Η μεσογειακή διατροφή έχει γίνει διάσημη και η έρευνα υποστηρίζει όλο και περισσότερο τη φήμη της. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα με μεσογειακή διατροφή – η οποία δίνει έμφαση σε φυτικές τροφές και ψάρια, και όχι τόσο σε κόκκινο κρέας ή τα γαλακτοκομικά– τείνουν να είναι πιο υγιή, με χαμηλότερα ποσοστά καρδιακών παθήσεων, καρκίνου, διαβήτη, άνοιας και συνολική θνησιμότητα.
Αλλά γιατί; Παρά τα ισχυρά στοιχεία για τα οφέλη στην υγεία, παραμένει ασαφές πώς ακριβώς αυτός ο συνδυασμός τροφίμων, σε κυτταρικό επίπεδο, μπορεί να επιμηκύνει τη διάρκεια ζωής.
Μια μελέτη με επικεφαλής ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ στις ΗΠΑ αποκάλυψε για πρώτη φορά τις κυτταρικές επιδράσεις της μεσογειακής διατροφής, με βάση το πώς ένα από τα υγιή λίπη της επηρέασε τη διάρκεια ζωής τα νηματώδη, γνωστά και ως στρογγυλά σκουλήκια.
Η εύρεση αυτού του συνδέσμου είναι μεγάλη υπόθεση, λένε οι συγγραφείς της μελέτης, προσφέροντας νέες γνώσεις σχετικά με τις επιπτώσεις των διαφόρων λιπών στην υγεία και τον ρόλο που παίζει η διατροφή στη μακροζωία. «Τα λίπη γενικά πιστεύεται ότι είναι επιβλαβή στην υγεία», λέει η γενετιστής του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, Anne Brunet. «Αλλά κάποιες μελέτες έχουν δείξει ότι συγκεκριμένοι τύποι λιπών ή λιπιδίων μπορεί να είναι ευεργετικοί».
Η μεσογειακή διατροφή αφθονεί με ευεργετικά λίπη, γνωστά και ως μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (MUFAs), που βρίσκονται σε τρόφιμα όπως οι ξηροί καρποί, τα ψάρια και το ελαιόλαδο. Η νέα μελέτη επικεντρώθηκε σε ένα υγιές λίπος, το ελαϊκό οξύ, το οποίο είναι το κύριο λιπαρό στο ελαιόλαδο και σε ορισμένους ξηρούς καρπούς.
Χρησιμοποιώντας το σκουλήκι Caenorhabditis elegans, η Brunet και οι συνεργάτες της ανακάλυψαν δύο οφέλη του ελαϊκού οξέος: προστατεύει τις κυτταρικές μεμβράνες από βλάβες λόγω οξείδωσης των λιπιδίων και αυξάνει την ποσότητα δύο βασικών κυτταρικών συστατικών που ονομάζονται οργανίδια. Αυτά τα αποτελέσματα κάνουν σημαντική διαφορά, αναφέρουν οι ερευνητές, και τα σκουλήκια που τρέφονται με ελαϊκό οξύ ζουν περίπου 35% περισσότερο από τα σκουλήκια που ακολουθούν μια πιο παραδοσιακή διατροφή.
Ένας τύπος οργανιδίου, μια δεξαμενή λίπους που ονομάζεται σταγονίδιο λιπιδίων, επέτρεψε στους ερευνητές να προβλέψουν με εκπληκτική ακρίβεια πόσες ημέρες θα επιζούσε ένα σκουλήκι. «Ο αριθμός των σταγονιδίων λιπιδίων στα μεμονωμένα σκουλήκια δείχνει την υπολειπόμενη διάρκεια ζωής αυτού του ζώου», είπε η βιοχημικός του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, Katharina Papsdorf. «Τα σκουλήκια με μεγαλύτερο αριθμό σταγονιδίων λιπιδίων ζουν περισσότερο από αυτά με λιγότερα σταγονίδια».
Ένα πλάνο σταγονιδίων λιπιδίων που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη: ελαϊκό οξύ στα αριστερά και ελαϊδικό οξύ στα δεξιά. (Katharina Papsdorf/Πανεπιστήμιο Στάνφορντ).
Τα σκουλήκια έτρωγαν βακτήρια συμπληρωμένα είτε με ελαϊκό οξύ είτε με ελαϊδικό οξύ -το τελευταίο είναι το λιπαρό οξύ του πρώτου που βρίσκεται σε ορισμένες μαργαρίνες και σνακ του εμπορίου. Τα δύο οξέα έχουν παρόμοιες μοριακές δομές αλλά πολύ διαφορετικά αποτελέσματα στην υγεία. Τα τρανς λιπαρά όπως το ελαϊδικό οξύ θεωρούνται ανθυγιεινά ή «κακά» λιπαρά, καθώς αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, άνοιας και άλλων προβλημάτων υγείας.
«Είδαμε ότι ο αριθμός των σταγονιδίων λίπους στα εντερικά κύτταρα των σκουληκιών αυξήθηκε εάν τα σκουλήκια εκτέθηκαν σε ελαϊκό οξύ και ότι αυτό συσχετίστηκε με παράταση της διάρκειας ζωής», είπε η Brunet.
Η έκθεση στο ελαϊδικό οξύ, από την άλλη πλευρά, δεν αύξησε τον αριθμό των σταγονιδίων λιπιδίων ή τον αριθμό των ημερών που έζησαν τα σκουλήκια.
Τα σταγονίδια λιπιδίων είναι σημαντικά για τον κυτταρικό μεταβολισμό, σημειώνουν οι ερευνητές, βοηθώντας στη ρύθμιση της χρήσης των αποθεμάτων λίπους ως ενέργειας των κυττάρων. Όταν οι ερευνητές μπλόκαραν ένα γονίδιο παραγωγής πρωτεϊνών που βοηθούν τα κύτταρα του στρογγυλού σκουληκιού να φτιάξουν σταγονίδια λιπιδίων, το αποτέλεσμα της παράτασης της ζωής εξαφανίστηκε.
Εκτός από την αύξηση των σταγονιδίων λιπιδίων, τα εντερικά κύτταρα των σκουληκιών είχαν επίσης περισσότερα οργανίδια που ονομάζονται υπεροξισώματα, τα οποία περιέχουν ένζυμα που εμπλέκονται στην οξείδωση και το μεταβολισμό.
Τα σταγονίδια λιπιδίων και τα υπεροξισώματα ήταν πιο άφθονα στα κύτταρα των νεότερων ζώων, είπαν οι ερευνητές, τα οποία μειώνονταν με την ηλικία. Ο αριθμός αυτών των οργανιδίων ποικίλλει επίσης μεταξύ των σκουληκιών. Τα σκουλήκια που έχουν εκ φύσεως περισσότερα στα κύτταρά τους τείνουν να ζουν περισσότερο, παρουσιάζοντας μια επίδραση παρόμοια με τα σκουλήκια που τρέφονται με ελαϊκό οξύ.
Μαζί με τις επιδράσεις του στα οργανίδια, το ελαϊκό οξύ προστάτευε τα κύτταρα περιορίζοντας την οξείδωση των λιπιδίων, μια χημική αντίδραση που καταστρέφει τις κυτταρικές μεμβράνες. Το ελαϊδικό οξύ είχε το αντίθετο αποτέλεσμα, αυξάνοντας την οξείδωση σε βάρος της κυτταρικής ακεραιότητας.
«Η οξείδωση της μεμβράνης είναι πολύ άσχημα νέα για έναν οργανισμό», είπε η Brunet. «Οι κυτταρικές μεμβράνες μπορεί να αρχίσουν να διαρρέουν και να αποτυγχάνουν, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει έναν καταρράκτη δυσμενών βιολογικών επιπτώσεων».
Αυτές είναι σημαντικές πληροφορίες για τη σχέση μεταξύ διατροφής και μακροζωίας, έγραψαν οι ερευνητές, αποκαλύπτοντας βασικές λεπτομέρειες σχετικά με το πώς συγκεκριμένα συστατικά της μεσογειακής διατροφής μπορούν να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής.
Αυτό θα μπορούσε να βελτιώσει τις διατροφικές οδηγίες και θα μπορούσε τελικά να εμπνεύσει τρόπους για την καταπολέμηση των επιπτώσεων της γήρανσης μιμούμενοι την άμυνα του ελαϊκού οξέος κατά της οξείδωσης.
«Εδώ και χρόνια, μας ενδιαφέρει πολύ να μάθουμε πώς η διατροφή επηρεάζει τη διάρκεια ζωής», είπε η Brunet. «Θα είναι συναρπαστικό αν βλέπουμε παρόμοια σχέση μεταξύ των σταγονιδίων λιπιδίων και της μακροζωίας σε θηλαστικά. Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι μπορεί να υπάρχει μια στρατηγική με βάση το λίπος για τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας και μακροζωίας».
