Γράφει η Μαριλίτα Μ. Μόσχου*
Το γλαύκωμα αποτελεί μια ομάδα οπτικών νευροπαθειών που χαρακτηρίζεται από προοδευτική εκφύλιση των γαγγλιακών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς. Τα κύτταρα αυτά είναι νευρώνες του κεντρικού νευρικού συστήματος και έχουν τα κυτταρικά τους σώματα στον έσω αμφιβληστροειδή και τους νευράξονες στο οπτικό νεύρο. Η εκφύλιση οδηγεί σε μια χαρακτηριστική ‘εκσκαφή’ του οπτικού νεύρου που σχετίζεται με απώλεια του οπτικού πεδίου του ασθενούς και ενδεχόμενη απώλεια όρασης, σε προχωρημένα στάδια.
Το γλαύκωμα κατηγοριοποιείται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας και το γλαύκωμα κλειστής γωνίας. Στις ΗΠΑ πάνω από 80% των περιπτώσεων ανήκουν στο γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, ωστόσο το γλαύκωμα κλειστής γωνίας είναι υπεύθυνο για έναν δυσανάλογο μεγάλο αριθμό ασθενών με μόνιμη απώλεια όρασης. Οι δύο τύποι γλαυκώματος που αναφέρθηκαν μπορούν αν είναι πρωτοπαθείς νόσοι. Δευτεροπαθές γλαύκωμα μπορεί να προκύψει μετά από τραύμα, χρήση κορτιζόνης, φλεγμονή, όγκο ή καταστάσεις όπως ψευδοαποφολίδωση.
Η πρόοδος του γλαυκώματος είναι σιωπηρή, καθώς δεν προκαλεί συμπτώματα μέχρι να φτάσει σε προχωρημένο στάδιο, οπότε και έχουμε εκτεταμένη απόπτωση των νευρικών ινών. Όταν τα συμπτώματα εκδηλώνονται, τότε παρουσιάζεται απώλεια όρασης με επιδείνωση της ποιότητας ζωής και της ικανότητας να πραγματοποιούνται καθημερινές δραστηριότηες όπως η οδήγηση. Η πρώιμη παρέμβαση είναι ουσιώδης για την επιβράδυνση της προόδου της νόσου.
Διάγνωση
Ο κύριος στόχος αντιμετώπισης του γλαυκώματος είναι η πρόληψη της οπτικής δυσλειτουργίας μέσω της πρώιμης διάγνωσης και αντιμετώπισης της εξέλιξής του. Υπάρχουν πολλές εξετάσεις προκειμένου να διαγνώσουμε εάν υπάρχει λειτουργική απώλεια όρασης. Η πλέον συνήθης εξέταση που χρησιμοποιείται ευρέως στην κλινική πράξη είναι το οπτικό πεδίο.
Αν και η εξέταση του οπτικού νεύρου μπορεί να αποκαλύψει απώλεια νευρώνων, υπάρχει μια ευρεία διακύμανση στην όψη του οπτικού νεύρου στον υγιή πληθυσμό γεγονός που κάνει πιο δύσκολη τη διάγνωση. Η παρουσία χαρακτηριστικών αλλαγών στα οπτικά πεδία μπορεί να επιβεβαιώσει τη διάγνωση.
Τελευταία, έχουν αναπτυχθεί νέες απεικονιστικές τεχνικές που μας προσφέρουν αντικειμενικές και ποσοτικές πληροφορίες για την απώλεια των γαγγλιακών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς. Σε αυτές τις τεχνικές περιλαμβάνονται, η οφθαλμοσκόπηση με συνεστιακή σάρωση laser, η laser πολωσιμετρία, και η οπτική τομογραφία συνοχής που έχουν βελτιώσει την ταυτοποίηση της πρώιμης νόσου. Οι πλέον αντικειμενικές εξετάσεις είναι η οπτική τομογραφία συνοχής (OCT) και η ηλεκτροφυσιολογία της όρασης.
Η απώλεια των γαγγλιακών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς και των νευράξονων τους συνιστούν την αρχική νευροεκφυλιστική διαδικασία στο γλαύκωμα. Η εξέλιξη της OCT καταγράφει την εκφύλιση αυτή αντικειμενικά χωρίς τη συνεργασία εκ μέρους του ασθενούς. Πιο συγκεκριμένα, είναι δυνατή η ποσοτική και αντικειμενική καταγραφή της απώλειας οπτικών ινών γύρω από το οπτικό νεύρο, μια μέτρηση που όλοι οι οφθαλμίατροι αξιολογούν στην αντιμετώπιση και διαχείριση του γλαυκώματος, καθώς και στην παρακολούθηση της θεραπείας της νόσου.
Τα τελευταία χρόνια έδαφος κερδίζει η χρήση των ηλεκτροφυσιολογίας της όρασης στην πρώιμη διάγνωση και παρακολούθηση του γλαυκώματος. Οι εξετάσεις που χρησιμοποιούνται δίνουν τη δυνατότητα σε ελάχιστο χρόνο να καταγράψουν αντικειμενικά απαντήσεις σε φωτεινά ερεθίσματα. Πιο συγκεκριμένα με χρήση ηλεκτροδίων στον κερατοειδή ή στο δέρμα καταγράφεται η απάντηση σε φωτεινό ερέθισμα. Οι εξετάσεις ολοκληρώνονται σε ελάχιστο χρόνο, μικρότερο από 5 λεπτά, γεγονός που τις καθιστά εύκολα πραγματοποιήσιμες σε μικρά παιδιά, ο δε χρόνος προετοιμασίας του ασθενούς δεν ξεπερνά τα 20 λεπτά. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι ηλεκτροφυσιολογικές εξετάσεις έχουν μεγάλη χρησιμότητα στην πρώιμη διάγνωση του γλαυκώματος.
*H Μαριλίτα Μ. Μόσχου, Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Αθηνών
