Υπεριώδης ακτινοβολία: Οι κίνδυνοι

Εξελιχθήκαμε κάτω από τον ήλιο και τον λατρεύουμε -κάποτε ο ήλιος ήταν θεός- αλλά έχουμε μια συγκρουσιακή σχέση μαζί του. Πάντα ξέραμε ότι ο ήλιος μπορεί να μας κάνει κακό. Δεν κοιτάζουμε τον ήλιο κατάματα γιατί μπορεί να τυφλωθούμε και μας “βαράει” στο κεφάλι προκαλώντας ηλίαση, αν εκτεθούμε πολλές ώρες. Προκαλεί κοκκίνισμα του δέρματος και ξέρουμε ότι αυτό σημαίνει βλάβες στο DNA των δερματικών κυττάρων. Αλλά εκτός από τα εμφανή σημάδια, υπάρχουν και αυτά που χρειάζονται χρόνο για να φανούν, όπως οι καρκίνοι του δέρματος και η φωτογήρανση -οι ρυτίδες και η χαλαρότητα του δέρματος.

H ηλιακή ακτινοβολία

Οι ακτίνες του ήλιου, τα φωτόνια, είναι ένα είδος ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολία με διάφορα μήκη κύματος. Χωρίζουμε τις ηλιακές ακτίνες σε κατηγορίες: στις ορατές που μας κάνουν να βλέπουμε τα πράγματα γύρω μας και έχουν μήκη κύματος από 400 έως 700 νανόμετρα (nm: δισεκατομμυριοστά του μέτρου) και τις αόρατες στο ανθρώπινο μάτι. Τα χρώματα που βλέπουμε καθώς πηγαίνουμε από τα 400 στα 700 nm είναι ιώδες, μπλε, πράσινο, κίτρινο, πορτοκαλί και κόκκινο. Αυτή η ακτινοβολία αποτελεί το 50% της συνολικής ηλιακής ακτινοβολίας. Όταν τα μήκη της ηλιακής ακτινοβολίας βρίσκονται εκτός του ορατού εύρους, το ανθρώπινο μάτι δεν ανιχνεύει κάποιο χρώμα. Οι αόρατες ακτίνες είναι είτε υπέρυθρες με μήκη κύματος πάνω από 700 nm, αποτελώντας το 45% της ηλιακής ακτινοβολίας, είτε υπεριώδεις, κάτω από τα 400 nm, αποτελώντας το 5% της ηλιακής ακτινοβολίας. Το γεγονός ότι το 50% των ηλιακών ακτίνων είναι αόρατες δεν σημαίνει ότι δεν έχουν επίδραση πάνω μας. Οι υπέρυθρές μας προκαλούν ζέστη και μπορούν να κάνουν ζημιά στα μάτια μας, ωστόσο η έρευνα έχει επικεντρωθεί στην υπεριώδη ακτινοβολία, διότι αυτή είναι που προκαλεί κυρίως τις βλάβες στο δέρμα μας. Επίσης η έρευνα έχει τα τελευταία χρόνια επεκταθεί στο ιώδες και μπλε φως που έχουν μήκη κύματος κοντά στην υπεριώδη ακτινοβολία και ενδέχεται να κάνουν κάποια ζημιά. Τίποτα δεν αποκλείει και το υπόλοιπο φως να έχει κάποια αρνητική επίδραση, αν και αυτή μάλλον είναι ελάχιστη.

Υπεριώδης ακτινοβολία UVA και UVB

Η υπεριώδης ακτινοβολία (ultraviolet radiation) ανακαλύφθηκε το 1801 από τον Γερμανό φυσικό Johann Wilhelm Ritter και χωρίζεται σε ανάλογα με το μήκος κύματος, σε UVA, UVB και UVC.

• Η UVA είναι η πιο κοντινή στο ορατό φως με μήκος κύματος 320 έως 400 nm. Οι ακτίνες αυτές δεν απορροφώνται από το στρώμα του όζοντος της ατμόσφαιρας και έτσι η UVA αποτελεί σχεδόν το 95% της υπεριώδους ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια της Γης.
• H UVB έχει μήκος κύματος από 290 έως 320 nm. Αυτή η ακτινοβολία απορροφάται σε πολύ μεγάλο βαθμό, κατά 95%, από το στρώμα του όζοντος με αποτέλεσμα να αποτελεί μόνο το 5% της υπεριώδους ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια της Γης. Το καλοκαίρι η έκθεση στην UVB το μεσημέρι μπορεί να είναι 10 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με το απόγευμα.
• Η UVC έχει μήκος κύματος από 100 έως 290 nm. Απορροφάται πλήρως από το στρώμα του όζοντος και έτσι δεν ασχολούμαστε ιδιαίτερα.
• Μήκη κύματος κάτω από τα 100 nm μήκη είναι ακτίνες Χ.

Ουσιαστικά ο άνθρωπος εκτίθεται στην υπεριώδη ακτινοβολία UVA και UVΒ οι οποίες έχουν τρεις σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Πρώτον, η UVΒ προκαλεί παραγωγή της βιταμίνης D ενώ η UVA δεν έχει αυτό το αποτέλεσμα. Δεύτερον, η UVΒ δεν περνάει μέσα από τα τζάμια, ενώ η UVA περνάει -που σημαίνει ότι δεν μπορείτε να παράγετε βιταμίνη D όταν είστε πίσω από το τζάμι του αυτοκινήτου. Και τρίτον, η UVB φτάνει μέχρι την επιδερμίδα ενώ η UVΑ πάει πιο κάτω, στη δερμίδα (ή χόριο).

Όσο μεγαλύτερο είναι το μήκος κύματος των ακτίνων, τόσο πιο βαθιά φτάνουν στο δέρμα κι έτσι το ορατό φως φτάνει ακόμα πιο κάτω από την UVA. Το ερώτημα είναι τι είδους ζημιές μπορούν να προκαλέσουν. Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί όσο πιο κάτω στο δέρμα φτάνει η ακτινοβολία, τόσο περισσότερο κακό κάνει αλλά αυτό δεν συμβαίνει διότι όσο μεγαλύτερο το μήκος κύματος τόσο μικρότερη ενέργεια έχει. Η UVB έχει τη μεγαλύτερη ενέργεια και αυτή θεωρείται η πιο βλαβερή έστω και αν δεν φτάνει κάτω από την επιδερμίδα.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η UVA είχε θεωρηθεί σχετικά ασφαλής, αλλά σήμερα ξέρουμε ότι και αυτή είναι βλαβερή. Ενώ η UVB είναι αυτή που μας κάνει ουσιαστικά να μαυρίζουμε και μπορεί να προκαλέσει ηλιακά εγκαύματα -από κοκκίνισμα μέχρι φουσκάλες- και καρκίνο του δέρματος όπως είναι το μελάνωμα, η UVA προκαλεί βλάβες στο χόριο, προκαλώντας πρόωρη γήρανση. Η UVA προκαλεί την παραγωγή περισσότερων ελευθέρων ριζών από την UVB και θεωρείται πλέον ότι και αυτή ότι ευθύνεται για καρκίνους του δέρματος. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες ενδείξεις, ορισμένα μήκη κύματος της UVA που είναι κοντά σ’ αυτά της UVB μπορούν επίσης να προκαλέσουν κοκκίνισμα, αν και πολύ μικρότερο. Κυρίως όμως η UVA καταστρέφει τους συνδετικούς ιστούς όπως είναι η ελαστίνη και το κολλαγόνο. Τελικά, αυτές οι δυο ακτινοβολίες ενεργούν με διαφορετικούς τρόπους για να βλάψουν το δέρμα.

Βλάβες στο DNA

Εάν είχατε ποτέ ηλιακό έγκαυμα, ξέρετε ότι το δέρμα σας μπορεί να καταστραφεί από το ήλιο και αυτό είναι κάτι που μπορείτε να το νιώσετε και να το δείτε. Αλλά ένα ηλιακό έγκαυμα είναι μόνο η πιο ψηλαφητή και ορατή αρνητική επίδραση. Μια σοβαρή καταστροφή μπορεί να περάσει απαρατήρητη για χρόνια και είναι οι βλάβες στο DNA, το πιο σημαντικό μόριο των κυττάρων μας που περιέχει τις πληροφορίες που χρειάζεται το σώμα για να λειτουργεί. Η υπεριώδης ακτινοβολία μπορεί να επηρεάσει άμεσα το DNA αλλάζοντας τη σύνθεσή του ή έμμεσα μέσω των ελεύθερων ριζών που προκαλεί στο δέρμα.

Η ζημιά στο DNA προκαλείται κυρίως από την UVB που έχει την υψηλότερη ενέργεια. Ουσίες που ονομάζονται φωτοπροϊόντα -επειδή είναι αποτέλεσμα της ηλιακής ακτινοβολίας- παράγονται στο μόριο του DNA, προκαλώντας μικρές παραμορφώσεις στη δομή του. Το DNA υπάρχει σε κάθε κύτταρο, εκτός από τα ερυθρά αιμοσφαίρια και το στρώμα των νεκρών κυττάρων στην επιφάνεια του δέρματος. Αν περάσετε μια μέρα κάτω από τον ήλιο μπορεί να προκληθούν ακόμα και 100.000 ξεχωριστές βλάβες στο DNA κάθε εκτεθειμένου κυττάρου σας. Αυτές οι βλάβες μπορεί να κάνουν τις βάσεις του DNA να συνδεθούν με λάθος τρόπο. Καθώς η έλικα του DNA παραμορφώνεται, μπορεί να μην αντιγραφεί σωστά όταν έρθει η ώρα της διαίρεσης του κυττάρου.

Οι παραμορφώσεις συνήθως διορθώνονται με μια διαδικασία γνωστή ως επιδιόρθωση νουκλεοτιδικής εκτομής, ένα είδος διορθωτικής χειρουργικής επέμβασης σε μοριακό επίπεδο -η ικανότητα επιδιόρθωσης του DNA είναι μια από τις πιο σημαντικές καινοτομίες στην ιστορία της ζωής στη Γη. Αλλά η επισκευή μπορεί να γίνει μόνο με την προϋπόθεση ότι δεν επηρεάστηκε πάρα πολύ το DNA και ότι ο μηχανισμός λειτουργεί σωστά. Αν τα λάθη δεν διορθωθούν, μεταφέρονται κάθε φορά στα θυγατρικά κύτταρα, θέτοντας το υπόβαθρο για καρκίνους του δέρματος. Εφόσον το σύστημα παρακολούθησης των βλαβών του DNA αποφασίσει ότι υπάρχουν πάρα πολλές βλάβες που πρέπει να επιδιορθωθούν, δίνει σήμα στα κύτταρα να αυτοκαταστραφούν και καλεί το ανοσοποιητικό σύστημα να τα αποσύρει. Η UVA προκαλεί επίσης βλάβες στο DNA, αν και αυτές είναι κάπως διαφορετικές και πιθανώς υπάρχει διαφορετική επίδραση από την UVB.

UVB, UVA και καρκίνοι δέρματος

Ο καρκίνος του δέρματος είναι η πιο κοινή μορφή καρκίνου, αντιπροσωπεύοντας το 40-50% όλων των καρκίνων -για παράδειγμα στις ΗΠΑ διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο περίπου 3,5 εκατομμύρια περιπτώσεις δερματικών καρκίνων. Ο καρκίνος ξεκινά όταν τα φυσιολογικά κύτταρα αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα. Ο όγκος μπορεί να είναι καλοήθης (απλή υπερπλασία) ή κακοήθης (καρκινικός που μπορεί να εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος). Τα καρκινικά κύτταρα, όχι μόνο πολλαπλασιάζονται μόνο ανεξέλεγκτα και εξαπλώνονται σε άλλα μέρη του σώματος αλλά έχουν πολύ αλλαγμένο DNA. Οι τρεις κύριοι τύποι καρκίνου του δέρματος είναι το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα και το μελάνωμα. Στις ΗΠΑ το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα είναι πρώτο με 2,3 εκατομμύρια περιπτώσεις ετησίως, μετά είναι το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα με 1,1 εκατομμύρια περιπτώσεις και ύστερα το μελάνωμα με περίπου 106.000 περιπτώσεις -το μελάνωμα είναι η πιο θανατηφόρα μορφή καρκίνου του δέρματος, γι’ αυτό χρήζει ιδιαίτερης προσοχής.

Το 65-70% των καρκίνων του δέρματος είναι βασικοκυτταρικά καρκινώματα που εμφανίζονται λόγω μεταλλάξεων στα βασικά κύτταρα της επιδερμίδας -μικρά, στρογγυλά κύτταρα που βρίσκονται στο κατώτερο στρώμα της- και προκαλούνται κυρίως από τη μακροχρόνια έκθεση στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία, σε άτομα που έλαβαν ακτινοθεραπεία ως παιδιά και σε άτομα που έχουν εκτεθεί σε λάμπες μαυρίσματος οι οποίες παράγουν πολύ UVA -όλο και περισσότερα στοιχεία συνδέουν την έκθεση στην UVA με τους καρκίνους του δέρματος. Το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα συνήθως αναπτύσσεται αργά και έχει σχετικά εύκολη θεραπεία. Εμφανίζεται είτε ως ένα περλέ λευκό, κηρώδες εξόγκωμα, συχνά με ορατά αιμοφόρα αγγεία, αλλά και ως επίπεδη, φολιδωτή καφέ κηλίδα -συνήθως σε αυτιά, λαιμό και πρόσωπο.

Το 25-30% των καρκίνων του δέρματος είναι ακανθοκυτταρικά καρκινώματα, που προέρχονται από τα πλακώδη κύτταρα της επιδερμίδας -μικρά, επίπεδα κύτταρα. Αυτός ο τύπος καρκίνου προκαλείται κυρίως από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιο και το σολάριουμ, αλλά μπορεί επίσης να εμφανιστεί στο δέρμα που έχει καεί ή έχει καταστραφεί από χημικές ουσίες ή έχει εκτεθεί σε ακτίνες Χ.

Το μελάνωμα αναπτύσσεται από μεταλλάξεις που συμβαίνουν στα μελανοκύτταρα τα οποία παράγουν μελανίνη. Αν και αντιπροσωπεύει μόνο το 3-4% των καρκίνων του δέρματος προκαλεί το 50% των θανάτων από καρκίνο του δέρματος. Μπορεί να αναπτυχθεί πολύ γρήγορα εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία και να εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος. Εμφανίζεται ως μια νέα κηλίδα ή σε υπάρχοντες σπίλους (ελιές) που αλλάζουν χρώμα, μέγεθος ή σχήμα, οπουδήποτε στο σώμα και όχι μόνο σε περιοχές που εκτίθενται στον ήλιο. Κάθε χρόνο στις ΗΠΑ πεθαίνουν περίπου 10.000 άτομα από μελάνωμα. Το 60-70% των δερματικών μελανωμάτων προκαλούνται λόγω έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία η οποία απορρυθμίζει τα μελανοκύτταρα.

Κυρίως η έκθεση στην UVB είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη μελανώματος αλλά και η UVΑ δεν είναι αθώα. Η UVB προκαλεί μελάνωμα στα ποντίκια και φαίνεται ότι το ίδιο μπορεί να κάνει και η UVA. Πάντως, ενώ η UVB έχει καθιερωμένο ρόλο ως αιτία μελανώματος, η συμβολή της UVA είναι υπό διερεύνηση. Σε μοντέλα ποντικιών αλμπίνο που εκτέθηκαν σε υπεριώδη ακτινοβολία, η UVB προκάλεσε μελανώματα αλλά η έκθεση σε UVA δεν ήταν επαρκής για να προκαλέσει μελάνωμα. Ωστόσο, η UVA είναι ικανή να προκαλέσει μελάνωμα σε ποντίκια με χρώμα. Επιπλέον, αυξημένος κίνδυνος μελανώματος έχει καταγραφεί σε άλλες περιπτώσεις όπως π.χ. σε θεραπείες με ψωραλένιο και UVA.

Το 2015, μια μελέτη που περιέλαβε 18 χώρες βρήκε ότι σχεδόν 18 στις 100.000 γυναίκες και 28 στους 100.000 άνδρες διαγνώστηκαν με μελάνωμα. Η διαφορά μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν συνηθίσει να φροντίζουν το δέρμα τους από νεαρή ηλικία και είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία. Οι άνδρες έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο γιατί εργάζονται πιο συχνά σε υπαίθρια επαγγέλματα, ενώ μια από τις θέσεις για τον καρκίνο του δέρματος είναι η κορυφή του κεφαλιού τους, καθώς οι φαλακροί άνδρες συχνά δεν προστατεύονται από τον ήλιο.

Γιατί η Αυστραλία έχει πολλούς καρκίνους δέρματος

Τα άτομα με αρκετά άσπρο χρώμα δέρματος είναι πιο ευάλωτα στον καρκίνο του δέρματος και όσο περισσότερο εκτίθενται στον ήλιο τόσο μεγαλύτερο κίνδυνο έχουν. Στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία οι κάτοικοι έχουν τον λάθος τύπο δέρματος για το περιβάλλον τους. Λόγω της μετανάστευσης, οι δύο χώρες έχουν κατοικηθεί από πολλούς ανθρώπους με ανοιχτόχρωμο δέρμα των οποίων οι πρόγονοι προέρχονται από λιγότερο ηλιόλουστα κλίματα.

Κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης, οι πρώτοι πρόγονοί μας στην Αφρική έχασαν την κάλυψη των τριχών του σώματός τους και ανέπτυξαν χρωματισμένα δέρματα, πιθανώς ως προστασία από τον τροπικό ήλιο. Με την μετανάστευση από την Αφρική στην Ευρώπη, τα οφέλη του σκούρου δέρματος ήταν λιγότερο σημαντικά για την επιβίωση και πιθανότατα ήταν εμπόδιο για την αποτελεσματική παραγωγή βιταμίνης D -τα σκούρα δέρματα έχουν περισσότερη μελανίνη που εμποδίζει κάπως την παραγωγή της βιταμίνης D. Έτσι, υπήρξε μια εξελικτική πίεση για λιγότερο μαύρο δέρμα σε μεγαλύτερες αποστάσεις από τον ισημερινό. Αντίθετα, οι πρόγονοί μας που πήγαν από την Αφρική στην Ασία, την Αυστραλία ήταν συνεχώς εκτεθειμένοι στον ήλιο και διατήρησαν την προστατευτική τους μελάγχρωση. Οι πιο πρόσφατοι Ευρωπαίοι μετανάστες στην Ωκεανία έφτασαν με τύπους δέρματος που δεν ταιριάζουν καλά σ’ αυτό το περιβάλλον -σε αντίθεση με το καλά προσαρμοσμένο δέρμα των αυτόχθονων κατοίκων. 

Ένας άλλος παράγοντας των αυξημένων καρκίνων του δέρματος στην Ωκεανία είναι η γεωγραφία, δηλαδή η εγγύτητά της με τον ισημερινό. Όσο πιο κοντά στον ισημερινό ζει κάποιος, τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα και η ένταση της έκθεσης στον ήλιο. Κάτι άλλο που παίζει ρόλο είναι η ελλειπτική τροχιά της Γης γύρω από τον ήλιο. Η Γη είναι περίπου 1,7% πιο κοντά στον ήλιο τον Ιανουάριο, όταν ο Νότος έχει καλοκαίρι, και 1,7% πιο μακριά τον Ιούλιο, όταν ο Βορράς έχει καλοκαίρι. Αυτό σημαίνει ότι ο ήλιος είναι ισχυρότερος όταν το νότιο ημισφαίριο έχει καλοκαίρι, κάτι που αυξάνει την υπεριώδη ακτινοβολία κατά 7%. Τέλος, ο αέρας είναι καθαρότερος στο νότιο ημισφαίριο, λόγω της πολύ χαμηλότερης πυκνότητας πληθυσμού. Λαμβάνοντας υπόψη όλους αυτούς τους παράγοντες, το νότιο ημισφαίριο δέχεται περίπου 15% περισσότερη υπεριώδη ακτινοβολία τα καλοκαίρια.

Φωτογήρανση: H πρόωρη διαδικασία γήρανσης του δέρματος

Η ηλιακή ακτινοβολία δεν προκαλεί μόνο καρκίνους δέρματος προκαλώντας μεταλλάξεις στο DNA αλλά και φωτογήρανση, πρόωρη γήρανση του δέρματος. Η φωτογήρανση μπορεί επίσης να προκληθεί και από τις τεχνητές πηγές μαυρίσματος όπως το σολάριουμ. Τα χείλη σας μπορούν επίσης να εμφανίσουν σημάδια υπερβολικής βλάβης από τον ήλιο. Mε τη συνεχή έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία για αρκετά χρόνια, οι ρυτίδες γύρω από τα μάτια και το στόμα αυξάνονται σε αριθμό και γίνονται βαθιές πτυχές. Τα σημάδια της φωτογήρανσης περιλαμβάνουν ρυτίδες, απώλεια όγκου, χαλάρωση και αγγειακές διαταραχές όπως είναι οι αραχνοειδείς φλέβες στη μύτη, τα μάγουλα και το λαιμό. Επίσης προκαλούνται διάφορα χρωματισμένα σημεία, όπως φακίδες, λεκέδες και κόκκινα, φολιδωτά σημεία που ονομάζονται ακτινικές κερατώσεις -γιατί σχετίζονται με τον ήλιο.

Το 2017 αίσθηση προκάλεσε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Australasian Journal of Dermatology, η οποία βρήκε ότι οι γυναίκες στην Αυστραλία γερνούν στο πρόσωπο πιο γρήγορα από τις γυναίκες άλλων χωρών -μερικές ακόμα και 20 χρόνια πιο γρήγορα- λόγω των υψηλότερων επιπέδων υπεριώδους ακτινοβολίας. Ακόμη πιο εντυπωσιακή ήταν μια εικόνα που έδωσαν στη δημοσιότητα, ερευνητές του Πανεπιστημίου Northwestern στις ΗΠΑ όπου εικονίζεται ένας 69χρονος πρώην οδηγός νταλίκας το πρόσωπο του οποίου δείχνει πολύ πιο γερασμένο από την πλευρά που το έβλεπε ο ήλιος κατά την οδήγηση. Ο άνθρωπος αυτός ήταν οδηγός στο μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του και δεν χρησιμοποίησε ποτέ αντηλιακό. Τα έντονα σημάδια γήρανσης στη μια μόνο πλευρά του προσώπου προφανώς οφείλονται στην έκθεση στον ήλιο, είπαν οι επιστήμονες. Η UVA διαπερνά τα τζάμια των παραθύρων και τα λεπτά ρούχα.

Αν και η UVB διεισδύει μόνο στην επιδερμίδα, την εξωτερική στρώση του δέρματος, και άρα δεν βλάπτει τα αγγεία διότι αυτά δεν υπάρχουν στην επιδερμίδα, βλάπτει άμεσα το DNA των επιφανειακών κυττάρων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πρώιμα σημάδια φωτογήρανσης. Κυρίως όμως η UVA ενοχοποιείται για τη φωτογήρανση γιατί διεισδύει βαθύτερα στο δέρμα. Βλάπτει όχι μόνο τα επιδερμικά κύτταρα αλλά το κολλαγόνο και την ελαστίνη που συνθέτουν τη δομή του χορίου και διατηρούν την ελαστικότητα του δέρματος. Βλάπτει επίσης τα αιμοφόρα αγγεία. Η UVA  περνάει μέσα από τα τζάμια και τα σύννεφα και είναι 10-100 φορές περισσότερη στο ηλιακό φως από τη UVB, ανάλογα με την εποχή και την ώρα της ημέρας.

Με τη συνεχή έκθεση στη UVA -ακόμα και πίσω από το παράθυρο του αυτοκινήτου- το μέγεθος της στιβάδας του δέρματος μειώνεται όπως και η ελαστικότητα της επιδερμίδας. Φορέστε ρούχα που καλύπτουν όσο το δυνατόν περισσότερο το δέρμα σας, καπέλο και γυαλιά. Βάζετε καθημερινά αντηλιακό και όχι μόνο σε περιόδους σημαντικής έκθεσης στον ήλιο -το αντηλιακό είναι μια από τις καλύτερες αντιρυτιδικές κρέμες. Οι γυναίκες πρέπει να περιλαμβάνουν και το εκτεθειμένο άνω στήθος. Τα χείλη είναι επίσης επιρρεπή στη φωτογήρανση.

Η UVA καταστρέφει το φολικό οξύ

Η υπεριώδης ακτινοβολία καταστρέφει όχι μόνο το DNA των κυττάρων του δέρματος, αλλά και μια από τις πιο σημαντικές βιταμίνες του σώματος, το φολικό οξύ, όταν αυτό κυκλοφορεί στα μικρά αιμοφόρα αγγεία του δέρματος. Αυτό βρήκε μια μελέτη του 2014 σε έγκυες γυναίκες που λάμβαναν συμπληρώματα φολικού οξέος. Οι λεπτομέρειες της καταστροφής τεκμηριώθηκαν με εργαστηριακά πειράματα που έδειξαν ότι το φολικό οξύ είναι πιο ευαίσθητο σε βλάβες από τα μεγαλύτερα μήκη κύματος της υπεριώδους ακτινοβολίας, την UVA.

Το φολικό οξύ ανήκει στις βιταμίνες Β (Β9) και χρειάζεται για πολλές διεργασίες στο σώμα, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής και της επιδιόρθωσης του DNA. Το σώμα πρέπει να κατασκευάζει συνεχώς νέο DNA, επειδή η κυτταρική διαίρεση είναι συνεχής: δημιουργία νέων κυττάρων αίματος, αναπλήρωση του δέρματος, των τριχοθυλακίων, των βλεννογόνων του στόματος και του εντέρου, καθώς και παραγωγή σπερματοζωαρίων εφ’ όρου ζωής στους άνδρες. Λίγα θρεπτικά συστατικά συγκρίνονται με το φολικό οξύ όσον αφορά την επίδρασή τους στην αναπαραγωγική υγεία τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών.

Η ανεπάρκεια φολικού οξέος επιβραδύνει την παραγωγή του DNA που είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για την τροφοδοσία της ταχείας κυτταρικής διαίρεσης που συμβαίνει στο αναπτυσσόμενο έμβρυο, ιδιαίτερα στις πρώτες εβδομάδες της εγκυμοσύνης, όταν αρχίζουν να σχηματίζονται τα όργανα και να διαμορφώνεται το σχέδιο ανάπτυξης του σώματος. Χωρίς επαρκές φολικό οξύ στη μητέρα, δεν θα παραχθεί αρκετό DNA για την προώθηση της κυτταρικής διαίρεσης που επιτρέπει στους εμβρυϊκούς ιστούς να διαφοροποιούνται και να αναπτύσσονται.

Επίσης το φολικό οξύ παίζει κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη του εμβρυϊκού νευρικού συστήματος. Η έλλειψή του σε μια κρίσιμη περίοδο στην πρώιμη ανάπτυξη μπορεί να οδηγήσει σε γενετικές ανωμαλίες διαφόρων βαθμών σοβαρότητας, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που μπορεί να είναι θανατηφόρες. Η ανεπάρκειά του είναι παράγοντας κινδύνου για πολυάριθμες επιπλοκές στην εγκυμοσύνη καθώς και για μια ομάδα γενετικών ανωμαλιών που ονομάζονται ελαττώματα του νευρικού σωλήνα -ο νευρικός σωλήνας είναι ο πρόδρομος του κεντρικού νευρικού συστήματος στο έμβρυο και εκτείνεται από την κορυφή του αρχέγονου εγκεφάλου μέχρι το άκρο του νωτιαίου μυελού.

Επικίνδυνο το σολάριουμ – Δεν υπάρχει ασφαλές μαύρισμα

Το μαύρισμα από τον ήλιο μπορεί να είναι ελκυστικό στην εμφάνιση αλλά η συμβουλή είναι ξεκάθαρη: μην μαυρίζετε. Τι συμβαίνει στο δέρμα όταν μαυρίζει; Το μαύρισμα εμφανίζεται όταν οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου εκκενώνουν πάρα πολλή ενέργεια στο δέρμα μας, προκαλώντας βλάβη στις μεμβράνες, τις πρωτεΐνες και το πιο σημαντικό, στο DNA.

Μόλις οι μηχανισμοί επιδιόρθωσης του DNA ανιχνεύσουν μεγάλες ποσότητες βλάβης, τα κύτταρα του δέρματος σηματοδοτούν την παραγωγή περισσότερης μελανίνης από τα μελανοκύτταρα -η μελανίνη είναι μια τη χρωστική ουσία που δίνει χρώμα στο δέρμα, στα μαλλιά και στα μάτια. Η επιπλέον μελανίνη μεταφέρεται σε άλλα κύτταρα του δέρματος για να κάτσει εκεί και να προστατεύσει το τμήμα του κυττάρου που περιέχει το DNA. Αλλά το μαύρισμα δεν βοηθάει πολύ, είναι προστατευτικό μόνο όσο ένα αντηλιακό με αντηλιακό παράγοντα (SPF) το πολύ 4. Συνεπώς, το μαύρισμα εμφανίζεται ύστερα από βλάβες στο DNA των δερματικών κυττάρων λόγω έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία.

Η πρόωρη γήρανση του δέρματος είναι μια άλλη συνέπεια της υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο. Οι ακτίνες UVA διεισδύουν βαθιά στο χόριο, το στρώμα του δέρματος κάτω από την επιδερμίδα, και παράγουν αντιδραστικές ρίζες οξυγόνου οι οποίες καταστρέφει τις δομές του δέρματος. Με την πάροδο του χρόνου αυτό προκαλεί ηλιακή ελάστωση, κατά την οποία σχηματίζονται ακανόνιστα πυκνωμένες συστάδες ελαστικών ινών και στη συνέχεια δημιουργούνται αποδιοργανωμένες, μπερδεμένες δομές. Αυτό τελικά δίνει μια ρυτιδιασμένη εμφάνιση, με σκούρες και άσπρες κηλίδες και ένα γενικό κιτρινωπό τόνο. Το δέρμα που έχει γεράσει πρόωρα είναι συχνά πιο μελανιασμένο ή έχει σπασμένα τριχοειδή αγγεία. Οι σκούρες και λευκές κηλίδες που μοιάζουν με ουλές είναι κοινά σημάδια γήρανσης που προκαλούνται από τον ήλιο.

Αν θέλετε να μαυρίσετε, υπάρχει ένας ασφαλής τρόπος για να αφεθείτε στην αισθητική του χρυσοκάστανου δέρματος:  με το δραστικό συστατικό διυδροξυακετόνη. Αυτό είναι ένα άχρωμο μόριο σακχάρου που γίνεται καφέ όταν αντιδρά με τα αμινοξέα του δέρματος. Είναι ασφαλές στη χρήση γιατί δεν διεισδύει βαθύτερα από το ανώτερο στρώμα του δέρματος, όπου τα κύτταρα είναι ήδη νεκρά. Αλλά μην δελεαστείτε από τα σολάριουμ γιατί εκπέμπουν πολύ περισσότερη UVΑ από τον μεσημεριανό καλοκαιρινό ήλιο.

Το μαύρισμα με χρήση σολάριουμ με κανένα τρόπο δεν προστατεύει από τον ήλιο, ούτε αυξάνει τη βιταμίνη D σημαντικά, αντιθέτως προκαλεί γήρανση του δέρματος που εκτιμάται ότι είναι τετραπλάσια σε σύγκριση με την απλή έκθεση στον ήλιο. Τα σολάριουμ χρησιμοποιούν λαμπτήρες φθορισμού που εκπέμπουν κυρίως UVA και μικρότερες δόσεις UVB. Η ακτινοβολία UVA που εκπέμπουν είναι έως και τρεις φορές πιο έντονη από αυτή του φυσικού φωτός -κάποια ακόμη περισσότερο- ενώ η ένταση της UVB μπορεί να πλησιάσει εκείνη του λαμπερού ηλιακού φωτός. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όσοι χρησιμοποιούν ξαπλώστρες τεχνητού φωτός λαμβάνουν τέσσερις με επτά φορές την ακτινοβολία UVB που απαιτείται για την παραγωγή βιταμίνης D.

Η κατανόηση για τους κινδύνους που σχετίζονται με τα σολάριουμ ήταν αργή. Το 2007, η Διεθνής Υπηρεσία Έρευνας για τον Καρκίνο ανέλυσε 19 μελέτες σχετικά με το μαύρισμα σε σολάριουμ, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα άτομα που ξεκίνησαν αυτό το μαύρισμα πριν από την ηλικία των 35 ετών είχαν 75% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν μελάνωμα. Σε μελέτη του 2012, Βρετανοί ερευνητές βρήκαν ότι το σολάριουμ έχει διπλάσιες πιθανότητες να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος, όπως π.χ. μελάνωμα σε σύγκριση με την έκθεση στον ήλιο. Η μελέτη αυτή εξέτασε την ένταση της ακτινοβολίας που εξέπεμπαν 402 σολάριουμ σε κέντρα αισθητικής της Αγγλίας και βρηκε ότι το 90% είχε ακτινοβολία υψηλότερη από τις προδιαγραφές ασφαλείας -ένα από αυτά εξέπεμπε ακτινοβολία που δημιουργούσε εξαπλάσιες πιθανότητες πρόκληση καρκίνου του δέρματος σε σύγκριση με τον ήλιο της Μεσογείου. Στη Γαλλία έχει εκτιμηθεί ότι το 40% των κρουσμάτων μελανώματος στους νέους μπορούν να αποδοθούν στο τεχνητό μαύρισμα πριν από την ηλικία των 30 ετών.

Η χρήση του σολάριουμ αυξήθηκε μετά το 1980 αλλά τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί λόγω της ενημέρωσης ότι προκαλεί καρκίνους του δέρματος. Το 2011, η Βραζιλία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που απαγόρευσε τη χρήση του εμπορικού μαυρίσματος σε εσωτερικούς χώρους για μη θεραπευτικούς σκοπούς για όλες τις ηλικίες και ακολούθησε η Αυστραλία. Ωστόσο, η συχνότητα της χρήσης μαυρίσματος σε εσωτερικούς χώρους είναι ακόμα σημαντική και πολλοί ειδικοί ζητούν την απαγόρευση του σολάριουμ.