Η σχιζοφρένεια, η οποία επηρεάζει έως και το 1% του πληθυσμού, είναι μια νευροψυχιατρική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από πολλαπλά συμπτώματα. Ένα από τα πιο κοινά, και για τα οποία δεν υπάρχει θεραπεία, είναι η απάθεια και η έλλειψη κινήτρων.
Συγκρίνοντας τη νευρική ενεργοποίηση μεταξύ μιας ομάδας ασθενών και μιας ομάδας ελέγχου κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού που βασίζεται σε ανταμοιβή, μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης (UNIGE) και τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία της Γενεύης (HUG), σε συνεργασία με ερευνητές από το Charité Berlin, αποκρυπτογράφησε τις νευρικές βάσεις αυτής της διαταραχής.
Ο εγκέφαλος των ανθρώπων που πάσχουν από σχιζοφρένεια δεν είναι σε θέση να διακρίνει τα διαφορετικά επίπεδα ανταμοιβής με αρκετά διακριτό τρόπο, εμποδίζοντας το κίνητρό τους να αναλάβουν καθημερινές εργασίες.
Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Brain. Αυτά τα ευρήματα προτείνουν διάφορες πιθανές θεραπείες, συμπεριλαμβανομένης της διέγερσης του εγκεφάλου και της στοχευμένης ψυχοθεραπείας.
Όταν συζητάμε για τη σχιζοφρένεια, σκεφτόμαστε πρώτα παραισθησιακά ή παραληρηματικά συμπτώματα, όπως ιδέες καταδίωξης. Λιγότερο ορατά, όμως, είναι η απάθεια και η έλλειψη κινήτρων, που είναι εξίσου επιβαρυντικά στην καθημερινότητα.
«Η έλλειψη κινήτρων είναι η ρίζα των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια κατά τη συνέχιση των σπουδών τους, την κατοχή της εργασίας ή την ενασχόληση με κοινωνικές επαφές», εξηγεί ο Stefan Kaiser, καθηγητής Ψυχιατρικής, ο οποίος διηύθυνε αυτήν την έρευνα.
«Επιπλέον, τα αντιψυχωσικά που συνταγογραφούνται για παραισθησιακά φαινόμενα και αυταπάτες δεν έχουν καμία επίδραση στα κίνητρα, για τα οποία δεν υπάρχει επί του παρόντος αποτελεσματική θεραπεία».
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο, ιδιαίτερα στο νευρικό σύστημα ανταμοιβής, την έδρα των κινήτρων και της συμπεριφοράς; Χρησιμοποιώντας μαγνητική τομογραφία, οι επιστήμονες στόχευσαν να εξακριβώσουν εάν τα άτομα με σχιζοφρένεια εμφανίζουν διακριτές νευρικές αποκρίσεις σε σύγκριση με εκείνα χωρίς ψυχική διαταραχή και εάν αυτές οι αποκρίσεις σχετίζονται με κλινικές παρατηρήσεις.
Οι επιστήμονες ενέγραψαν 152 εθελοντές -86 άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια και 66 «ελέγχους» παρόμοιας ηλικίας και φύλου- για να παίξουν ένα παιχνίδι ανταμοιβής σε ένα μαγνητικό τομογράφο ώστε να παρατηρήσουν την ενεργοποίηση των περιοχών του εγκεφάλου τους. Το πείραμα πραγματοποιήθηκε σε τρία στάδια: μια αξιολόγηση των κινήτρων σε διαφορετικά πλαίσια, μια αρχική συνεδρία παιχνιδιού και, τρεις μήνες αργότερα, μια δεύτερη συνεδρία πανομοιότυπη με την πρώτη για τη μέτρηση της σταθερότητας της εγκεφαλικής απόκρισης με την πάροδο του χρόνου.
Για την τόνωση των δικτύων ανταμοιβής, το παιχνίδι σάς επιτρέπει να κερδίσετε χρήματα -έως περίπου 40 μονάδες. Στην αρχή κάθε συνεδρίας, εμφανίζεται ένας κύκλος που υποδεικνύει την πιθανή ανταμοιβή: ένας κενός κύκλος (κέρδος 0), ένας κύκλος με μια μπάρα (κέρδος μεταξύ 0 και 0,4), ή ένας κύκλος με 2 ράβδους (κέρδος μεταξύ 0 και 2). Τότε εμφανίζονται άλλοι τρεις κύκλοι. Ο ένας στα δεξιά ή αυτός στα αριστερά διαφέρει από τους άλλους δύο. Οι παίκτες πρέπει να πατήσουν το αντίστοιχο κουμπί όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Τέλος, μια κόκκινη γραμμή δείχνει πόσο υψηλή ήταν η ανταμοιβή, σε ποιο σημείο. Το νευρωνικό δίκτυο είναι ενεργοποιημένο. Οι δοκιμές συνεχίστηκαν έτσι για περίπου 15 λεπτά».
Κατά τη διάρκεια της πρώτης συνεδρίας, τα άτομα με σχιζοφρένεια εμφάνισαν χαμηλότερα επίπεδα ενεργοποίησης σε σύγκριση με τους «μάρτυρες», ιδιαίτερα όταν η ανταμοιβή ήταν χαμηλή, σαν να πάλευε ο εγκέφαλός τους να ενεργοποιηθεί. Από την άλλη πλευρά, κατά τη διάρκεια της δεύτερης συνεδρίας, πολλοί από αυτούς είδαν την εγκεφαλική τους δραστηριότητα να αυξάνεται σημαντικά, ακόμη και πέρα από την ομάδα ελέγχου που διατήρησε το ίδιο επίπεδο ενεργοποίησης.
Παρά τα φαινόμενα, αυτά τα αποτελέσματα δεν είναι αντιφατικά. Στην πραγματικότητα υποδεικνύουν ότι σε άτομα με σχιζοφρένεια, η νευρωνική απόκριση δεν μπορεί να προσαρμοστεί στο πλαίσιο της ανταμοιβής. Υπάρχει είτε υποενεργοποίηση είτε κορεσμός, υποδηλώνοντας αποτυχία ρύθμισης αυτής της δομής του εγκεφάλου. Και στις δύο περιπτώσεις, το άτομο δεν μπορεί να αξιολογήσει σωστά την ανταμοιβή για να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του. Το αποτέλεσμα είναι μια αδυναμία να ανταποκριθεί σε μικρές καθημερινές ικανοποιήσεις, όπως ένα γεύμα με φίλους ή μια ευχάριστη βόλτα, τυπική απαθής συμπεριφορά».
Αυτά τα αποτελέσματα ανοίγουν μια σειρά από θεραπευτικές οδούς που θα στόχευαν με ακρίβεια αυτό το ελάττωμα νευρωνικής ενεργοποίησης.
Για παράδειγμα, η ψυχοθεραπεία που στοχεύει στην αντίληψη της ανταμοιβής και της ευχαρίστησης για την ενίσχυση των κινήτρων για συμμετοχή σε κοινωνική συμπεριφορά ή η χρήση μη επεμβατικής διέγερσης του εγκεφάλου, μια τεχνική που χρησιμοποιείται ήδη για τη θεραπεία της κατάθλιψης. Ωστόσο, αυτές οι τεχνικές είναι πολύπλοκες και πρέπει να επικυρωθούν σε κλινικές πριν από οποιαδήποτε κλινική εφαρμογή.
Περισσότερες πληροφορίες: Mariia Kaliuzhna et al, Adaptive coding of reward in schizophrenia, its change over time and relationship to apathy, Brain (2024). DOI: 10.1093/brain/awae112.
