Της Zineb Moubtahij, PhD candidate, Leiden University, The Conversation.
Πριν από περίπου 11.000 χρόνια, οι άνθρωποι έκαναν μια σημαντική αλλαγή από το κυνήγι και τη συλλογή στη γεωργία. Αυτή η αλλαγή, γνωστή ως Νεολιθική Επανάσταση, άλλαξε δραματικά τη διατροφή μας. Για δεκαετίες, οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι προ-γεωργικές ανθρώπινες ομάδες έτρωγαν πολλές ζωικές πρωτεΐνες. Αλλά η ανάλυση ανέκαθεν παρεμποδιζόταν από την έλλειψη καλοδιατηρημένων ανθρώπινων υπολειμμάτων από τοποθεσίες του Πλειστόκαινου. Έτσι, στην πραγματικότητα, λίγα είναι γνωστά για τις διατροφικές πρακτικές εκείνης της εποχής.
Είμαι υποψήφιος διδάκτορας που μελετά αυτό το θέμα στο Μαρόκο και ήμουν μέλος μιας ερευνητικής ομάδας που αποκάλυψε μερικές νέες γνώσεις σχετικά με τη διατροφή της Λίθινης Εποχής. Χρησιμοποιώντας νέες ερευνητικές τεχνικές, βρήκαμε στοιχεία ότι οι πρόγονοί μας κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες της Ύστερης Εποχής του Λίθου στη βόρεια Αφρική είχαν μια πλούσια φυτική διατροφή, χιλιάδες χρόνια πριν από την έλευση της γεωργίας.
Οι περισσότερες μελέτες προ-γεωργικών πληθυσμών έχουν διεξαχθεί σε ευρωπαϊκές και ασιατικές παλαιολιθικές τοποθεσίες, επομένως η κατανόησή μας για τη διατροφή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε ευρήματα από αυτές τις περιοχές. Οι γνώσεις μας έχουν επίσης περιοριστεί από την κακή διατήρηση ορισμένων υλικών σε άνυδρες περιοχές όπως η βόρεια Αφρική. Η έρευνά μας το αλλάζει αυτό. Αμφισβητεί τη μακροχρόνια πεποίθηση ότι οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες βασίζονταν κυρίως στη ζωική πρωτεΐνη και προσθέτει σε όσα είναι γνωστά για τις προ-γεωργικές δίαιτες σε διάφορες περιοχές.
Χημικά ίχνη σε οστά και δόντια
Φανταστείτε να μπορείτε να πείτε τι έτρωγε κάποιος πριν από χιλιάδες χρόνια μόνο εξετάζοντας τα οστά και τα δόντια του. Αυτό είναι δυνατό χάρη σε μια συναρπαστική τεχνική που ονομάζεται ισοτοπική ανάλυση. Τα ισότοπα είναι μικροσκοπικοί χημικοί δείκτες της τροφής που τρώμε και αποθηκεύονται στα οστά και τα δόντια μας. Μπορούν να διατηρηθούν για χιλιάδες χρόνια. Μελετώντας τα, μπορούμε να μάθουμε άμεσα για τη διατροφή των αρχαίων ανθρώπων.
Από τη δεκαετία του 1970, οι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει σταθερή ανάλυση ισοτόπων για να μάθουν για τη διατροφή και τον τρόπο ζωής των αρχαίων ανθρώπινων ομάδων αναλύοντας την πρωτεΐνη κολλαγόνου στα οστά τους. Το κολλαγόνο είναι μια πρωτεΐνη που βρίσκεται στον συνδετικό ιστό, το δέρμα, τον τένοντα, τα οστά και τον χόνδρο. Για παράδειγμα, η ανάλυση ισοτόπων άνθρακα χρησιμοποιήθηκε για την ανίχνευση της κατανάλωσης καλαμποκιού των προϊστορικών ανθρώπων στη Βόρεια Αμερική. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν επίσης αυτή την τεχνική για να συγκρίνουν τη διατροφή των Νεάντερταλ και των πρώτων σύγχρονων ανθρώπων (Homo sapiens) στην Ευρώπη.
Μαζί με μια διεθνή ομάδα επιστημόνων, ανέλυσα τα δόντια και τα οστά ανθρώπων που ήταν θαμμένοι στο σπήλαιο Taforalt στα βορειοανατολικά του Μαρόκου. Οι ταφές έγιναν εσκεμμένες. Οι ερευνητές αναφέρουν τον χώρο ως νεκροταφείο λόγω του οργανωμένου χαρακτήρα των ταφών και της μακράς περιόδου κατά την οποία έγιναν. Το σπήλαιο είναι ένα από τα καλύτερα μελετημένα μέρη στη βορειοδυτική Αφρική για την Παλαιολιθική περίοδο. Είναι πιθανότατα το παλαιότερο νεκροταφείο στη βόρεια Αφρική. Έχει μερικά από τα αρχαιότερα ανθρώπινα DNA στην Αφρική, που επέτρεψαν στους επιστήμονες να χαρακτηρίσουν την ανθρώπινη γενετική καταγωγή σε αυτήν την περιοχή.
Οι ανθρώπινες ταφές, που σχετίζονται με την κουλτούρα της Ιβηρομαυρωσίας χρονολογούνται μεταξύ 15.100 και 13.900 ετών. Οι ζωολόγοι έχουν εντοπίσει ότι ο πληθυσμός κυνηγούσε πρόβατα της Μπαρμπαριάς ή αλλιώς Ακτή των Βερβέρων, και άλλα είδη ζώων στα περίχωρά τους, όπως γαζέλες, ζαχαροκάλαμο και ιπποειδή. Τα μακροβοτανικά υπολείμματα που ανακτήθηκαν από την τοποθεσία δείχνουν ότι είχαν επίσης πρόσβαση σε μια ποικιλία φυτικών ειδών εγγενών στην περιοχή της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένων γλυκών βελανιδιών, κουκουνάρι, βρώμης, φασολιών και φιστικιών.
Εξετάσαμε ισότοπα άνθρακα, αζώτου, στροντίου, θείου και ψευδαργύρου. Διαφορετικά τρόφιμα αφήνουν μοναδικά ισοτοπικά «δαχτυλικά αποτυπώματα». Για παράδειγμα, το κρέας, τα φυτά και τα θαλασσινά έχουν διακριτές αναλογίες ισοτόπων άνθρακα και αζώτου, που μας βοηθούν να προσδιορίσουμε τι είδους τρόφιμα έτρωγαν οι άνθρωποι. Χρησιμοποιήσαμε επίσης τεχνικές αιχμής που περιλαμβάνουν ισότοπα ψευδαργύρου που αναπτύχθηκαν από την Klervia Jaouen, τις οποίες εφαρμόσαμε στο σμάλτο των δοντιών. Αυτή η μέθοδος, σε συνδυασμό με αναλύσεις αμινοξέων, μας επέτρεψε να διαφοροποιήσουμε περαιτέρω τις φυτικές και ζωικές πηγές στη διατροφή.
Αυτή η καινοτόμος προσέγγιση μας έδωσε μια σαφέστερη και πιο λεπτομερή εικόνα του πώς έμοιαζαν οι αρχαίες δίαιτες, ρίχνοντας φως στο πώς αυτοί οι άνθρωποι προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον τους πολύ πριν ξεκινήσει κάποιος να καλλιεργεί καλλιέργειες.
Εκπληκτική δίαιτα για κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες
Αναλύσαμε το σμάλτο των δοντιών και τα οστά από επτά άτομα από το σπήλαιο Taforalt και διάφορα απομονωμένα δόντια. Η ανάλυσή μας αποκάλυψε κάτι απροσδόκητο: αντί για μια δίαιτα βαριά σε κρέας, οι ισοτοπικές υπογραφές έδειξαν σημαντική εξάρτηση από τα άγρια φυτά. Βρήκαμε επίσης ελάχιστα στοιχεία κατανάλωσης θαλασσινών ή τροφίμων γλυκού νερού, κάτι που ήταν εκπληκτικό δεδομένης της εγγύτητάς τους σε πηγές νερού. Η έρευνά μας έδειξε ότι ενώ οι Ιβηρομαυρωσιανοί (Iberomaurusians) κατανάλωναν λίγο κρέας, η διατροφή τους βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό σε άγρια φυτά τα οποία θα μπορούσαν να είχαν αποθηκεύσει για να παρέχουν τροφή καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Μια από τις ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις που κάναμε ήταν ότι ένα μωρό άρχισε κατανάλωση στερεών τροφών σε περίπου 6 έως 12 μηνών. Αυτό το μωρό προφανώς έλαβε φυτικές τροφές, πιθανώς ως χυλό ή σούπα. Αυτό μας δίνει μια συναρπαστική ματιά στο πώς οι κυνηγοί συλλέκτες φρόντιζαν τα παιδιά τους στο παρελθόν.
Τα ευρήματα βοηθούν επίσης να εξηγηθεί γιατί οι κοιλότητες των δοντιών ήταν συχνές μεταξύ των κατοίκων του Taforalt. Κατανάλωναν πολλά αμυλούχα τρόφιμα, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε τερηδόνα, ειδικά επειδή δεν είχαν οδοντόβουρτσες ή καλή οδοντική υγιεινή τότε. Τα κομμάτια των φυτών θα κολλούσαν στα δόντια τους και θα προκαλούσαν τερηδόνα, οδηγώντας σε προβλήματα στα δόντια.
Οι άνθρωποι που ήταν κυρίως κυνηγοί θα έπρεπε να ακολουθήσουν έναν νομαδικό τρόπο ζωής. Στο Taforalt, ωστόσο, οι αρχαιολόγοι βρήκαν πέτρες λείανσης που πιθανότατα χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία φυτών. Η χρήση του σπηλαίου ως τόπος ταφής, εκτός από τη μεγάλη κατανάλωση φυτών, υποδηλώνει ότι αυτός ο πληθυσμός μπορεί ήδη να ακολουθούσε έναν πιο σταθερό τρόπο ζωής, εκμεταλλευόμενος τους διαθέσιμους πόρους τροφίμων από τη γύρω περιοχή.
Αυτά τα ευρήματα αμφισβητούν την παραδοσιακή άποψη ότι η μεγάλη εξάρτηση από τη διατροφή με βάση τα φυτά ξεκίνησε μόνο με τη γεωργία. Οι Ιβηρομαυρωσιανοί κατανάλωναν πολλά άγρια φυτά 8.000 χρόνια πριν ξεκινήσει η γεωργία στο Μαρόκο. Αυτό υποδηλώνει ότι οι πρώτοι άνθρωποι ήταν πιο προσαρμόσιμοι και επινοητικοί στις διατροφικές τους συνήθειες από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Η κατανόηση αυτού μας βοηθά να εκτιμήσουμε την πολυπλοκότητα και την ευελιξία της ανθρώπινης δίαιτας στην προϊστορία και πώς αυτές οι διατροφικές πρακτικές επηρέασαν την εξέλιξη και την υγεία μας.
Η μελέτη μας δείχνει επίσης πώς οι νέες ισοτοπικές τεχνικές μπορούν να μας δώσουν λεπτομερείς πληροφορίες για τη διατροφή των προγόνων μας, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε τα θεμέλια της ανθρώπινης διατροφής.
