζει ο τρόπος ζωής του παιδιού. 

Εννοείται την διατροφή; Η αλήθεια είναι ότι δίνεται μεγάλη έμφαση στην κατάλληλη διατροφή και πώς μπορεί αυτή να δυναμώσει το ανοσοποιητικό σύστημα παιδιών και ενηλίκων.

Πράγματι η ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει υγιεινά τρόφιμα αποτελεί ένα από τα μέσα ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος αλλά δεν αρκεί μόνο αυτή. Υπάρχει ένας άλλος παράγοντας που θεωρώ ότι δεν γνωρίζουν οι γονείς ότι τονώνει το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού και πιθανόν είναι υποτιμημένος. Η άσκηση και γενικά η κίνηση και σωματική δραστηριότητα όταν εντάσσεται σε καθημερινή βάση στο πρόγραμμα του παιδιού. Η συχνή άσκηση που έχει ένα παιδί στο εβδομαδιαίο πρόγραμμά του και η διατήρηση της καθημερινής κινητικής του δραστηριότητας σε υψηλό επίπεδο, βοηθά στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού του συστήματος, καθιστώντας λιγότερο πιθανό το παιδί να αρρωστήσει κατά τη διάρκεια των εποχικών ιώσεων. 

Είναι βέβαιο αυτό; 

Όπως και σε τόσους πολλούς τομείς της αθλητικής ιατρικής, πολύ λίγη έρευνα έχει διεξαχθεί στη μελέτη της επίδρασης της άσκησης στο ανοσοποιητικό σύστημα στα παιδιά, αλλά υπάρχουν μερικά ελπιδοφόρα δεδομένα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η άσκηση μπορεί να ενισχύσει την ανοσολογική λειτουργία στα παιδιά. Για παράδειγμα, τα παιδιά με HIV έχουν ενίσχυση σε δείκτες της ανοσολογικής τους λειτουργία μετά από μερικές εβδομάδες τακτικής άσκησης, που αποτελείται από τρέξιμο και άσκηση γιόγκα τέσσερις φορές την εβδομάδα. Μελέτες σε παιδιά με άλλες σοβαρές ασθένειες, όπως ο καρκίνος, η χρόνια πνευμονοπάθεια, ο διαβήτης και η νεφρική νόσος έχουν δείξει βελτιώσεις σε διάφορα σκέλη της ανοσολογικής λειτουργίας. Παρόμοια ευρήματα έχουν αναδειχθεί και σε μελέτες,  κατά τα άλλα, υγιών παιδιών.

Ίσως τα καλύτερα νέα από αυτές τις περιορισμένες μελέτες είναι ότι μια ποικιλία διαφορετικών ειδών άσκησης, όπως το τρέξιμο, η ποδηλασία, η προπόνηση αντίστασης, διάφορα είδη χορού και γιόγκα έχουν αποδειχθεί ότι ενδυναμώνουν την ανοσολογική λειτουργία στα παιδιά. Το σίγουρο είναι ότι η συστηματική άσκηση και ενασχόληση με τα σπορ έχει πολλαπλά και αθροιζόμενα οφέλη στην γενική υγεία του παιδιού.

Εννοείτε ότι υπάρχουν επιβεβαιωμένα οφέλη της άσκησης για την υγεία του παιδιού. Ποια είναι αυτά; 

Τα παιδιά που συστηματικά αθλούνται θα αναπτύξουν υγιή καρδιά και πνεύμονες, ισχυρότερα οστά, ενδυναμωμένους μύες και καλύτερο συντονισμό κίνησης. Η ισορροπία και η στάση τους θα βελτιωθούν. Ο εγκέφαλός τους θα αναπτύξει ζωτικές συνδέσεις, οδηγώντας σε βελτιωμένες δεξιότητες συγκέντρωσης και σκέψης. Επίσης αυξάνονται σημαντικά οι πιθανότητες να διατηρήσουν ένα υγιές σωματικό βάρος με μικρότερο κίνδυνο να γίνουν υπέρβαρα. Τέλος, είναι λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν χρόνιες ασθένειες, όπως καρδιακές παθήσεις και διαβήτη τύπου 2, υψηλή χοληστερόλη και αυξημένη πίεση, συμβάματα που έχουν πλέον αυξηθεί στα παιδιά, αλλά η εκδήλωση τους είναι συχνότερη και στους ενήλικες που δεν ασκούνται συστηματικά ή δεν έχουν ασκηθεί στην παιδική και εφηβική τους ηλικία. Τονίζω όμως ότι παρά τα οφέλη της άσκησης είναι σημαντικό να κρατάμε γενικότερα το παιδί σε κίνηση με έναν ενεργό τρόπο ζωής και εξασφαλίζοντας καθημερινά ευκαιρίες για ενεργό παιχνίδι. 

Γιατί είναι σημαντικό τα παιδιά να είναι σε κίνηση; 

Τα παιδιά αγαπούν να παίζουν και να είναι ενεργά. όμως στην εποχή μας περνούν περισσότερο χρόνο από ποτέ καθισμένα ή ξαπλωμένα, συχνά επειδή χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά μέσα ή είναι καθισμένα στο σχολείο, κάνοντας εργασίες και διαβάζοντας. Αυτό είναι γνωστό ως καθιστική συμπεριφορά. Είναι σημαντικό οι γονείς να βρουν μια υγιή ισορροπία, ενθαρρύνοντας δραστηριότητες που επιτρέπουν περισσότερες ευκαιρίες στο παιδί για να κινηθεί. Ακόμα κι αν το παιδί είναι δραστήριο και κάνει πολλά αθλήματα, θα εξακολουθεί να επωφελείται από το να κάθεται λιγότερο.

Πόσα λεπτά σωματικής δραστηριότητας συστήνονται; 

Για να ωφεληθεί η υγεία τους, τα παιδιά άνω των 5 ετών θα πρέπει να είναι σωματικά δραστήρια για τουλάχιστον 60 λεπτά κάθε μέρα. Δεν χρειάζεται να είναι ένα δομημένο άθλημα, οτιδήποτε τους κάνει να σηκωθούν και να κινηθούν θα βοηθήσει. Λιγότερα όμως από 1 στα 4 παιδιά ηλικίας 5 έως 14 ετών λαμβάνουν τα συνιστώμενα 60 λεπτά σωματικής δραστηριότητας κάθε μέρα.

Μπορείτε να το προσδιορίσετε ποσοτικά και για τις μικρότερες ηλικίες;  

Σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες γραμμές της Παιδιατρικής Εταιρείας της Αυστραλίας για τη σωματική δραστηριότητα τα παιδιά χρειάζονται τα εξής:

Γέννηση έως 1 έτος: μετακίνηση στο πάτωμα από τη γέννηση, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 30 λεπτών ημερησίως «χρόνου κοιλιάς» ενώ είστε ξύπνιοι ή όταν τοποθετείτε το παιδί σας σε ασφαλές μέρος, όπως ένα χαλάκι παιχνιδιού στο πάτωμα.

1 έως 5 ετών: τουλάχιστον 3 ώρες σωματικής δραστηριότητας, κατανεμημένες καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, συμπεριλαμβανομένου του τρεξίματος, του άλματος, του χορού.

5 έως 12 ετών: τουλάχιστον 60 λεπτά μέτριας έως έντονης σωματικής δραστηριότητας κάθε μέρα για την αύξηση του καρδιακού ρυθμού. Αυτό περιλαμβάνει γρήγορο περπάτημα, ποδήλατο, ενεργητικό παιχνίδι, τρέξιμο και συμμετοχή σε οργανωμένα αθλήματα. Θα πρέπει να υπάρχει ένας συνδυασμός δραστηριοτήτων που μπορεί να περιλαμβάνουν αναρρίχηση σε μπάρες, γυμναστική, κολύμπι, αναρρίχηση.

Γενικά, οι γονείς παιδιών κάθε ηλικίας πρέπει να προσπαθούν να ενθαρρύνουν το παιδί τους να κάθεται λιγότερο και να κινείται περισσότερο.

Πώς μπορούν οι γονείς να ενθαρρύνουν το παιδί τους να είναι σωματικά δραστήριο;

Να επιλέξουν κινητικές δραστηριότητες που αρέσουν στο παιδί τους και είναι διασκεδαστικές. Να βεβαιωθούν ότι το παιδί τους δοκιμάζει μια ποικιλία δραστηριοτήτων. Να ενσωματώσουν τη σωματική δραστηριότητα στην ημέρα του παιδιού τους π.χ. περπατώντας στο σχολείο ή βοηθώντας σε κάποιες ασφαλείς δουλειές του σπιτιού ανάλογα με την ηλικία τους. Να είναι δραστήριοι και οι ίδιοι οι γονείς, και να εμπλέκεται όλη η οικογένεια σε σωματικές δραστηριότητες.

Θα πρέπει να εξασφαλίζουν στο παιδί τους μια ποικιλία επιλογών για άσκηση και περισσότερο κίνηση μέσα και έξω από το σπίτι. Το να επισκέπτονται καθημερινά μια παιδική χαρά ή ένα πάρκο για να κάνει το παιδί ποδήλατο και να αφιερώσουν μια συγκεκριμένη ώρα κατά τη διάρκεια της ημέρας για παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους 

Επίσης οι γονείς θα πρέπει να συμφιλιωθούν με την φύση ενός ζωηρού παιδιού. Η ζωηράδα είναι δείγμα υγείας. Για αυτό θα πρέπει να διαμορφώσουν ένα σπίτι φιλικό για παιδιά όπου μπορεί να παίξει, να τρέξει ελεύθερα χωρίς να κάνει κάποια ζημιά και να είναι ασφαλές χωρίς περιορισμούς  (όχι όμως χωρίς όρια).  

Επιπλέον υπάρχουν πολλά βίντεο στο διαδίκτυο για εσωτερική άσκηση στο σπίτι για γονείς και παιδιά, που θεωρώ ότι, μεταξύ άλλων, αποτελούν κι ένα τρόπο να περάσουν οι γονείς ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά τους. Όλα τα παραπάνω θα τους δώσουν μια πολύ αναγκαία απελευθέρωση ενέργειας σε συνδυασμό με ένα σπορ που καλό είναι να επιδιώξουν να εντάξουν στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα του παιδιού. 

Ποια σπορ συστήνονται για τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους;, 

Στις μικρότερες ηλικίες, ως 5 ετών, προτιμότερα είναι αθλήματα που ευνοούν την ελεύθερη κίνηση, όπως το κολύμπι, το ποδήλατο, το τρέξιμο, ο χορός, το μπαλέτο. Στις ηλικίες 6-10 ετών η ικανότητα συγκέντρωσης, συνεργασίας, υπακοής σε κανόνες αναπτύσσεται, οπότε είναι ώρα για ομαδικά σπορ, όπως το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ. Η κολύμβηση, που γυμνάζει με αερόβια και αναερόβια άσκηση ολόκληρο το σώμα  παραμένει σταθερή αξία, ενώ είναι κατάλληλη στιγμή και για τένις. Μετά την ηλικία των 10 ετών, τα παιδιά αναζητούν αθλήματα που απαιτούν περισσότερη στρατηγική, τους θέτουν πνευματικές και σωματικές προκλήσεις, οπότε ευνοούνται ομαδικά αθλήματα, όπως το βόλεϊ, αλλά και το μπάσκετ ή το ποδόσφαιρο. Το τένις επίσης προσφέρει κατάλληλες προκλήσεις, ενώ ο στίβος δυναμώνει την προσωπικότητα του παιδιού.

Η παραπάνω λίστα είναι ενδεικτική, το παιδί μπορεί να διαλέξει όποιο άθλημα του αρέσει ή κάποιο στο οποίο παρουσιάζει κλίση, αρκεί να είναι ασφαλές. Το σημαντικό είναι το παιδί να αθλείται! Δίνω έμφαση στο να κάνει ένα σπορ που του αρέσει, γιατί αν του αρέσει αυξάνονται οι πιθανότητες να μην το εγκαταλείψει.

Πώς μπορούν να χειριστούν οι γονείς το παιδί του που θέλει να εγκαταλείψει ένα σπορ που ξεκίνησε;

Αποδέχονται την επιθυμία του παιδιού αν αυτό επιμένει και δεν το αναφέρει ευκαιριακά και συζητούν μαζί του να διαλέξει ένα άλλο σπορ. Το σημαντικό είναι να μην απέχει από την συστηματική άσκηση.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι καλύτερο το παιδί να ασχολείται με κάποιο ομαδικό σπορ γιατί αυτό αυξάνει την κοινωνικοποίησή του.

Το βασικότερο είναι το παιδί να γυμνάζει συστηματικά το σώμα του. Τόσο τα ατομικά όσο κα τα ομαδικά σπορ προσφέρουν διαφορετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Tα ατομικά αθλήματα μπορούν να ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση, να προσφέρουν μεγαλύτερη αυτονομία και ευελιξία και να βελτιώσουν την πνευματική συγκέντρωση και την ψυχική ανθεκτικότητα. Ωστόσο, υποβάλλουν τα παιδιά σε μεγαλύτερη πίεση για αυξημένη απόδοση, περιορισμένες ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση και ενδεχομένως υψηλές δαπάνες για εξοπλισμό και εκπαίδευση. Στα ομαδικά αθλήματα αντιθέτως ενισχύεται το πνεύμα συνεργασίας, η κοινωνικότητα, η εκπαίδευση της λειτουργίας εντός ομάδας και η κατανομή ρόλων για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, η απόκτηση δηλαδή δεξιοτήτων που είναι ωφέλιμα σε όλους τους τομείς της ζωής. Αναπτύσσονται ηγετικές ικανότητες σε όσους έχουν τη δυναμική άλλα μπορεί να ευνοηθούν και αρνητικές συμπεριφορές, όπως το να κρυφτεί ένα παιδί από τις ευθύνες της ομάδας εκμεταλλευόμενος τις ικανότητες άλλων να προσπαθεί λιγότερο, ενώ λόγω των επαφών είναι μεγαλύτερος και ο κίνδυνος τραυματισμού. 

Ο συγχρωτισμός σε εσωτερικούς χώρους άθλησης δεν αυξάνει την πιθανότητα μετάδοσης ιώσεων; 

Σίγουρα ο συγχρωτισμός ευνοεί τη μετάδοση ιώσεων, όμως το όφελος της άθλησης υπερβαίνει τον κίνδυνο μετάδοσης ιώσεων. Άλλωστε τα παιδιά συγχρωτίζονται έτσι κι αλλιώς για μεγάλες χρονικές περιόδους στο σχολείο, σε τόπους διασκέδασης και αλλού.   

Υπάρχει κάποιος άλλος μηχανισμός με τον οποίο η άσκηση εξασφαλίζει πιο γερό ανοσοποιητικό στα παιδιά;

Οι περισσότεροι ειδικοί ψυχικής υγείας παιδιών θα σας πουν ότι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που μπορείτε να δώσετε σε ένα παιδί κατά τη διάρκεια μιας αγχωτικής περιόδου -τα παιδιά επίσης έχουν στρες το οποίο μάλιστα αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό τους– είναι η εκτόνωση που εξασφαλίζει η άσκηση.  Η μείωση του στρες όμως επίσης μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση μια λοίμωξης και γενικότερα να συμβάλει σε ένα πιο ισχυρό ανοσοποιητικό. Παρόλα αυτά οφείλω να τονίσω ότι όλα όσα αναφέραμε για τα οφέλη της άσκησης στην υγεία των παιδιών δεν αποτελούν την κύρια ασπίδα προστασία της υγείας τους. 

Ο πιο σημαντικός τρόπος για να προστατεύσουν οι γονείς τα παιδιά τους και να βοηθήσουν στην οικοδόμηση ενός υγιούς ανοσοποιητικού συστήματος είναι η συμμόρφωση με το πρόγραμμα εμβολιασμών. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι το ανοσοποιητικό ενός παιδιού δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένο κατά τη διάρκεια των πρώτων πέντε ή έξι ετών, πράγμα που σημαίνει ότι βρέφη και  μικρά παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αρρωστήσουν. Κανένα παιδί δεν είναι σωστά προστατευμένο αν δεν είναι πλήρως εμβολιασμένο.

Τα εμβόλια ενισχύουν το ανοσοποιητικό, βοηθώντας το να αναπτυχθεί και να εκπαιδευτεί να αμύνεται ενάντια σε διαφορετικούς τύπους μικροβίων. Ακολουθώντας πιστά τα  προγράμματα εμβολιασμού, εξασφαλίζουμε ότι το παιδί δεν θα κολλήσει πολλές σοβαρές ασθένειες, όπως ιλαρά, διφθερίτιδα, ηπατίτιδα Β και άλλες ασθένειες. Για αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να τηρούν τις τακτικές επισκέψεις στον Παιδίατρο και να ενημερώνονται για τους σχετικού εμβολιασμούς που απαιτούνται ανά ηλικία για να βεβαιωθούν ότι τηρούν στο παιδί τους το προτεινόμενο χρονοδιάγραμμα εμβολιασμών.

Ποια εμβόλια θα πρέπει να βάλουν σε προτεραιότητα οι γονείς αυτή την εποχή; 

Τα εμβόλια δεν είναι κατά κανόνα εποχικά και γίνονται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Το μόνο εποχικό εμβόλιο είναι αυτό της γρίπης, το οποίο οπωσδήποτε πρέπει να γίνεται κατά τον Οκτώβριο σε παιδιά με χρόνια νοσήματα, τα οποία κινδυνεύουν να νοσήσουν σοβαρά από γρίπη. Από τον εμβολιασμό έναντι της γρίπης δεν αποκλείονται τα υγιή παιδιά στα οποία ο εμβολιασμός μπορεί να γίνει μετά σχετική συζήτηση μεταξύ Παιδιάτρου και γονέων για την προστασία τους. Το άλλο εποχικό «φθινοπωρινό» εμβόλιο, αυτό έναντι της νόσου COVID-19, συνιστάται στην τρέχουσα επιδημιολογική περίοδο μόνο για παιδιά με συγκεκριμένα χρόνια νοσήματα.