Του Scott Chiesa, Senior Research Fellow and Alzheimer’s Research UK David Carr Fellow, UCL, The Conversation.
Πολλές οργανώσεις για την άνοια συμβουλεύουν τους ανθρώπους να διατηρήσουν ένα υγιές βάρος για να μειώσουν τον κίνδυνο άνοιας. Ωστόσο, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η παχυσαρκία μπορεί πραγματικά να προστατεύει από την άνοια. Τι λέει η επιστήμη;
Τα στοιχεία που συνδέουν την παχυσαρκία με την άνοια φαίνονται αρχικά να είναι πειστικά. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι η παχυσαρκία στη μέση ηλικία σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας στη μετέπειτα ζωή. Γνωρίζουμε επίσης ότι η παχυσαρκία βλάπτει τα μικροσκοπικά αγγεία που παρέχουν αίμα στον εγκέφαλο και είναι μια κύρια αιτία υψηλής αρτηριακής πίεσης, διαβήτη και χρόνιας φλεγμονής -αυτά έχουν συνδεθεί με κίνδυνο άνοιας.
Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι ξεκάθαρη. Για παράδειγμα, εάν η παχυσαρκία πραγματικά προκαλεί άνοια, γιατί τα ποσοστά άνοιας μειώνονται στη Δύση τις τελευταίες δεκαετίες, την ίδια στιγμή που ο αριθμός των παχύσαρκων ατόμων αυξάνεται; Και γιατί αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει στοιχεία για κάτι που ονομάζεται «παράδοξο της παχυσαρκίας», όπου η παχυσαρκία φαίνεται να σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο άνοιας;
Παραμερίζοντας το μακροχρόνιο πρόβλημα του ορισμού του τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε στην παχυσαρκία και την άνοια (και οι δύο είναι σχετικά γενικοί όροι για καταστάσεις που μπορούν να οριστούν με διαφορετικούς τρόπους), μεγάλο μέρος της δυσκολίας στο να καθοριστεί εάν το ένα προκαλεί το άλλο προκύπτει από περιορισμούς στο είδος των δεδομένων που διαθέτουν οι επιστήμονες που προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα.
Ιδανικά θα έπρεπε να γίνει μια τυχαιοποιημένη δοκιμή. Σε αυτή τη δοκιμή, σε χιλιάδες άτομα θα ανατεθεί τυχαία μια παρέμβαση που θα είχε ως αποτέλεσμα οι μισοί από αυτούς να είναι παχύσαρκοι για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ οι άλλοι μισοί όχι. Εάν τα παχύσαρκα άτομα διαπιστωνόταν ότι είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν άνοια στη μετέπειτα ζωή τους, θα μπορούσαμε να είμαστε βέβαιοι ότι αυτή είναι η αιτία. Αυτοί οι τύποι δοκιμών μερικές φορές δεν είναι δυνατό να διεξαχθούν, καθώς όχι μόνο είναι χρονοβόρες και δαπανηρές, είναι και ανήθικες. Φανταστείτε την κατακραυγή εάν αναθέσετε τυχαία σε μια ομάδα ανθρώπων να γίνουν σκόπιμα παχύσαρκοι για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ως εκ τούτου, οι περισσότερες μελέτες βασίζονται σε δεδομένα από μελέτες παρατήρησης. Αυτό περιλαμβάνει την παρακολούθηση μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων για μεγάλο χρονικό διάστημα, έτσι ώστε να μπορούν να μελετηθούν οι μακροπρόθεσμες συσχετίσεις μεταξύ παχυσαρκίας και άνοιας.
Αν και οι μελέτες παρατήρησης αποτελούν πολύτιμη πηγή για τους επιστήμονες, αυτές οι μελέτες μπορεί να μαστίζονται από προκαταλήψεις που συχνά μπορεί να δυσκολέψουν την ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
Μια τέτοια προκατάληψη που σχετίζεται με την έρευνα για την άνοια είναι η «αντίστροφη αιτιότητα», ιδιαίτερα εάν τα άτομα που μελετώνται είναι ηλικιωμένα και ο χρόνος παρακολούθησης είναι σύντομος. Σε αυτήν την περίπτωση, είναι πιθανό τα άτομα που βρίσκονται ήδη στα αρχικά στάδια της ανάπτυξης άνοιας, όταν ξεκινά η μελέτη, να χάσουν βάρος με την πάροδο του χρόνου ως αποτέλεσμα της νόσου και όχι το αντίστροφο. Αυτό μπορεί να βρίσκεται πίσω από το παράδοξο της παχυσαρκίας.
Ένα άλλο κοινό ζήτημα είναι η «σύγχυση μεροληψίας». Αυτό είναι όταν η προφανής σχέση μεταξύ της παχυσαρκίας και της άνοιας προκαλείται από ένα διαφορετικό μέτρο που σχετίζεται και με τα δύο. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η παιδική νοημοσύνη, ένας παράγοντας που σπάνια μετριέται σε μελέτες παρατήρησης, αλλά, όταν είναι διαθέσιμος, έχει αποδειχθεί ότι εξηγεί πιθανές συσχετίσεις που διαφορετικά θα μπορούσαν να ενοχοποιηθούν για την παχυσαρκία στη μετέπειτα ζωή.
Για παράδειγμα, πρόσφατη εργασία χρησιμοποιώντας δεδομένα από τρεις ξεχωριστές ομάδες -με παρακολούθηση για 50 χρόνια από τη γέννηση- έδειξε ότι η χαμηλότερη παιδική νοημοσύνη πιθανώς εξηγεί γιατί οι μεσήλικες με παχυσαρκία συχνά έχουν ήδη ελαφρώς χειρότερες γνωστικές δεξιότητες από αυτούς με κανονικό βάρος. Παρόλο που υπήρχε σαφής συσχέτιση μεταξύ υψηλότερων επιπέδων παχυσαρκίας και χαμηλότερων γνωστικών δεξιοτήτων στη μέση ηλικία, αυτό πιθανότατα δεν οφειλόταν στο ότι το ένα προκαλούσε το άλλο. Αντίθετα, ήταν πιθανό επειδή ένας τρίτος παράγοντας (η παιδική νοημοσύνη) συσχετίστηκε και με τα δύο. Δηλαδή, τα άτομα με χαμηλή νοημοσύνη στην παιδική ηλικία όχι μόνο είχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν παχύσαρκα καθώς μεγάλωναν, αλλά ήταν επίσης πιο πιθανό να συνεχίσουν να έχουν χαμηλότερη νοημοσύνη (και επομένως να έχουν σταθερά ελαφρώς χειρότερες γνωστικές δεξιότητες).
Χωρίς να γνωρίζουμε τα επίπεδα νοημοσύνης των παιδιών στην παιδική ηλικία, μπορεί να έχουμε ερμηνεύσει αυτή τη σχέση μεταξύ της παχυσαρκίας στη μέση ηλικία και των γνωστικών δεξιοτήτων ως σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Στην πραγματικότητα όμως, και τα δύο είναι πιθανώς απλώς αποτέλεσμα αυτού του τρίτου παράγοντα νωρίτερα στη διάρκεια ζωής.
Πώς μπορούμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε αυτά τα ζητήματα μεροληψίας;
Μια έξυπνη τεχνική είναι η διεξαγωγή αυτού που ονομάζεται Μεντελιανή μελέτη τυχαιοποίησης. Σε αυτό το είδος μελέτης, οι επιστήμονες διαχωρίζουν έναν μεγάλο πληθυσμό σε δύο ομάδες βασιζόμενοι αποκλειστικά στο αν έχουν ή όχι ένα γονίδιο (ή γονίδια) που προκαλούν παχυσαρκία. Καθώς αυτά τα γονίδια κληρονομούνται τυχαία και από τους δύο γονείς, αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια «φυσική τυχαιοποίηση» του πληθυσμού χωρίζονται σε δύο ομάδες που είναι συλλογικά ισορροπημένες για κάθε άλλο παράγοντα εκτός από την κατάσταση της παχυσαρκίας τους. Οποιεσδήποτε διαφορές στον κίνδυνο άνοιας ερμηνεύονται ως εκ τούτου ότι προκαλούνται άμεσα από αυτήν την παχυσαρκία.
Τουλάχιστον δέκα μελέτες έχουν χρησιμοποιήσει αυτήν την τεχνική για να ελέγξουν εάν η παχυσαρκία μπορεί να προκαλέσει νόσο Αλτσχάιμερ -την πιο κοινή μορφή άνοιας. Μόνο μία έχει προτείνει σύνδεση μεταξύ των δύο.
Επιστρέφοντας στο ερώτημα: η παχυσαρκία αυξάνει πραγματικά τον κίνδυνο άνοιας; Η απουσία αποδείξεων δεν είναι το ίδιο με την απόδειξη της απουσίας. Με άλλα λόγια, επειδή δεν έχουμε ακόμη αρκετά δεδομένα, δεν σημαίνει ότι δεν έχει επίδραση η παχυσαρκία. Η επιστήμη είναι μια σταδιακή διαδικασία. Με τον καιρό, θα προκύψει μια σαφέστερη απάντηση σε αυτό το ερώτημα καθώς συλλέγονται περισσότερα δεδομένα και αναπτύσσονται καλύτερες τεχνικές.
Μέχρι τότε, η συμβουλή θα ήταν να ακολουθήσετε τις προτάσεις των οργανώσεων για την άνοια και να προσπαθήσετε να διατηρήσετε ένα υγιές βάρος, ούτως ή άλλως. Τουλάχιστον, θα μειώσετε τον κίνδυνο για ένα ευρύ φάσμα άλλων σημαντικών προβλημάτων υγείας και μπορεί ακόμη και να μειώσετε τον κίνδυνο άνοιας.
