To παρακάτω κείμενο βασίστηκε σε δύο άρθρα της Jane Ogden, Professor of Health Psychology, University of Surrey, The Conversation.
Όλοι έχουμε ακούσει φράσεις που υποδηλώνουν τύφλωση στο πέρασμα του χρόνου. «Φαίνεται τόσο νέα όσο την ημέρα που τη γνώρισα» λένε οι σύζυγοι για τις γυναίκες τους μετά από 50 χρόνια έγγαμου βίου. «Δεν ήταν καν ζέστη» είπε ο βάτραχος, συνειδητοποιώντας πολύ αργά ότι είχε καθίσει στην κατσαρόλα, ενώ το νερό σιγά σιγά έφτανε στο σημείο βρασμού.
Τείνουμε να μην παρατηρούμε την αλλαγή εάν είναι σταδιακή. Και σύμφωνα με μια μελέτη από το Georgia Southern University και δημοσιεύτηκε στο Paediatrics, οι γονείς δεν αναγνωρίζουν πότε τα παιδιά τους έχουν γίνει παχύσαρκα. Οι αργές αλλαγές με την πάροδο του χρόνου σε οτιδήποτε βλέπουμε καθημερινά γίνονται αόρατες και αγνοούνται. Είναι όμως μόνο θέμα χρόνου. Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς όταν τελικά συνειδητοποιήσουν ότι κάτι δεν πάει καλά;
Τα παχιά παιδιά μπορεί να είναι αόρατα στους γονείς τους όχι μόνο επειδή η αύξηση του βάρους τους ήταν σταδιακή αλλά επειδή το σημείο αναφοράς τους άλλαξε. Ο όρος παχυσαρκία δεν σημαίνει μόνο το υπερβολικό σωματικό βάρος, αλλά υποδηλώνει επίσης ασθένεια και «πρόβλημα». Όμως, δεδομένου ότι ο επιπολασμός της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία 40 χρόνια, και καθώς οι πληθυσμοί παχαίνουν, το νέο φυσιολογικό έχει γίνει υπέρβαρο και επομένως αόρατο. Και καθώς οι θέσεις σε αεροπλάνα, λεωφορεία ή στάδια φαρδαίνουν και τα ρούχα μεγαλώνουν, η παχυσαρκία δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα, ιδιαίτερα για τα παιδιά που μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα μόνο στα τελευταία τους χρόνια. Έτσι, αν σχεδόν όλοι είναι παχύσαρκοι, παραδόξως κανείς δεν είναι.
Και έτσι οι παχύσαρκοι γίνονται μόνο εκείνοι που βλέπουμε στην τηλεόραση να μεταφέρονται με αεροπλάνο από τα σπίτια τους -όχι τα πλέον «παχουλά», «καλά καλυμμένα» ή «με μεγάλα κόκαλα» παιδιά που ζουν στα δικά μας σπίτια. Οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνονται να δουν ότι το παιδί τους είναι υπέρβαρο, ώστε να μπορούν να κάνουν κάτι για αυτό.
Τι πρέπει όμως να κάνουν για να μην χειροτερέψουν τα πράγματα; Δεν θέλουμε τα παιδιά μας να είναι υπέρβαρα γιατί μπορεί να τα πειράζουν στο σχολείο, να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ή να αναπτύξουν ασθένειες στην παιδική ηλικία, όπως άσθμα, διαβήτη, καρδιακές παθήσεις ή καρκίνο στη μετέπειτα ζωή τους. Αλλά ούτε θέλουμε να αναπτύξουν μια διατροφική διαταραχή και να αγχωθούν για το βάρος τους με τρόπους που τους εμποδίζουν να χάσουν βάρος με υγιεινό τρόπο. Στο βιβλίο μου, The Good Parenting Food Guide, περιγράφω μερικές συμβουλές βασισμένες σε στοιχεία για να βοηθήσετε το παιδί σας να χάσει βάρος χωρίς να γίνει το φαγητό πρόβλημα.
Κεντρική θέση σε αυτό είναι η τέχνη του λεπτού (ακόμη και υποχείριου) ελέγχου που τα παιδιά δεν γνωρίζουν καν ότι συμβαίνει. Έχετε λοιπόν δραστήρια Σαββατοκύριακα (αντί να τους γκρινιάζετε να είναι πιο δραστήριοι), αγοράστε πιο υγιεινά τρόφιμα (αντί να τους πείτε να τρώνε καλύτερα), δώστε τους μια μικρότερη μερίδα σε ένα μικρότερο πιάτο (αντί να περιμένετε να αφήσουν το φαγητό) και γίνετε καλό πρότυπο για να τρώνε υγιεινά και να είναι δραστήρια (αντί να τρώνε ό,τι θέλουν).
Η διατροφική συμπεριφορά και η άσκηση διέπονται από διαδικασίες όπως η διαθεσιμότητα και η συσχέτιση. Πιο απλά, κάνουμε ό,τι μας αρέσει, αν το κάνουν και άλλοι, και αν είναι εύκολο να το κάνουμε. Οι γονείς πρέπει να αναγνωρίσουν ότι το παιδί τους είναι υπέρβαρο και όταν το κάνουν αυτό πρέπει να το διαχειρίζονται με τρόπους που δεν βλάπτουν και επιδεινώνουν την κατάσταση.
Οι επαγγελματίες υγείας μπορεί να αισθάνονται άβολα να αναφέρουν πότε κάποιος είναι παχύσαρκος από φόβο μήπως τον στεναχωρήσουν ή τον εμποδίσουν να επιστρέψει στο ιατρείο. Αλλά οι επαγγελματίες υγείας -επίσης οι δάσκαλοι και οι φίλοι- που ίσως είναι λιγότερο τυφλωμένοι από την αγάπη, μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα άλλο ζευγάρι μάτια, για να δείξουν στους γονείς ότι κάτι δεν πάει καλά και, κυρίως, να προσφέρουν θετικούς τρόπους για να βελτιώσουν τα πράγματα.
Στίγμα ή ασθένεια;
Η παχυσαρκία είναι ασθένεια ή παράγοντας κινδύνου για ασθένειες; Το 2013, η Αμερικανική Ιατρική Ένωση δήλωσε ότι η παχυσαρκία είναι «ασθένεια». Αυτό χαιρετίστηκε από πολλούς ως μια ευκαιρία να μειωθεί το στίγμα της παχυσαρκίας και να ενθαρρυνθεί η η αποδοχή του πάχους.
Το να είσαι παχύσαρκος είναι μίζερο. Οι παχύσαρκοι άνθρωποι νιώθουν κατάθλιψη, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και γνωρίζουν ότι ο κόσμος τους βλέπει ως τεμπέληδες, με χαμηλές επιδόσεις. Ένα τέτοιο στίγμα μπορεί να επιδεινώσει τη δυστυχία τους και μπορεί να οδηγήσει σε υπερκατανάλωση τροφής, προκαλώντας επιπλέον αύξηση του βάρους -και έτσι το σπιράλ συνεχίζεται.
Η παχυσαρκία είναι μια στιγματισμένη κατάσταση επειδή, όπως ο HIV και ο καρκίνος του πνεύμονα, θεωρείται ως αυτοπροκαλούμενη. Αν οι άνθρωποι έκαναν ασφαλές σεξ δεν θα κολλούσαν τον ιό HIV, αν δεν κάπνιζαν δεν θα έπαθαν καρκίνο του πνεύμονα και αν έτρωγαν λιγότερο δεν θα ήταν παχύσαρκοι. Το στίγμα είναι πάντα κακό, δεν θα βοηθήσει ποτέ και πρέπει να το αφαιρέσουμε.
Τότε λοιπόν η παχυσαρκία γίνεται ασθένεια. Και με αυτό, όπως η παιδική λευχαιμία και οι όγκοι του εγκεφάλου, η παχυσαρκία μπορεί να δημιουργήσει μόνο συμπάθεια, συμπόνια, αίσθηση του αναπόφευκτου και ότι δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσε να είχε γίνει διαφορετικά. Το στίγμα φεύγει και οι παχύσαρκοι άνθρωποι μπορούν να αισθάνονται πιο ευτυχισμένοι. Αλλά αυτό μας δίνει μια περίεργη επιλογή: στίγμα και ενοχή ή ασθένεια και αδυναμία;
Για όσους είναι ήδη παχύσαρκοι, ένα μοντέλο ασθένειας παρέχει άνεση και ασφάλεια και λέει στον κόσμο ότι δεν είναι δικό τους λάθος. Και παρόλο που μπορεί επίσης να τους κάνει να αισθάνονται ότι δεν μπορούν να κάνουν πολλά για το βάρος τους -δεδομένων των αποδείξεων ότι αυτό είναι πράγματι πολύ πιθανό να είναι αλήθεια- μπορούν να ζήσουν σε έναν κόσμο αποδοχής του πάχους και να αφεθούν στη μοίρα τους. Τι γίνεται όμως με τα παιδιά;
Το στίγμα μπορεί να κάνει τους χοντρούς να αισθάνονται δυστυχισμένοι, αλλά μπορεί να σταματήσει τους αδύνατους να γίνουν παχύσαρκοι. Το να βλέπει κανείς την παχυσαρκία ως ελεγχόμενη μπορεί να κάνει τους παχύσαρκους να αισθάνονται ότι φταίνε, αλλά μπορεί επίσης να βοηθήσει τους άλλους να πάρουν τον έλεγχο. Το να βλέπεις το βάρος ως ευθύνη του ατόμου μπορεί να κάνει τους παχύσαρκους να αισθάνονται υπεύθυνοι και μπορεί να βοηθήσει τους νέους να τρώνε υπεύθυνα. Οι λέξεις είναι ισχυρά πράγματα και μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε. Και για την παχυσαρκία πρέπει να επιλέξουμε τη σωστή λέξη.
Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας μέσω αλλαγής συμπεριφοράς είναι πραγματικά δύσκολη και ως επί το πλείστον ανεπιτυχής, γι’ αυτό και η βαριατρική χειρουργική θεωρείται η πιο αποτελεσματική θεραπεία. Ίσως είναι καιρός να στρέψουμε την προσοχή μας από τη θεραπεία προς την πρόληψη και να ελπίζουμε ότι θα έχουμε περισσότερη επιτυχία. Έτσι, αυτή η ελεγχόμενη και αποτρέψιμη «κατάσταση» -και όχι ασθένεια- μπορεί να ελεγχθεί και να προληφθεί για το μέλλον. Και παρόλο που αυτό μπορεί να δημιουργήσει κάποιο ανεπιθύμητο στίγμα στο παρόν, το μέλλον μπορεί να είναι πιο υγιές.
