Οδηγίες για τη χρήση των αντηλιακών

Γράφει η Χαριτωμένη Βαβούλη*

Η επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στο δέρμα μας μπορεί να είναι από ευεργετική, θεραπευτική έως και ιδιαίτερα βλαπτική. Η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο έχει δυσμενείς επιδράσεις που διακρίνονται σε οξείες και χρόνιες. Στις οξείες συγκαταλέγονται το ηλιακό έγκαυμα και ορισμένες αντιδράσεις φωτοευαισθησίας όπως η ηλιακή κνίδωση και η φωτοτοξικότητα από φάρμακα. Οι χρόνιες περιλαμβάνουν τη φωτογήρανση, τους καρκίνους του δέρματος και ορισμένες ιδιοπαθείς φωτοδερματοπάθειες όπως η χρόνια ακτινική δερματίτιδα.

Η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Μελέτες δειχνουν ότι τόσο η υπεριώδης (UVA, UVB) όσο και η υπέρυθρη ακτινοβολία και το ορατό φως επηρεάζουν αρνητικά το δέρμα. Η υπεριώδης ακτινοβολία προκαλεί αυξημένη έκφραση μεταλλοπρωτεϊνασών και ελαττωμένη σύνθεση κολλαγόνου. Κατά συνέπεια, προκύπτει αποδόμηση των ινών κολλαγόνου και επιτάχυνση της δερματικής γήρανσης. Μέχρι στιγμής είναι ευρέως αποδεκτό ότι η ηλιακή έκθεση προδιαθέτει στην εμφάνιση καρκίνων του δέρματος και μελανώματος. Για παράδειγμα, ο αριθμός των ηλιακών εγκαυμάτων κατά την παιδική ηλικία αποτελεί γνωστό προδιαθεσικό παράγοντα για την ανάπτυξη μελανώματος. H συσχέτιση των τεχνητών πηγών μαυρίσματος με το μελάνωμα φαίνεται να ενισχύει επίσης αυτή την άποψη. Το υπέρυθρο και το ορατό φως προκαλούν δημιουργία οξειδωτικών ριζών. Πρόσφατα, περιγράφηκε ότι και το ορατό επάγει υπερμελάγχρωση του δέρματος, ιδιαίτερα στο φάσμα του μπλε φωτός και σε σκούρους φωτότυπους.

Τα αντιηλιακά είναι σκευάσματα για την προστασία από τις βλαβερές ακτίνες του ηλίου. Τα κύρια δραστικά τους συστατικά είναι τα αντιηλιακά φίλτρα που ταξινομούνται σε δυο βασικές κατηγορίες, τα φυσικά ή ανόργανα και τα χημικά ή οργανικά. Τα νεότερα αντηλιακά προϊόντα συνήθως περιέχουν συνδυασμό διαφόρων φίλτρων. Ο βαθμός προστασίας ενός αντηλιακού καθορίζεται από τον δείκτη SPF (Sun Protection Factor). 

Τα αντιηλιακά δεν είναι για όλους τα ίδια. Ο Δερματολόγος έχει τις γνώσεις να χορηγήσει το κατάλληλο αντιηλιακό ανάλογα με την ηλικία, τον τύπο του δέρματος, τις ιδιαίτερες ανάγκες ή παθήσεις. Άλλα αντιηλιακά προτείνονται για  τους ενήλικες και άλλα για τα παιδιά. Στους άνδρες δε δίνουμε αντιηλιακά με χρώμα, ούτε με λιπαρές υφές που γυαλίζουν. Προτιμούν ελαφρές υφές και λεπτόρευστα ή ψεκαζόμενα γαλακτώματα. Οι γυναίκες αναζητούν προϊόντα περιποίησης με αντηλιακή προστασία (skin care/sun care). Υπάρχει ευρεία επιλογή συνθέσεων και υφών για κάθε τύπο δέρματος με ποικιλία εκδόχων (creams, gels, lotions, sprays) και διάφορους δείκτες προστασίας SPF. Σε γενικές γραμμές τα λιπαρά – ακνεϊκά δέρματα απαιτούν ειδικό λεπτόρρευστο αντηλιακό με SPF 30. Οι ανοιχτόχρωμοι φωτότυποι, τα παιδιά και οι ασθενείς με φωτοευαίσθητα νοσήματα χρειάζονται SPF 50/50+, ενώ για τα ευαίσθητα δέρματα με αλλεργική τάση ή ροδόχρου νόσο πρέπει να προτιμώνται ειδικά αντηλιακά (με πολύ υψηλή προστασία για UVA, UVB, υπέρυθρο ή και ορατό φως). 

Γενικά προτιμώνται σκευάσματα υψηλής προστασίας με ευχάριστες υφές, ώστε να είναι εύχρηστα και να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των καταναλωτών. Ο δείκτης προστασίας ενός αντιηλιακού πρέπει να είναι SPF 30 ή υψηλότερος. Η τυποποιημένη σφραγίδα UVA, δηλώνει ένα ελάχιστο όριο προστασίας από την ακτινοβολία UVA, το οποίο αυξάνεται συνήθως παράλληλα με την αύξηση του δείκτη προστασίας (SPF). Κυκλοφορούν πλέον σκευάσματα πολλαπλής δράσης (αντιηλιακή προστασία + αντιοξειδωτικά + αντιγήρανση + ενυδάτωση + σύσφιξη κλπ). Τα αντιηλιακά ενσωματώνονται σε ενυδατικές ουσίες και προϊόντα καθημερινής χρήσεως. Υπάρχει νέα τάση  για καινοτόμα πολυλειτουργικά προϊόντα που ενθαρρύνουν τη χρήση τους π.χ. BB/CC creams, make-ups, anti-ageing creams με SPF.

Για το ώριμο δέρμα με φωτογήρανση και ακτινικές βλάβες, υπάρχει η επιλογή εξειδικευμένων ιατροτεχνολογικών προϊόντων τα οποία προλαμβάνουν την εμφάνιση ακτινικών υπερκερατώσεων. Τα προϊόντα αυτά έχουν πολύ υψηλό SPF, μπορεί να περιέχουν επιδιορθωτικά ένζυμα του DNA καθώς και αντιοξειδωτικά. 

Είναι αναγκαία η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τους πραγματικούς κινδύνους της ηλιακής ακτινοβολίας και τα οφέλη της σωστής ηλιοπροστασίας. Η χρήση των αντιηλιακών θα πρέπει να αφορά μια ορθή στρατηγική ηλιοπροστασίας η οποία δεν έχει μόνο στόχο την αποφυγή του ηλιακού εγκαύματος, αλλά γενικότερα την αποφυγή φωτογήρανσης, την πρόληψη παθήσεων, καρκινογένεσης και τη διατήρηση της υγείας του δέρματος. Η χρήση των αντηλιακών στην πράξη διαφέρει σημαντικά από τη θεωρία. Συνήθως συμβαίνουν λάθη στην εφαρμογή που αφορούν ανεπαρκή ποσότητα, ανομοιόμορφη επάλειψη, μη ανανέωση. 

 Η ηλιοθεραπεία δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να περνάει κανείς τον χρόνο του. Μπορούμε να αποτρέψουμε το ηλιακό έγκαυμα και να μειώσουμε τον κίνδυνο βλάβης από τον ήλιο. Τα βήματα που χρειάζεται να κάνουμε περιλαμβάνονται στις ακόλουθες οδηγίες:

• Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να περιορίσουμε την έκθεση στον ήλιο από τις 10 το πρωί έως τις 4 το απόγευμα, όταν οι ακτίνες UV είναι ισχυρότερες.
• Τα βρέφη έως 6 μηνών δεν πρέπει να εκτίθενται άμεσα στον ήλιο. Στην ευαίσθητη αυτή περίοδο, όπου το δέρμα είναι πολύ λεπτό, με ανώριμη λειτουργία φραγμού και μειωμένη ικανότητα παραγωγής μελανίνης, προτιμούμε να μη γίνεται χρήση αντηλιακών προϊόντων, αλλά χρήση ειδικών σκιάστρων και κάλυψη με προστατευτικά ρούχα. Σε μεγαλύτερα βρέφη και έως την ηλικία των 2 ετών, εφαρμόζουμε τις ίδιες γενικές αρχές, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αντηλιακό με φυσικά φίλτρα και υψηλό δείκτη SPF 50/50+ στα ακάλυπτα μέρη. Στα παιδιά 2-12 ετών επιλέγουμε αντηλιακά με SPF 30/50/50+ που περιέχουν φυσικά ή/και χημικά φίλτρα και ειδική σύνθεση για εύκολη εφαρμογή. 
• Χρησιμοποιούμε καθημερινά αντηλιακό ευρέος φάσματος με υψηλή προστασία από τις ακτίνες UVA και UVB. Η επάλειψη χρειάζεται να γίνεται 20-30 λεπτά πριν την έκθεση στον ήλιο. Συνιστάται ανανέωση τουλάχιστον κάθε 2 – 3 ώρες, όταν βρισκόμαστε σε εξωτερικό χώρο και πιο συχνά μετά το κολύμπι και την εφίδρωση. Υπάρχουν αντηλιακά που μπορούν να εφαρμοστούν απευθείας πάνω σε βρεγμένο δέρμα (wet skin technology).
• Εφαρμογή επαρκούς ποσότητας σε όλες τις εκτεθειμένες περιοχές (περίπου 30ml για όλο το σώμα και 2ml για το πρόσωπο ενός ενήλικα). Χρειάζεται ομοιόμορφη κάλυψη και προσοχή σε σημεία επικίνδυνα για έγκαυμα που παραλείπονται όπως: η περιοχή γύρω από τα μάτια, τα χείλη, τα αυτιά, ο λαιμός, ο αυχένας, το cou-de-pied, οι παλάμες, τα πέλματα, τα νύχια. 
• Σύμφωνα με τις μελέτες η ανεπάρκειά της βιταμίνης D δεν προκύπτει από τη χρήση των αντιηλιακών. Η συνήθης σύσταση για ασφαλή και ικανοποιητική σύνθεση βιταμίνης D είναι 7-30 λεπτά ηλιακής έκθεσης του προσώπου, των άκρων χειρών και των αντιβραχίων. Παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο ή σε τεχνητά μέσα μαυρίσματος με σκοπό τη σύνθεση βιταμίνης D θα πρέπει να αποφεύγεται, λόγω της τεκμηριωμένης καρκινογόνου δράσης. Σε περιπτώσεις που χρειάζεται επιπλέον πρόσληψη βιταμίνης D θα πρέπει να γίνεται με λήψη συμπληρωμάτων σύμφωνα με τη σύσταση του θεράποντος ιατρού. 
• Συνιστούμε υποαλλεργικά αντιηλιακά χωρίς συστατικά που μπορούν να προκαλέσουν φωτοαλλεργία. 
• Προσέχουμε την έκθεση στον ήλιο όταν παίρνουμε φάρμακα τα οποία αυξάνουν την ευαισθησία του δέρματος.
• Φοράμε καπέλο με φαρδύ γείσο, μακρυμάνικα πουκάμισα, μακριά παντελόνια. Προτιμούμε υφάσματα σκούρα με σφιχτή πλέξη που δεν φεγγίζουν.
• Προτείνουμε ρούχα ειδικής ύφανσης με ενσωματωμένο δείκτη προστασίας από την υπεριώδη ακτινοβολία, που είναι ένας εύκολος τρόπος για να προστατέψουμε το δέρμα από τον ήλιο, εάν θέλουμε να αποφύγουμε τα αντιηλιακά. Αυτά τα ρούχα βαθμολογούνται από το UPF (Ultraviolet Protection Factor). Ένα ρούχο με UPF 50 θα μπλοκάρει το 98% όλων των ακτίνων UVA και UVB. Τέτοια προστατευτικά ρούχα, γάντια και καπέλα διατίθενται στην αγορά για άνδρες, γυναίκες και παιδιά.
• Χρησιμοποιούμε γυαλιά ηλίου που φιλτράρουν τις ακτίνες UV οι οποίες προκαλούν βλάβες και στα μάτια (π.χ. έγκαυμα στον κερατοειδή χιτώνα, καταρράκτη, εκφύλιση ωχράς κηλίδας, καρκίνο, μελάνωμα).
• Το αντηλιακό δεν είναι μόνο για την παραλία. Χρησιμοποιείται όλο τον χρόνο ακόμα και όταν έχει συννεφιά. Στη διάρκεια μιας φωτεινής, συννεφιασμένης μέρας με λίγα σύννεφα, είναι πιθανό να απορροφηθεί το 60 – 85% της υπεριώδους ακτινοβολίας που υπάρχει σε μια καθαρή και φωτεινή ημέρα. Είναι λάθος η μη επάλειψη το απόγευμα. Η UVA υπάρχει σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, από την ανατολή ως τη δύση του ηλίου.
• Κάθε προϊόν διατηρεί τη σύνθεσή του και άρα και την αποτελεσματικότητά του όταν φυλάσσεται σε συγκεκριμένες θερμοκρασίες. Πάνω από αυτές αλλοιώνεται η χημική του σύνθεση. Το αντιηλιακό έχει επίσης ημερομηνία λήξεως. Ιδανικά φυλάσσεται στο ψυγείο. Προτείνεται ανανέωση κάθε 6 έως 12 μήνες και προτιμώνται μικρές συσκευασίες. Αν χρησιμοποιείται…δύσκολα περισσεύει!
• Είναι πιθανό η βέλτιστη προστασία να σχετίζεται και με τη χρήση αντιοξειδωτικών ουσιών που λαμβάνονται και από το στόμα.

– BB cream “beauty balm” or “blemish balm” 

– CC cream “color correcting” or “complexion corrector”  

Η Χαριτωμένη Βαβούλη είναι Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος, Επιμελήτρια Α’ στο Νοσοκομείο “Ανδρέας Συγγρός”.