Του Johan Flygare, The Conversation.
Ένα φάρμακο που μπορεί να θεραπεύσει τη σοβαρή δρεπανοκυτταρική αναιμία έλαβε πρόσφατα έγκριση από το Εθνικό Ινστιτούτο Αριστείας Υγείας και Φροντίδας (Nice) στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε περίπου 4.000 ασθενείς στην Αγγλία που ζουν με δρεπανοκυτταρική αναιμία θα προσφερθεί η βοξελοτόρη (voxelotor) -με την επωνυμία Oxbryta- για την ανακούφιση των συμπτωμάτων τους.
Η δρεπανοκυτταρική αναιμία είναι μια γενετική πάθηση που επηρεάζει τα ερυθρά αιμοσφαίρια, προκαλώντας την παραμόρφωσή τους σε δρεπανοειδές σχήμα. Αυτό μπορεί να εμποδίσει τη ροή του αίματος, οδηγώντας σε επώδυνα επεισόδια και σοβαρά προβλήματα υγείας. Από 12.500 έως 15.000 άνθρωποι στην Αγγλία έχουν δρεπανοκυτταρική αναιμία. Η ασθένεια εμφανίζεται κυρίως σε άτομα αφρικανικής ή αφρικανικής-καραϊβικής καταγωγής. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ζουν περίπου 1.000 ασθενείς με δρεπανοκυτταρική νόσο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, εκτιμάται ότι περίπου 103.000 άτομα νοσούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η δρεπανοκυτταρική αναιμία προκαλείται από ένα ελαττωματικό γονίδιο βήτα-σφαιρίνης. Αυτό το γονίδιο παρέχει ένα από τα δομικά στοιχεία της αιμοσφαιρίνης -της πρωτεΐνης στα ερυθρά αιμοσφαίρια που δεσμεύει και μεταφέρει οξυγόνο από τους πνεύμονες σε άλλους ιστούς. Σε άτομα με δρεπανοκυτταρική αναιμία, η αιμοσφαιρίνη, όταν δεν συνδέεται με το οξυγόνο, συσσωματώνεται μέσα στα κύτταρα, με αποτέλεσμα τα ερυθρά αιμοσφαίρια να γίνονται άκαμπτα και να παραμορφώνονται. Έτσι, η δρεπανοκυτταρική αναιμία παρεμβαίνει στην παροχή οξυγόνου στους ιστούς.
Τα ερυθρά αιμοσφαίρια με φυσιολογική αιμοσφαιρίνη είναι λεία, σε σχήμα δίσκου και εύκαμπτα για να μπορούν να κινούνται εύκολα μέσω των μικρών αιμοφόρων αγγείων -των τριχοειδών. Τα κύτταρα με δρεπανοκυτταρική αιμοσφαιρίνη είναι δύσκαμπτα και κολλώδη σε σχήμα μισοφέγγαρου και δεν μπορούν να κινηθούν εύκολα μέσω των αιμοφόρων αγγείων. Αυτό εμποδίζει τη μεταφορά οξυγόνου. Επίσης, τα δρεπανοκύτταρα μπορεί να καταστραφούν από τον σπλήνα λόγω του σχήματος και της ακαμψίας τους.
Ο λόγος που αυτή η γενετική παραλλαγή είναι σχετικά κοινή μεταξύ των ανθρώπων της μαύρης αφρικανικής κληρονομιάς, της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας είναι επειδή το αλλοιωμένο σχήμα των ερυθρών αιμοσφαιρίων είναι αφιλόξενο για το παράσιτο που προκαλεί την ελονοσία. Έτσι, ενώ αυτή η προσαρμογή προστατεύει τους ανθρώπους από την ελονοσία, τα δρεπανοειδή κύτταρα διασπώνται εύκολα ως συνέπεια. Αυτό προκαλεί μια κατάσταση που ονομάζεται αιμολυτική αναιμία, η οποία έχει ως αποτέλεσμα απόφραξη των αιμοφόρων αγγείων, κόπωση, πόνο, βλάβη οργάνων, ακόμη και θάνατο.
H βοξελοτόρη, αντιμετωπίζει τη βασική αιτία
Για τα άτομα με δρεπανοκυτταρική αναιμία, οι θεραπευτικές επιλογές έχουν περιοριστεί κυρίως στο φάρμακο υδροξυουρία (ονομάζεται επίσης υδροξυκαρβαμίδη) και στις μεταγγίσεις αίματος. Η υδροξυουρία δρα προκαλώντας την παραγωγή μιας εμβρυϊκής εκδοχής του γονιδίου της αιμοσφαιρίνης, η οποία επιτρέπει στα ερυθρά αιμοσφαίρια να σχηματίζονται κανονικά. Είναι ένα φθηνό φάρμακο που, σε πολλούς ασθενείς, μειώνει αποτελεσματικά τις επιπλοκές της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας, όπως τα φραγμένα αιμοφόρα αγγεία. Αλλά το φάρμακο μειώνει επίσης τον αριθμό των λευκών αιμοσφαιρίων, και μπορεί να αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό σύστημα -καθιστώντας τους ανθρώπους πιο ευάλωτους σε λοιμώξεις.
Οι μεταγγίσεις αίματος προσφέρουν γρήγορη ανακούφιση, βελτιώνοντας τα επίπεδα οξυγόνου και μειώνοντας τον κίνδυνο εγκεφαλικού. Ωστόσο, μπορούν να προκαλέσουν συσσώρευση σιδήρου σε ζωτικά όργανα όπως η καρδιά, το συκώτι και το πάγκρεας, προκαλώντας δυνητικά βλάβη και βλάπτοντας τις φυσιολογικές τους λειτουργίες. Μπορεί επίσης να εμφανιστούν ανοσολογικές αντιδράσεις -όπως οξείες βλάβες των πνευμόνων που σχετίζονται με μετάγγιση, που μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή.
Το Voxelotor αντιμετωπίζει τη βασική αιτία της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας αποτρέποντας τη συσσώρευση της δρεπανοειδούς αιμοσφαιρίνης. Δεδομένου ότι το “δρεπανάκι” συμβαίνει όταν δεν υπάρχει αρκετό οξυγόνο στην κυκλοφορία του αίματος, οι ερευνητές αναζήτησαν ένα μόριο που θα μπορούσε να επιτρέψει στο οξυγόνο να συνδεθεί με την αιμοσφαιρίνη ακόμα και όταν τα επίπεδα είναι χαμηλά. Η έρευνα οδήγησε στην ανάπτυξη της βοξελοτόρης, που διορθώνει τη βασική αιτία της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας αυξάνοντας το δεσμό της αιμοσφαιρίνης με το οξυγόνο.
Το νέο φάρμακο μπορεί να ληφθεί παράλληλα με την υδροξυουρία ή μόνο του. Κλινικές δοκιμές έχουν δείξει ότι περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς σε βοξελοτόρη παρουσίασαν σημαντική αύξηση στα επίπεδα αιμοσφαιρίνης τους. Οι ασθενείς έχουν δοκιμαστεί για τα αποτελέσματα του φαρμάκου, τα οποία αλλάζουν τη ζωή τους, έχοντας αυξημένη ενέργεια, λιγότερη κόπωση και σημαντική μείωση του πόνου.
Όταν αναπτύχθηκε για πρώτη φορά η βοξελοτόρη, υπήρχαν ανησυχίες σχετικά με τους κινδύνους ενός φαρμάκου που μεταβάλλει την ικανότητα δέσμευσης οξυγόνου των ερυθρών αιμοσφαιρίων, ενώ παράλληλα κάνει το αίμα πιο παχύρρευστο. Αλλά οι πρώτες κλινικές δοκιμές έδειξαν ότι είναι αρκετά ασφαλές όταν λαμβάνεται βραχυπρόθεσμα, με ορισμένους ασθενείς να παρουσιάζουν μόνο ήπιες παρενέργειες όπως πονοκεφάλους ή διάρροια. Η μακροπρόθεσμη ασφάλεια αυτής της κατηγορίας φαρμάκων είναι ακόμα άγνωστη, επομένως θα πρέπει να απαντηθεί σε μελλοντικές κλινικές δοκιμές.
Ενώ η έγκριση της βοξελοτόρης είναι μια συναρπαστική ιατρική πρόοδος, ένα ερώτημα που παραμένει είναι η τιμή του -ειδικά για άτομα που ζουν σε χώρες με χαμηλότερο εισόδημα. Η τιμή καταλόγου της βοξελοτόρης είναι 5.918 βρετανικές λίρες (χωρίς ΦΠΑ) για μια συσκευασία 90 ταμπλετών, η οποία διαρκεί έναν μήνα -η κατασκευάστρια εταιρεία είναι η Pfizer.
