Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Columbia Mailman School of Public Health, στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Chapel Hill και στην Εθνική Ακαδημία Επιστημών της Ουκρανίας χρησιμοποίησαν το σκηνικό του ανθρωπογενούς ουκρανικού λιμού Holodomor το 1932-1934 για να εξετάσουν τη σχέση μεταξύ προγεννητικής πείνας και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 των απογόνων.
Ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας ή Γολoντομόρ -θάνατος από πείνα- υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες εθνικές καταστροφές στη σύγχρονη ιστορία της Ουκρανίας. Ο λιμός οδήγησε σε 4 εκατομμύρια θανάτους βραχυπρόθεσμα. Το Holodomor ξεπέρασε κατά πολύ άλλους λιμούς ως προς την έντασή του. Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση το 1933 ήταν μόνο 7,2 χρόνια για τα κορίτσια και 4,3 για τα αγόρια
Για τη μελέτη, οι ερευνητές εξέτασαν 128.225 περιπτώσεις διαβήτη τύπου 2 που διαγνώστηκαν την περίοδο 2000-2008 μεταξύ 10.186.016 ανδρών και γυναικών Ουκρανών που γεννήθηκαν από το 1930 έως και το 1938. Τα άτομα που εκτέθηκαν στην πρώιμη κύηση σε ακραίο λιμό είχαν περισσότερες από διπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2 σε σύγκριση με εκείνα που δεν εκτέθηκαν στον λιμό, σύμφωνα με μελέτη της Σχολής Δημόσιας Υγείας Mailman του Πανεπιστημίου Columbia. Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Science.
«Το περιβάλλον της Ουκρανίας παρέχει μια ασυνήθιστη ευκαιρία να διερευνηθεί ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος του Holodomor σε περιπτώσεις σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 που διαγνώστηκαν επτά δεκαετίες μετά την έκθεση σε προγεννητικό λιμό», δήλωσε ο L.H. Lumey, καθηγητής Επιδημιολογίας. «Με τον λιμό που επικεντρώθηκε σε μια περίοδο έξι μηνών στις αρχές του 1933, είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε το χρονοδιάγραμμα του λιμού μαζί με ακραίες διακυμάνσεις στην ένταση μεταξύ των επαρχιών».
Ο λιμός ήταν το αποτέλεσμα της χρήσης της πείνας από τον Στάλιν ως όπλο κατά των Ουκρανών αγροτών. Όταν η Ουκρανία δεν μπόρεσε να εκπληρώσει τις ποσοστώσεις προμήθειας σιτηρών στη Σοβιετική Κεντρική Κυβέρνηση, μη έχοντας αρκετά για τον εαυτό της, εφαρμόστηκαν δραστικά μέτρα για την εκπλήρωση των ποσοστώσεων, με τη δικαιολογία ότι τα αντεπαναστατικά στοιχεία σαμποτάραν τις προμήθειες σιτηρών. Μια εκστρατεία ερευνών σε σπίτια αγροτών που αναζητούσαν «κρυμμένα» ή «κλεμμένα» σιτηρά ξεκίνησε στα τέλη του 1932 και επεκτάθηκε στις αρχές του 1933. Όλα ή τα περισσότερα από τα τρόφιμα κατασχέθηκαν κατά τη διάρκεια πολλών από αυτές τις έρευνες, αφήνοντας τις οικογένειες χωρίς φαγητό για τον υπόλοιπο χειμώνα. Επιπλέον, εφαρμόστηκαν μέτρα απαγόρευσης της μετακίνησης των αγροτών στις πόλεις.
Αυτά τα μέτρα δημιούργησαν μια τέλεια καταιγίδα. Πολλές αγροτικές οικογένειες έμειναν χωρίς φαγητό. Οι δρόμοι αναζήτησης τροφής έκλεισαν και τα αποθεματικά των σιτηρών εξαντλήθηκαν. Χιλιάδες αγροτικές οικογένειες καταδικάστηκαν σε αργό θάνατο από πείνα στα χωριά τους. Το αποτέλεσμα ήταν μια εκπληκτική αύξηση των θανάτων από πείνα μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου 1933. Στην κορύφωση του λιμού τον Ιούνιο του 1933, σημειώνονταν, κατά μέσο όρο, 28.000 θάνατοι την ημέρα -1.167 θάνατοι την ώρα ή 19 ανά λεπτό. Στις 28 Νοεμβρίου 2006, ο λιμός αναγνωρίστηκε επίσημα από το ουκρανικό κοινοβούλιο ως γενοκτονία και ορίστηκε ως ημέρα μνήμης η 25η Νοεμβρίου. Σύμφωνα με ευρήματα του Δικαστηρίου του Κιέβου του 2010, οι δημογραφικές απώλειες ανήλθαν σε 10 εκατομμύρια, με 3,9 άμεσους θανάτους από το λιμό και επιπλέον 6,1 εκατομμύρια ως έλλειμμα γεννήσεων.
Από τον ουκρανικό πληθυσμό της μελέτης, το 14,5% γεννήθηκε σε περιοχές με ακραίο λιμό, το 38,8% γεννήθηκε σε περιοχές με πολύ σοβαρό λιμό, το 22,2% γεννήθηκε σε περιοχές με έντονη πείνα και το 24,4% γεννήθηκε σε περιοχές χωρίς λιμό. Τα άτομα που γεννήθηκαν το πρώτο εξάμηνο του 1934 και ως εκ τούτου εκτέθηκαν στην πρώιμη κύηση στην περίοδο αιχμής του λιμού στα μέσα του 1933, είχαν μεγαλύτερη από διπλάσια πιθανότητα εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 σε σύγκριση με αυτήν των μη εκτεθειμένων.
Για τον διαβήτη τύπου 2 στη μετέπειτα ζωή, και άλλες μελέτες έχουν δείξει σχέση με την προγεννητική διατροφή -μελέτες για τον ολλανδικό λιμό του 1944-1945, τον κινεζικό λιμό του 1959-1961 και τρεις λιμοί στην Αυστρία του 20ου αιώνα. Το Γολoντομόρ ξεπέρασε κατά πολύ τους άλλους μεγάλους λιμούς ως προς την ένταση.
«Η μελέτη μας σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του Γολoντομόρ στην υγεία προσφέρει πολλά κρίσιμα μαθήματα για την αντιμετώπιση των προκλήσεων για την υγεία που δημιουργούνται από εθνικές καταστροφές», είπε ο Lumey. «Υπογραμμίζει την ανάγκη για ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο υγειονομικής περίθαλψης και πολιτικής που λαμβάνει υπόψη τις μόνιμες επιπτώσεις των αντιξοοτήτων της πρώιμης ζωής στην υγεία του πληθυσμού και τις πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους στις χρόνιες ασθένειες και την ψυχική υγεία».
Ενώ τα άτομα που διαγνώστηκαν με διαβήτη τύπου 2 το 2000-2008 μπορεί επίσης να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα και να έχουν άλλους παράγοντες κινδύνου για τη νόσο, η σχέση μεταξύ του κινδύνου διαβήτη τύπου 2 και της ημερομηνίας γέννησης τη στιγμή του λιμού είναι τόσο συγκεκριμένη που η έκθεση σε λιμό κατά την πρώιμη κύηση φαίνεται να είναι ο κυρίαρχος παράγοντας που υπερισχύει όλων των άλλων, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα.
«Αυτή η ευαισθητοποίηση θα πρέπει να οδηγήσει σε μια προσέγγιση μεταξύ των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και των υπαλλήλων δημόσιας υγείας για την πρόβλεψη των αυξημένων αναγκών υγειονομικής περίθαλψης μεταξύ των πληθυσμών που πλήττονται από εθνικές καταστροφές», είπαν οι ερευνητές. «Εκτός από την ανάγκη ανάπτυξης πολιτικών για την αντιμετώπιση μακροπρόθεσμων προκλήσεων για την υγεία μετά από μια εθνική καταστροφή, τα αποτελέσματα της μελέτης μας υπογραμμίζουν τη σημασία των πολιτικών που στοχεύουν στην πρόληψη γεγονότων όπως το Γολoντομόρ από το να επαναληφθούν.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 δείχνει ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται», επισημαίνει η Oleh Wolowynaτου Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας. «Η πολιορκία το 2022 της πόλης της Μαριούπολης κατά τη διάρκεια του τρέχοντος πολέμου στην Ουκρανία για να λιμοκτονήσει ο πληθυσμός και να παραδοθεί λειτουργεί ως υπενθύμιση ενός τρέχοντος και πραγματικού κινδύνου. Ο αποκλεισμός των ουκρανικών λιμανιών για να αποτραπεί η εξαγωγή ουκρανικών σιτηρών σε αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής και της Ασίας, έχει αυξήσει τον κίνδυνο της πείνας για εκατομμύρια ανθρώπους σε αυτές τις χώρες».
Περισσότερες πληροοφορίες: L. H. Lumey et al, Fetal exposure to the Ukraine famine of 1932–1933 and adult type 2 diabetes mellitus, Science (2024). DOI: 10.1126/science.adn4614. www.science.org/doi/10.1126/science.adn4614.
Peter Klimek, The lasting effects of famine, Science (2024). DOI: 10.1126/science.adr1425. www.science.org/doi/10.1126/science.adr1425.
