Η φυματίωση θεωρείται συχνά ως μια απειλή του παρελθόντος. Ωστόσο, παραμένει μια σημαντική ανησυχία παγκοσμίως, με τα διεθνή ταξίδια να εξαπλώνουν την ασθένεια. Η φυματίωση είναι ένα τεράστιο πρόβλημα σε πολλές χώρες Ο ΠΟΥ εκτιμά ότι το 11% των 10,6 εκατομμυρίων περιπτώσεων φυματίωσης παγκοσμίως αφορούν παιδιά. Περίπου το 14% όλων των θανάτων που σχετίζονται με τη φυματίωση συμβαίνουν σε παιδιά κάτω των 15 ετών.
Ενώ η φυματίωση είναι σπάνια στις δυτικές χώρες και δεν γίνονται πλέον τακτικοί εμβολιασμοί εναντίον της, μερικές φορές υπάρχουν κρούσματα. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν πάνω από 1.000 περιστατικά κάθε χρόνο. Τι ακριβώς είναι λοιπόν η φυματίωση και πώς αντιμετωπίζεται;
Η φυματίωση, προκαλείται από το βακτήριο Mycobacterium tuberculosis (μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης) και σπανιότερα από άλλους τύπους μυκοβακτηριδίων. Ξεκινά ως λοίμωξη του αναπνευστικού όταν εισπνέεται. Μόλις εισέλθει στους πνεύμονες, το ανοσοποιητικό σύστημα ανταποκρίνεται σχηματίζοντας κοκκιώματα, ομάδες ανοσοκυττάρων (κυρίως μακροφάγα και Τ κύτταρα), σε μια προσπάθεια να συγκρατήσει τη μόλυνση. Με την πάροδο του χρόνου, ορισμένα κοκκιώματα μπορεί να ασβεστοποιηθούν, με άλατα ασβεστίου να συσσωρεύονται μέσα σε αυτές τις δομές. Αυτές οι αποτιτανώσεις είναι ορατές στις ακτίνες Χ και υποδηλώνουν λανθάνουσα φυματίωση. Αυτό σημαίνει ότι το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση, χωρίς να προκαλεί άμεσα συμπτώματα, αλλά αποτελεί πιθανό κίνδυνο επανενεργοποίησης εάν εξασθενήσει η ανοσοποιητική άμυνα του ξενιστή.
Η επανενεργοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε ενεργό φυματίωση, που χαρακτηρίζεται από συμπτώματα όπως επίμονος βήχας, πυρετός, απώλεια βάρους και κόπωση. Η ενεργός φυματίωση είναι μεταδοτική, ειδικά όταν προσβάλλει τους πνεύμονες, καθώς εξαπλώνεται κυρίως μέσω των αναπνευστικών σταγονιδίων που απελευθερώνονται κατά τον βήχα ή το φτάρνισμα.
Η έγκαιρη θεραπεία είναι το κλειδί
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μειώνει τη μολυσματική περίοδο και βοηθά στην πρόληψη της εξάπλωσης της νόσου σε άλλους. Μπορεί επίσης να σταματήσει την εξέλιξη μιας λανθάνουσας λοίμωξης σε ενεργό νόσο.
Η καθυστερημένη θεραπεία μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές όπως βλάβη στους πνεύμονες και ουλές, βλάβη στα οστά, τα νεφρά, τους λεμφαδένες και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Επίσης σε λοίμωξη στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό. Η καθυστερημένη θεραπεία μπορεί ακόμα να αποβεί μοιραία.
Η αντιβιοτική θεραπεία, που συχνά περιλαμβάνει πολλά φάρμακα, είναι εξαιρετικά αποτελεσματική στην εξάλειψη των βακτηρίων. Ωστόσο, μπορεί να είναι μακρά, να διαρκέσει αρκετούς μήνες ή και περισσότερο. Αυτό μπορεί να είναι σωματικά και συναισθηματικά προκλητικό για τους ασθενείς, ειδικά καθώς περιλαμβάνει περιόδους απομόνωσης.
Η θεραπεία της φυματίωσης μπορεί επίσης να είναι μια αξιοσημείωτη επιβάρυνση για το σύστημα υγείας, λόγω της ανάγκης για απομόνωση, εντοπισμό επαφών και εξειδικευμένη φροντίδα.
Αντιμετώπιση ανθεκτικών βακτηρίων
Τα βακτήρια Mycobacterium tuberculosis μπορούν γρήγορα να γίνουν ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, επομένως η θεραπεία ρουτίνας περιλαμβάνει πολλαπλά αντιβιοτικά που αυξάνουν τις παρενέργειες.
Η εμφάνιση ανθεκτικών στα φάρμακα στελεχών της φυματίωσης αποτελεί μείζονα ανησυχία γιατί καθιστά τη θεραπεία πολύ πιο δύσκολη και δαπανηρή. Η διαχείριση της ανθεκτικής στα φάρμακα φυματίωσης απαιτεί συχνά εκτεταμένους κύκλους θεραπείας με φάρμακα δεύτερης γραμμής, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε πιο σοβαρές παρενέργειες και απαιτούν στενή παρακολούθηση. Τα ανθεκτικά στα φάρμακα στελέχη της φυματίωσης συνδέονται επίσης με υψηλότερα ποσοστά θανάτου.
Τα παρατεταμένα και πολύπλοκα θεραπευτικά σχήματα αυξάνουν τον κίνδυνο μη συμμόρφωσης και αποτυχίας της θεραπείας, θέτοντας όχι μόνο απειλή για τους πληγέντες αλλά και εγείροντας ανησυχίες για πιθανή μετάδοση από την κοινότητα αυτών των ανθεκτικών στα φάρμακα στελεχών.
Ποιος είναι επιρρεπής στη φυματίωση;
Ο κίνδυνος να κολλήσετε φυματίωση είναι υψηλότερος μεταξύ όσων ζουν σε πυκνοκατοικημένες κατοικίες, των ατόμων με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα και των ατόμων με κακή πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Αυτό περιλαμβάνει άτομα με υποκείμενες παθήσεις (όπως HIV ή διαβήτη), άτομα σε σωφρονιστικές εγκαταστάσεις, απομακρυσμένες και αγροτικές κοινότητες, ηλικιωμένους και άτομα που είναι άστεγοι, καθώς και εργαζόμενους στον τομέα της υγείας.
Τα παιδιά διατρέχουν επίσης μεγαλύτερο κίνδυνο φυματίωσης, καθώς το ανοσοποιητικό τους σύστημα εξακολουθεί να αναπτύσσεται. Η φυματίωση εμφανίζεται συχνά διαφορετικά στα παιδιά, καθιστώντας δύσκολη την εκτίμηση της πραγματικής παγκόσμιας επιβάρυνσης. Τα κοινά συμπτώματα της παιδιατρικής φυματίωσης περιλαμβάνουν παρατεταμένο βήχα, συριγμό, απώλεια βάρους, απώλεια όρεξης, αναπνευστικά συμπτώματα, αδυναμία ανάπτυξης, πρήξιμο των λεμφαδένων, πυρετό και νυχτερινές εφιδρώσεις.
Τα βρέφη διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο για:
- διάχυτη φυματίωση. Αυτή εξαπλώνεται σε όλο το σώμα μέσω της κυκλοφορίας του αίματος και του λεμφικού συστήματος στο συκώτι, τον σπλήνα, το μυελό των οστών, τα νεφρά και τον εγκέφαλο.
- φυματιώδης μηνιγγίτιδα. Αυτή είναι μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση όπου η μόλυνση από τους πνεύμονες έχει πάει στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό.
- συγγενής φυματίωση. Αυτή είναι μια σπάνια κατάσταση όπου ένα νεογέννητο μωρό γεννιέται με ενεργό φυματίωση, που μεταδίδεται από μολυσμένη μητέρα σε μωρό.
Το εμβόλιο Bacille Calmette-Guérin (BCG) παρέχει μερική προστασία, κυρίως έναντι σοβαρών μορφών φυματίωσης. Δεν χορηγείται συνήθως σε χώρες που θεωρούνται χαμηλού κινδύνου, αλλά χορηγείται σε τοπικές περιοχές με κρούσματα φυματίωσης. Το BCG δεν προλαμβάνει με συνέπεια τις περιπτώσεις της πνευμονικής φυματίωσης, οι οποίες μπορεί επίσης να είναι θανατηφόρες. Στην Ελλάδα το BCG περιλαμβάνεται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών (σε ηλικίες 6 ετών).
