Της Program Director of Nutrition and Food Sciences, Accredited Practising Dietitian, University of South Australia.
Πρόσφατα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συμβούλεψε ότι «τα γλυκαντικά χωρίς ζάχαρη δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως μέσο για τον έλεγχο του βάρους ή τη μείωση του κινδύνου μη μεταδοτικών ασθενειών», όπως ο διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις.
Τα τεχνητά γλυκαντικά είναι είτε φυσικές ενώσεις όπως η στέβια είτε συνθετικές ενώσεις που έχουν γλυκιά γεύση σαν τη ζάχαρη και μερικά είναι έως και 400 φορές πιο γλυκά -στο ίδιο βάρος- αλλά είτε δεν έχουν θερμίδες είτε έχουν πολύ λίγες θερμίδες. Για τη σύγκριση, η ζάχαρη έχει 4 θερμίδες ανά γραμμάριο, επομένως ένα κουταλάκι του γλυκού ζάχαρη που έχει 5 γραμμάρια ζάχαρη έχει 20 θερμίδες.
Τί σημαίνουν οι νέες κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για άτομα που έχουν στραφεί σε τεχνητές γλυκαντικές ουσίες για λόγους υγείας; Πρέπει να επιστρέψουμε στη ζάχαρη;
Ως ασκούμενος κλινικός διαιτολόγος στη δεκαετία του 1990, θυμάμαι όταν άρχισαν να εμφανίζονται τεχνητές γλυκαντικές ουσίες στα επεξεργασμένα τρόφιμα. Προωθήθηκαν ως ένας τρόπος αντικατάστασης της ζάχαρης σε προϊόντα διατροφής με σκοπό να οδηγήσουν σε απώλεια βάρους.
Ένα κουτάκι αναψυκτικού με ζάχαρη περιέχει κατά μέσο όρο 120 θερμίδες. Θεωρητικά, η αντικατάσταση ενός κουτιού αναψυκτικού με ζάχαρη με αναψυκτικό με τεχνητά γλυκαντικά κάθε μέρα, θα μείωνε το βάρος σας κατά περίπου 1 κιλό το μήνα. Αλλά η έρευνα των τελευταίων δεκαετιών δείχνει ότι αυτό δεν συμβαίνει.
Σε τι βασίζεται η νέα συμβουλή; Ο ΠΟΥ έχει βασίσει τη σύστασή του σε μια συστηματική ανασκόπηση που έχει διεξαγάγει. Στόχος ήταν να παράσχει τεκμηριωμένη καθοδήγηση σχετικά με τη χρήση τεχνητών γλυκαντικών στη διαχείριση βάρους και για την πρόληψη ασθενειών. Η διαχείριση του βάρους είναι σημαντική, δεδομένου ότι η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο ασθενειών όπως ο διαβήτης και ορισμένων τύπων καρκίνου που αποτελούν κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως. Η ανασκόπηση του ΠΟΥ περιλάμβανε δεδομένα από διαφορετικούς τύπους μελετών, οι οποίες δίνουν διάφορες πληροφορίες:
- 50 ήταν τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές (όταν συγκρίνεται μια δίαιτα με μια άλλη με την οποία υπάρχει μια συγκεκριμένη διαφορά, αλλά διατηρώντας όλα τα άλλα σταθερά ώστε να εντοπιστεί ο αντίκτυπος της διαφοράς).
- 97 ήταν προοπτικές μελέτες πληθυσμού (όταν οι ερευνητές παρατηρούν έναν παράγοντα κινδύνου σε μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων για μια χρονική περίοδο για να δουν πώς επηρεάζει ένα αποτέλεσμα.
- 47 ήταν πασχόντων – μαρτύρων (case-control studies). Αυτός είναι ένας τύπος μελέτης παρατήρησης που παρακολουθεί και συγκρίνει δύο ομάδες. Προσδιορίζονται δύο υπάρχουσες ομάδες που διαφέρουν ως προς το αποτέλεσμα και συγκρίνονται με βάση κάποιο υποτιθέμενο αιτιολογικό χαρακτηριστικό. Οι μελέτες αυτές χρησιμοποιούνται συχνά για τον εντοπισμό παραγόντων που μπορούν να συμβάλλουν σε μια ιατρική πάθηση συγκρίνοντας άτομα που πάσχουν από κάποια την πάθηση (πάσχοντες) με άτομα που δεν έχουν την πάθηση αλλά είναι κατά τα άλλα παρόμοια (μάρτυρες).
Οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές επιτρέπουν στους ερευνητές να πουν ότι η παρέμβαση οδήγησε στην αλλαγή που είδαμε -δηλαδή παρέχουν αιτιολογική συσχέτιση.
Οι προοπτικές μελέτες πληθυσμού και οι μελέτες πασχόντων – μαρτύρων δίνουν μόνο στατιστικές συσχετίσεις. Δεν μπορεί να αποδειχτεί ότι οι παράγοντες κινδύνου οδήγησαν σε μια αλλαγή στα αποτελέσματα -π.χ. στο βάρος- επειδή άλλοι παράγοντες που δεν έχουν εξεταστεί θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνοι. Αλλά δίνουν ενδείξεις σχετικά με το τι μπορεί να συμβαίνει, ιδιαίτερα εάν δεν μπορεί να γίνει μια δοκιμή επειδή είναι ανήθικο ή επικίνδυνο.
Η συστηματική ανασκόπηση του ΠΟΥ εξέτασε το σωματικό λίπος, τις μη μεταδοτικές ασθένειες και το θάνατο. Όσον αφορά το σωματικό λίπος, οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές έδειξαν ότι αυτοί που κατανάλωναν περισσότερα τεχνητά γλυκαντικά είχαν ελαφρώς χαμηλότερο βάρος -κατά μέσο όρο 0,71 κιλά- από εκείνους που κατανάλωναν λιγότερα ή καθόλου τεχνητά γλυκαντικά.
Ωστόσο, οι μελέτες πληθυσμού διαπίστωσαν ότι η υψηλότερη πρόσληψη τεχνητών γλυκαντικών συσχετίστηκε με υψηλότερο ΔΜΣ (Δείκτη μάζας σώματος) κατά 0,14 -το 76% περισσότερη παχυσαρκία. Για υψηλότερες προσλήψεις ποτών με τεχνητά γλυκαντικά υπήρχε 23% αύξηση στον κίνδυνο διαβήτη τύπου 2. Εάν τα τεχνητά γλυκαντικά καταναλώνονταν ως επιτραπέζια είδη -δηλαδή ο καταναλωτής τα πρόσθετε σε τρόφιμα και ποτά- υπήρχε 34% αύξηση στον κίνδυνο διαβήτη τύπου 2.
Σε άτομα με διαβήτη, τα τεχνητά γλυκαντικά δεν βελτίωσαν ούτε επιδείνωσαν κανένα κλινικό δείκτη που χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση του διαβήτη τους, όπως τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα νηστείας ή ινσουλίνης.
Υψηλότερες προσλήψεις τεχνητών γλυκαντικών συσχετίστηκαν με αυξημένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2, καρδιαγγειακής νόσου και θανάτου στις μακροπρόθεσμες προοπτικές μελέτες παρατήρησης που παρακολούθησαν τους συμμετέχοντες κατά μέσο όρο 13 έτη. Ωστόσο, τα τεχνητά γλυκαντικά δεν συσχετίστηκαν με διαφορές στα συνολικά ποσοστά καρκίνου ή με πρόωρο θάνατο από καρκίνο.
Συνολικά, ενώ οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές πρότειναν ελαφρώς μεγαλύτερη απώλεια βάρους σε άτομα που χρησιμοποιούσαν τεχνητές γλυκαντικές ουσίες, οι μελέτες παρατήρησης διαπίστωσαν ότι αυτή η ομάδα έτεινε να έχει αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας και χειρότερα αποτελέσματα υγείας.
Στις συμβουλές του ΠΟΥ ασκήθηκε κριτική επειδή οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές έδειξαν κάποιο όφελος στην απώλεια βάρους από τη χρήση των τεχνητών γλυκαντικών, αν και μικρό. Ωστόσο, ο ΠΟΥ δηλώνει ξεκάθαρα ότι η συμβουλή του βασίζεται σε πολλαπλά ερευνητικά σχέδια, όχι μόνο σε τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές. Επιπλέον, ο ΠΟΥ αξιολόγησε την ποιότητα των μελετών στην ανασκόπηση ως «χαμηλής ή πολύ χαμηλής βεβαιότητας».
Αυτή η συμβουλή του ΠΟΥ δεν υποδηλώνει ότι τα τεχνητά γλυκαντικά δεν είναι ασφαλή ή πρέπει να απαγορευθούν -η ανασκόπηση του ΠΟΥ δεν αφορούσε θέματα ασφάλειας.
Άρα μήπως καλύτερα να καταναλώνουμε ζάχαρη;
Το 2015, ο ΠΟΥ δημοσίευσε κατευθυντήριες γραμμές για την πρόσληψη πρόσθετης ζάχαρης για τη μείωση του κινδύνου υπερβολικού βάρους και παχυσαρκίας. Τα πρόσθετα σάκχαρα βρίσκονται σε επεξεργασμένα και υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα και ποτά όπως αναψυκτικά, ποτά φρούτων, αθλητικά ποτά, σοκολάτες και είδη ζαχαροπλαστικής, αρωματισμένα γιαούρτια και μπάρες μούσλι. Ο ΠΟΥ συνέστησε στους ανθρώπους να μην καταναλώνουν πάνω από το 10% της συνολικής πρόσληψης θερμίδων, που είναι περίπου 50 γραμμάρια (10 κουταλάκια του γλυκού, ζάχαρης την ημέρα -ο μέσος ενήλικας χρειάζεται 2.100 θερμίδες την ημέρα.
Αν λοιπόν δεν συνιστώνται τα τεχνητά γλυκαντικά αλλά ούτε η ζάχαρη σε ποτά για απώλεια βάρους, τι μπορείτε να πιείτε; Ορισμένες επιλογές περιλαμβάνουν νερό, κομπούχα χωρίς προσθήκη ζάχαρης, τσάι ή καφέ. Το νερό αρωματισμένο με μια μικρή ποσότητα από τον αγαπημένο σας χυμό φρούτων είναι καλά υποκατάστατα. Το γάλα είναι επίσης μια επιλογή, ειδικά εάν δεν καλύπτετε αυτήν τη στιγμή τις ανάγκες σας σε ασβέστιο.
